بخشی از مقاله
چکیده:
هدف اصلی ازپژوهش حاضرتبیین وتحلیل فلسفه تربیتی اسلام می باشد. پژوهش ازنوع نظري وروش آن توصیفی استنادي است، براي جمع آوري اطلاعات موردنیاز ازروش کتابخانه اي وآثارمستندصحیح ومربوط استفاده شده است. نقش شگفت انگیزتربیت درزندگی انسان برهیچ خردمندي پوشیده نیست چراکه تعلیم وتربیت صحیح می تواند فرد را به اوج ارزش انسانی برساند فلسفه تربیت دانش تربیتی است که هدفش واکاوي مقاصد وهدف هاي نهایی تربیت است اصولا عالی ترین هدف ادیان آسمانی تربیت بشریعنی تهذیب نفس وتعدیل تمایلات وبالابردن روح وعقل بشر به بالاترین سطح کمالات اوبوده است دراین میان دین اسلام به عنوان یک مکتب ونظام انسانی درهرزمینه جنبه تربیتی دارد. نتایج حاکی ازسرچشمه گرفتن فلسفه تربیت اسلامی ازعقیده توحیداسلامی می باشد که این فلسفه تربیتی براساس منابع ومعارف قرآن وفرمایشات پیامبراسلام - ص - وائمه اطهار - ع - براي رسیدن به اهداف پی نهادي تلاش می کند که یکی بقاي انسان ودیگري تعالی انسان به پایه هاي که درخورجایگاه هستی اوست.
واژه هاي کلیدي: تربیت، فلسفه تربیتی، تربیت اسلامی، تربیت انسانی
-1مقدمه
فلسفه ارتباط عمیق و بنیادین با تربیت دارد، زیرا هر دو به بررسی موضوعاتی چون هستی، انسان و ارزش ها می پردازند.از این رو یکی از حوزه هاي اصلی که فیلسوفان به بررسی و تحقیق درباره ي آن پرداخته اند، تربیت بوده است - کریمی،1389،ص . - 17 فلسفه تربیت، دانش تربیتی اي است که هدفش واکاوي مقاصد و هدف هاي نهایی تربیت است. این دانش روش هاي پژوهش و تربیت را تأمین کننده می باشد، که این هدف ها را باز می شکافد و معیارهایی را که بر اساس آنها درباره ي این مسایل داوري می شود شرح می دهد، سپس سازوار با این امور، میان فراگیر با محیط ارتباط برقرار می سازد - رفیعی، 1390، ص. - 107 بعبارتی دیگرفلسفه تربیت، بررسی و شناخت تحلیلی و انتقادي مسائل اساسی تربیت و تجارب تربیتی انسان در ارتباط با کل هستی است، یعنی در فلسفه تربیت، در جستجوي تربیت انسان کامل از طریق انتخاب بهترین هدف محتوا و روش و غیره خواهیم بود - ابراهیم زاده، 1382، ص. - 10شناخت واقعی و معتبر فلسفه تربیت اسلامی براي همه ضرورت دارد زیرا:
-1 پانزده قرن است که به طور رسمی وارد فرهنگ انسان شده است، بدیهی است که اگر آدم - ع - را نخستین پیامبر الهی بدانیم، که جز این هم نیست و دین الهی را دین اسلام بخوانیم در این صورت تاریخ اسلام با تاریخ پیدایش نخستین انسان همزمان می شود.
-2 بیش از یک ملیارد نفر از مردم جهان معاصر، اسلام را دین رسمی خود می دانند.
-3 اسلام با توجه به جهان شمول بودنش، طبعاً از جهان بینی خاص و بسییار وسیع و عمیق برخورداراست. -4 خود دین اسلام، این چنین شناختی را ضروري و معتبر دانسته است که در قرآن کریم و احادیث معتبر به صراحت به آن اشاره شده است - شعاري نژاد، 1381، ص. - 57
-5 فلسفه تربیت اسلامی به عنوان نوعی جهان بینی خاص و قابل توجه، مورد مطالعه و تحقیق علمی دانشمندان و اندیشمندان معروف قرار گرفته است.
