بخشی از مقاله
چکیده
زنان، به عنوان تشکیل دهنده ی حدود نیمی از سرمایه های انسانی هر کشور، قابلیت ارائه ی نقشی به سزا در پیشرفت و توسعه ی جوامع دارند و روند رو به رشد اشتغال و مشارکت آنان در عرصه های مختلف، هم در کشورهای توسعه یافته و هم در کشورهای در حال توسعه، تشکیل دهنده ی یکی از تغییرات اساسی ترکیب نیروی کار در عصر حاضر می باشد که تغییرات مهمی را نیز در حوزه های فردی، خانوادگی، سازمانی و جامعه موجب شده است. این تغییرات در غالب پیامدهای اشتغال زنان قابل بررسی می باشد. با توجه به تفاوت آراء و اختلاف در یافته ها و نتایج تحقیقاتی که به تبیین این پیامدها پرداخته اند، در تحقیق حاضر سعی شده است که با استفاده از روش کیفی فراترکیب، کلیه ی تحقیقات پیشین در بازه ی زمانی سال های 80 تا 94 که به پیامدهای اشتغال زنان پرداخته اند، بررسی شده و نتایج آنها به شیوه ی تطبیقی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
یافته های پژوهش حاکی از آن است که پیامدهای اشتغال زنان در سه دسته ی اصلی پیامدهای مثبت، منفی و خنثی قابل دسته بندی می باشند که خود این دسته ها نیز شامل دسته های فرعی پیامدهای فردی، خانوادگی، سازمانی و پیامدهای مربوط به جامعه می باشند. با توجه به فراوانی تعداد تحقیقات در هریک از این دسته ها، می توان این گونه نتیجه گیری نمود که تعداد تحقیقاتی که به پیامدهای مثبت اشتغال زنان پرداخته اند، نسبت به انواع دیگر تحقیقات بیشتر است و همچنین، اغلب پیامدهای مثبت اشتغال زنان مربوط به دسته فردی و پیامدهای منفی اشتغال آنها نیز مربوط به دسته خانوادگی می باشد.
کلمات کلیدی: اشتغال، زنان، اشتغال زنان، پیامدهای اشتغال، پیامدهای اشتغال زنان
مقدمه
امروزه، با توجه به تأکیدی که بر منابع انسانی در ادبیات اقتصادی نوین میشود، میتوان ادعا کرد که منابع انسانی موجود در یک کشور، مهمترین نیروی محرک صنایع و درنتیجه عامل کلیدی رشد و توسعهی آن کشورند - 2 - و برنامهریزی برای چگونگی فعالیت آنها در جامعه، یکی از دغدغههای اساسی سیاستمداران و قانونگذاران محسوب میشود. زنان نیز بهعنوان نیمی از انسانهای تشکیلدهنده هر جامعه، بخش مهمی از منابع انسانی آن جامعه محسوب میشوند که میتوانند درپیشرفت و توسعهی آن، نقشی به سزا داشته باشند . - 9 - همچنین، اهمیت و اعتبار زنان یک جامعه در زمینههای مختلف علمی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، یکی از مهمترین معیارها برای سنجش درجهی توسعهیافتگی یک کشور به حساب می-آید که اشتغال زنان دراینبین، یکی از مهمترین مؤلفههای اقتصادی است . - 1 -
بدیهی است که در عصر حاضر نمیتوان از سرمایه انسانی عظیمی چون زنان در کشور درحالتوسعهای، نظیر ایران، چشم پوشید؛ بهخصوص اینکه در جامعهی کنونی ایران، تحصیلات دانشگاهی زنان و سطح توقعات اجتماعی آنها به میزان چشمگیری افزایشیافته است - 8 - و دیگر زن دریافت کنندهی محض نیست، بلکه تولیدکننده، مشارکتکننده و برخوردار از امکانات مربوط به توسعه نیز میباشد . - 3 - در حال حاضر، با توجه به تغییر در شرایط زنان و افزایش میزان اشتغال آنها، در کنار مسائل و مشکلات مربوط به حیطه کاری آنها، تعارضاتی میان نقشهای سنتی و نقشهای جدید آنها نیز مطرحشده است که در کنار مزایای حاصل از اشتغال زنان، معایب و مشکلات آن را نیز آشکار نموده است و زمینهساز بحثوجدلهایی بین صاحبنظران حوزههای مرتبط گشته است . - 7 -
گفتنی است که یکی از مشکلات اساسی مربوط به منابع انسانی در سازمانهای کنونی که هرلحظه در حال کلنجار رفتن با آن هستند، مسائل مربوط به کارکنان زن، نظیر نابرابری جنسیتی - 12 - و استثمار شغلی زنان است . - 6 - که این نشان-دهندهی کافی نبودن برنامهها و سیاستهای حمایتی موجود در رابطه با اشتغال زنان است. علاوه بر اینکه زنان و مردان ازنظر نرخ مشارکت و بیکاری تفاوت قابلتوجهی دارند، ازلحاظ نوع شغل، ارتقای شغلی و درآمد حاصل از کار نیز با شرایط متفاوتی روبرو هستند - 4 - مسلماً. شرایط ویژه ای که منحصر به زنان شاغل در کشور ما می باشد، زمینه ساز پیامدهایی برای آنها در سطح مختلف فردی، خانوادگی و اجتماعی می باشد که شناسایی آنها می تواند زمینه ساز بهبود وضعیت آنها و همچنین تصمیم گیری بهتر زنان در رابطه با اشتغال باشد.
