بخشی از مقاله
چکیده
بروز مشکلات ناشی از ساختار سابق صنعت برق باعث گردید، سیاستگزاران و تصمیم گیرندگان این صنعت تجدید نظری اساسی در نوع نگاه به این صنعت و چگونگی اداره آن صورت دهند. لذا سعی گردیده در این مقاله به تشریح ابعاد مختلف تجدید ساختار بازار برق ایران بر اساس سند چشم انداز 20 ساله کشور اشاره شود. نتیجه تحقیق به این امر اشاره دارد که، موفقیت برنامه های تجدید ساختار بازار برق ایران بر اساس سند چشم انداز متاثر از عواملی مختلفی نظیر اجرای صحیح ×برنامه های تجدید ساختار مطابق با برنامه های سند چشم انداز و تقویت نتایج برنامه با اجرای مناسب ارکان کشور می باشد.
-1مقدمه
صنعت برق به عنوان یکی از صنایع عظیم و استراتژیک در جهت ارایهی خدمات برق به کشور انجام وظیفه نموده و اهداف غیرانتفاعی را دنبال می نماید. صنعت برق در راستای اهداف خود متحمل هزینه هایی همچون هزینه های تأمین برق - تولید، انتقال و توزیع - و هزینه های توسعه یی می باشد که براساس تئوری های اقتصادی این هزینه ها می بایست توسط استفاده کنندگان از این خدمات به نسبت سهم هزینه تحمیل شده به سیستم پوشش داده شود.
به اعتقاد کارشناسان صنعت برق، تعرفه های برق ابزار بسیار مؤثری در دست مدیران این صنعت میباشد که با استفاده از آن میتوان عرضه و تقاضای انرژی برق را بهینه کرد و از سرمایه گذاری ها بهرهی بیشتری گرفت. در این میان توجه به وضعیت مالی و اقتصادی صنعت برق می تواند راهگشای ایجاد و انتخاب تعرفه هایی با ساختار مناسب باشد. به همین دلیل در طراحی ساختار تعرفههای برق باید دقت شده و تمام عوامل بخش عرضه و تقاضا مورد توجه قرار گیرد.
طی سالهای گذشته به دلیل شرایط حاکم بر کشور، اهداف سیاسی و اجتماعی بر بعد اقتصادی حاکم بوده و صنعت برق را با مشکلات فراوانی مواجه نموده است به طوری که باتوجه به محدودیت های اعمال شده از سوی مراجع قانونگذاری، به هزینههای سرمایه گذاری و توسعه در بخشهای تولید، انتقال و توزیع برق کمتر توجه شده است ،که ادامه این روند باعث ایجاد شکافی روز افزون مابین هزینه ی تمام شده اقتصادی هر کیلووات ساعت برق تحویلی به مشترکین و متوسط نرخ فروش شده است.
به سخن دیگر ایجاد اقتصاد پویا، انعطاف پذیر با مدیریت علمی از هدف های اصلی سند چشم انداز است و برای رسیدن به افق های یاد شده متوسط رشد 8/5 درصدی سالانه در نظر گرفته شده که دولت به تنهایی قادر به دستیابی به آن نخواهد بود و برای رسیدن به این هدف اقتصاد بسته و دولتی امروز جواب نمیدهد. به عبارت دیگر اقتصاد بدون رقابت رشد نمیکند.
سند چشم انداز بیست ساله نظام جمهوری اسلامی اولین سند توسعهای تدوین شده ، برای ترسیم توسعه پایدار در کشور است. این سند تا پایان سال 1404 هجری شمسی ایران را بر بالاترین جایگاه اقتصادی اجتماعی منطقه می خواهد. تفسیر سند چشم انداز بیست ساله در هر کدام از دستگاه ها صورت پذیرفته است که در وزارت نیرو نیز برای بخش برق و انرژیهای نو سند توسعه مبتنی بر سند چشم انداز به صورت زیر تهیه گردیده است:
✹ ارتقاء بهره وری از طریق:
- استفاده از فناوری اطلاعات و گسترش آن در این بخش جهت مدیریت کل منابع
- مع رفی و اشاعه فناوری افزایش بازده و بازیافت انرژی در بخش عرضه
- تدوین معیارهای کارایی مصرف انرژی در واحدهای تبدیل انرژی
✹ اصلاح ساختار از طریق:
- واگذاری برخی از فعالیتهای مربوط به تولید برق به بخش خصوصی
✹ تحقق رشد و توسعه بخش از طریق:
- ارتقاء و انتقال دانش فنی در بخش طراحی و مهندسی
- افزایش ظرفیت تولید برق با آهنگی سریعتر از رشد مصرف نهایی انرژی
- توسعه و گسترش استفاده اقتصادی از سیستمهای تولید انرژی تجدیدپذیر
- ایجاد زمینههای تحقیقاتی در انرژیهای تجدیدپذیر به منظور دستیابی به دانش فنی
- فراهم آوردن زمینه گسترش احداث نیروگاه با منابع انرژی تجدیدشونده توسط بخش غیردولتی
✹اصلاح الگوی مصرف از طریق:
- تدوین و بازنگری مستمر الگوی مصرف انرژی در بخش ساختمان