آنچه اینک به آن فلسفه اسلامی اطلاق می شود اگر به یقین بتوان به آن چنین عنوانی داد با احاطه و تسخیر همه مکاتب فلسفی به ویژه مکاتب فلسفی الهی، سازمان و شکل ویژه اي به دین اسلام، یعنی آیین محمدي بخشیده است - ابراهیم زاده، 1382، ص. - 228 بنابراین تربیت اسلامی داراي ویژگی خاص است که این نظام تربیتی را در مقابل نظام هاي تربیتی دیگر در مقام برتري قرار می دهد و تربیت یافتگان این نظام را بارزتر و شاخص تر از تربیت یافتگان سایر مکاتب می نماید - مهدي زاده، 1386، ص. - 445میراث عظیم فرهنگ اسلامی که به یاري مترجمان، فیلسوفان و فلاسفه در قالب هاي گوناگون نظیر کلام، حکمت، عرفان، طب، نجوم، حدیث، روایت و تفسیر عرضه شده است منبع و سرچشمه اي جوشان و معینی داشته که همان »قرآن کریم« است - ابراهیم زاده، 1382، ص. - 229
تعلیم و تربیت اسلامی با نزول قرآن تولد یافت و پیامبر اسلام - ص - که پروردگار او را به »نیکویی تربیت کرده بود« معلم و مربی آن شده و توالی این دو رویداد میمون و مبارك پرده از یک راز بر می دارد و آن اهمیت بسیار بالا یا کلیدي بودن دو عنصر برنامه و معلم در مجموعه »نظام تربیت اسلامی« است. این دو یعنی برنامه و معلم در حکم استوار این خیمه بلندند - پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1381، ص. - 130هدف غایی تربیت در هر مکتبی، کمال مطلوب آدمی است و باید تمام فعالیت هاي او متأثر از آن باشد. براي مثال هدف غایی از نظر اسلام که حقیقتی بی نهایت و جامع تمام ارزش هاست، همانا محوریت خداوند متعال است. اوست که بی نهایت و کامل است و می تواند محور تمام افعال انسان قرار گیرد. منظور از محوریت خداوند و هدف بودن او، همان حضور او در متن زندگی است - پژوهشگاه حوزه و دانشگاه،1380،ص. - 17
-2ابزار پژوهش
روش پژوهش حاضر از نوع تحلیل استنادي، کتابخانه اي می باشد، که به منظورجمع آوري اطلاعات و داده هاي لازم ازروش کتابخانه اي و همچنین آثار مکتوب، مستند ،مرتبط و صحیح استفاده شده است. در این پژوهش براي تبیین وتحلیل فلسفه تربیت اسلامی به مبانی ومباحث نظري در زمینه ى مفهوم ومعناي تربیت، چیستی تربیت، فلسفه تربیت، دین اسلام، فلسفه تربیت اسلامی، معرف اسلامی و هستی شناسی، شناخت شناسی، انسان شناسی، ارزش شناسی واهداف تربیتی اسلام پرداخته می شود.
-3مبانی نظري:
3-1مفهوم وتعریف تربیت
نقش شگفت انگیز تربیت در زندگی انسان بر هیچ خردمندي پوشیده نیست و تا کنون هم ضرورت آن مورد تردید قرار نگرفته است چرا که تعلیم و تربیت صحیح می تواند فرد را به اوج ارزش ها برساند و اگر غلط افتد وي رابه سقوط کشاند. بر این اساس شکوفایی استعدادها و ارزش هاي والاي انسانی مبتنی بر تعلیم و تربیت است و انسان شدن انسان و وصولش به کمال نهایی همه مرهون تربیت صحیح است - پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1380، ص. - 17هرچند در تعریف تربیت، میان فیلسوفان تربیتی اختلاف نظر وجود دارد، اما در ضرورت و اهمیت آن هیچ اختلافی وجود ندارد، اهمیت و جایگاه والاي تربیت از بدیهیات زندگی انسان است. زندگی آدمی همیشه تحت تأثیر تربیتی است که شخصیت او را شکل داده است.
یعنی کسی نیست که ادعا کند افراد بشر نیاز به تربیت ندارند، یا اینکه تربیت امري موهوم و بی ارزش است. برعکس همگان بر این باورند که تربیت امري مهم و حیاتی است زیرا عامل شکل دهی1 به اندیشه، شخصیت، منش، رفتار انسان و در زندگی او عامل سرنوشت سازي براي فرد و جامعه است و آدمی براي ادامه حیات خویش، سازگاري با محیط طبیعی و اجتماعی و بهره گیري از مواهب آن و از همه مهمتر دستیابی به»کمال«نیازمند تربیت است - رحیمی، 1385، ص. - 32اهمیت تربیت و نقش انحصاري آن در تحقق فرهنگ و تمدن و تعالی آنها، بر مربیان و اندیشمندان بزرگ نیز پوشیده نبوده است، از این رو غزالی تربیت را پس از پیامبري شریف ترین کار آدمی خوانده است، افلاطون گفته است: بر اثر تربیت، جسم و روح انسان به بلندترین پایه ي جمال و کمال می رسد.
و عالی تر و مقدس تر از تربیت فنی نیست، امانوئل کانت، فیلسوف شهیر آلمانی نیز در اهمیت تربیت می گوید: در بین صناعات بشر دو صنعت از همه مشکل تر است: یکی از حکومت و دیگري تربیت؛ او اهمیت تربیت را هم سنگ حکومت می داند - رفیعی، 1381،ص. - 90تصور نبودن تربیت همانند تصور نبودن هوا است، زندگی اجتماعی بدون تربیت معنا و مفهوم ندارد. بی شک نبودن تربیت و یا سوء تربیت مشکلات فردي و اجتماعی بسیاري را به وجود می آورد، از جمله در فرد سبب خمودگی، واماندگی، خامی، خنثی، سرکشی و..... در اجتماع سبب بروز جرم، انحراف، نابسامانی در روابط اجتماعی و.....خواهد شد - رحیمی، 1385،ص. - 37