با توجه به تعدد مطالعاتی که از منظرهای مختلف به اشتغال زنان و تبیین پیامدهای مثبت و منفی آن پرداخته اند و همچنین تفاوت نتایج و گاه حتی تعارض نتایج آنها، در مقالهی حاضر سعی شده است که کلیهی مقالات علمی مصوب وزارت علوم و حوزهی علمیه که مبحث پیامدهای اشتغال زنان را مورد توجه قرار داده اند، در بازهی زمانی سال های 94- 80 موردبررسی قرارگرفته و دستهبندی شوند. همچنین، با توجه به مفاهیم موجود در مقالات، به تدوین مدلی در این زمینه نیز پرداخته شود.
روششناسی
روشی که در تحقیق حاضر، جهت نیل به اهداف تحقیق، مورداستفاده قرارگرفته است، روش فرا ترکیب1 میباشد. فرا ترکیب نوعی مطالعهی کیفی است که اطلاعات و نتایج حاصل از سایر مطالعات را با موضوع مشابه و مرتبط مورد مقایسه قرارمیدهد و از طریق فراهم کردن نگرشی نظاممند برای محققان از طریق ترکیب تحقیقات مختلف، به کشف موضوعات واستعارههای جدیدی میپردازد که از این طریق دانش جاری را ارتقاء داده و همچنین دید گستردهای را نسبت به مسائل فراهم میکند. همچنین، این روش میتواند بهعنوان ابزاری ارزشمند جهت تسهیل فرآیند ساخت نظریه به شیوه ای نظاممند نیز، مورداستفاده قرار گیرد . - 13 -
در روش فرا ترکیب، اطلاعات و نتایج مربوط به مطالعات گذشته از طریق روش کدگذاری معمول در شیوههای کیفی مورد تجزیهوتحلیل واقع میشود - 10 - و خود مستلزم طی مراحلی است که سندلوسکی و باروسو2 - 2007 - آنها را به هفت مرحله تقسیم نمودهاند که عبارتاند از: تنظیم سؤال تحقیق، مرور نظاممند ادبیات، جستجو و انتخاب مقالات مناسب، استخراج اطلاعات مقاله، تجزیهوتحلیل و ترکیب یافتههای کیفی، کنترل کیفیت و ارائه یافتهها.برای تنظیم سؤال تحقیق از پارامترهای مختلفی نظیر چه چیزی، جامعه موردمطالعه، چه زمانی و چه روشی استفاده میشود.بر این اساس، سؤال تحقیق حاضر عبارت است از: مقالات مصوب در پیامدهای اشتغال زنان در ایران، در بازهی زمانی سالهای 94-80، را در غالب چه دستههایی میتوان طبقهبندی کرد و آیا میتوان به استخراج مدلی از آنها پرداخت؟
مرحله دوم: مرور نظاممند ادبیات
در این مرحله، محقق به جستجوی نظاممند کلمات کلیدی مرتبط در مجلههای مختلف میپردازد. بر این اساس، دو واژه ی کلیدی "اشتغال زنان" و "پیامدهای اشتغال زنان" در پایگاههای اطلاعاتی فارسیزبان متداول، شامل سیویلیکا، مگ ایران،نورمگز، پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، اس آی دی، پورتال جامع علوم انسانی، سامانه نشریات علمی دانشگاه تهران وسامانه مرکز تحقیقات زنان و خانواده جستجو گردید و مقالات چاپشده در مجلات مصوب وزارت علوم، تحقیقات وفناوری و همچنین حوزهی علمیه در بازهی زمانی سالهای 94-80 موردبررسی قرار گرفت.
مرحله سوم: جستجو و انتخاب مقالات مناسب
در این مرحله، محقق تعدادی از مقالاتی را که دارای محتوای متناسب یا قابلاستفاده نمیباشند، رد کرده و آنها را در فرآیندفرا ترکیب موردبررسی قرار نمیدهد. در این مرحله، در ابتدا 257 مقاله یافت شد که 89 مورد آن به علت عدم تناسب عنوان، تاریخ یا مصوب نبودن مجله کنار گذاشته شد. حدود 22 مقاله نیز، هنگام بررسی چکیدهها و محتوا رد شدند. از میان 146مقاله باقیمانده نیز، تنها 44 مقاله در رابطه با موضوع پیامدهای اشتغال زنان بودند.
مرحله چهارم: استخراج نتایج
در این مرحله، محقق برای دستیابی به نتایج موردنظر، محتوای مقالات منتخب را چندین بار موردبررسی قرار میدهد و اطلاعات موجود در آنها را دستهبندی مینماید. در مقالهی حاضر، مرجع مربوط به هر مقاله، سال انتشار آن و نتایج آنکه به نحوی با اشتغال زنان در ارتباط بودند، استخراج گردید.
مرحله پنجم: تجزیهوتحلیل و ترکیب یافتههای کیفی
در طول این مرحله، محقق موضوعات یا تمهایی را جستجو میکند که در میان مطالعات پدیدار شدهاند. تمها بنیان شکل دهی توضیحات، مدلها و نظریات میباشند. در پژوهش حاضر، تمامی عوامل مستخرج از مقالات بهعنوان کدها - مؤلفهها - در نظر گرفتهشده و سپس مؤلفههای مشابه در غالب ابعاد دستهبندی شدند. این دستهبندی و فراوانی مربوط به هریک از ابعاد و