- تدوین و اجرای معیار و استانداردهای مصرف انرژی در تجهیزات سیستم و فرایندهای انرژی در ساختمان
- استفاده کارآ از وسایل کم مصرف انرژی به ویژه در ایام و ساعات پرمصرف
✹ هم افزایی و افزایش ارزش افزوده
✹ توسعه مبادلات منطقهای و افزایش سهم و نقش ایران در بازار جهانی انرژی از طریق:
- توسعه مبادلات برق با کشورهای منطقه
- جلب سرمایههای خارجی به همراه فناوری پیشرفته
باتوجه به محتوای سند چشم انداز بیست ساله در می یابیم که روح این سند دستیابی به توسعه پایدار مبتنی بر عدالت، توسعه اقتصادی و بهرهوری از منابع و سرمایه انسانی داخلی و با استانداردهای جهانی است.[1 ]
-2 بازار برق ایران
صنعت برق به عنوان یک صنعت زیربنایی در دو دهه اخیر دستخوش تغییرات بنیادی گردیده است که از آن به عناوین مختلفی چون تجدید ساختار، مقررات زدایی و ... یاد می شود. در ساختار جدید برخلاف ساختار سنتی قدیم که در آن مالک سیستم تولید، انتقال و توزیع یکی بوده و تحت مالکیت واحد بهره برداری میگردید، سیستمهای تولید، انتقال و توزیع از یکدیگر مجزا می گردند و به صورت مستقل اداره می شوند.در حال حاضر در اکثر کشورهای دنیا بازار برق راهاندازی شده و یا اینکه در حال مطالعه و راه اندازی می باشد. در کشور ما در راستای این تجدید ساختار، از اول آبان ماه سال 1382 بازار برق رسماً راهاندازی گردید.
پس از راه اندازی بازار برق ایران شرکت مدیریت شبکه برق ایران در آذر 1383 تأسیس و معاونت بازار برق به عنوان یکی از معاونت های این شرکت فعالیت خود را آغاز نمود. به دنبال آن با تصویر آئیننامه اجرایی بند ب ماده 25 قانون برنامه چهارم توسعه هیئت وزیران و تصویب قانون استقلال شرکتهای توزیع توسط مجلس شورای اسلامی و نیز تفسیر اصل 44 قانون اساسی توسط مقام معظم رهبری، به تدریج کلیه بخشهای صنعت برق درگیر تغییرات و تحولات جدی شدند.
از مهم ترین دلایل و انگیزههای تجدید ساختار و راه اندازی بازار برق در ایران میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:
1. ایجاد فضای رقابتی در بخشهای تولید و توزیع برق
2. تأمین منابع مورد نیاز از طریق حضور بخش غیردولتی در سرمایه گذاری
3. افزایش بهرهوری اقتصادی
ساختار بازار برق ایران مدل آژانس خرید می باشد که لازم است کلیه خریداران و فروشندگان در بازار برق حضور داشته باشند. از بارزترین مشخصههای بازار برق ایران میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
1. مدل بازار در بازار برق ایران بازار روز قبل میباشد.
2. مدل حراج در بازار برق ایران حراج یکطرفه میباشد.
3. پرداخت به فروشندگان بر مبنای روش پرداخت بر مبنای پیشنهاد میباشد.
4. بازار برق ایران بازار عمده فروشی میباشد.
5. نرخ خرید از بازار برق ایران به شکل یکنواخت و براساس قیمت تسویه بازار میباشد.
6. پرداخت بابت خدمات انتقال بر مبنای آمادگی میباشد.
-3 ساختار بازار برق ایران براساس سند چشم انداز توسعه
در این بخش قصد داریم تا ابتدا به ارزیابی وضعیت موجود بازار برق در ایران بپردازیم و سپس باتوجه به اهداف سند چشم انداز و سایر اسناد بالادستی و همچنین با بهره گیری از الگوهای مناسب وضعیت مطلوب بازار برق ایران را در مورد سند چشم انداز ایران ترسیم نماییم. در تعیین مقادیر شاخصها سعی بر آن خواهد بود تا مصالح ملی و مقتضیات بومی در کنار رشد فناوری مدنظر قرار گیرد.
درادامه براساس مطالب گفته شده مبحث عدالت اجتماعی، قابلیت اطمینان، توسعه اقتصادی و صیانت از منابع و محیط زیست در بازار برق مطرح می گردد، که در این بین براساس مباحث پژوهش و اهمیت موضوع در بازار برق توجه خاصی به قابلیت اطمینان و توسعه اقتصادی مینماییم.
-3-1 قابلیت اطمینان الف - وابستگی به واردات سوخت هسته ای
تلاشهای صلح آمیز زیادی برای غنی سازی اورانیوم جهت تهیه سوخت نیروگاههای اتمی در کشور ما صورت گرفته است ،اما حجم تولید این فرآورده برای تأمین مطمئن سوخت نیروگاههای هسته ای که قرار است
