بخشی از مقاله
چکیده
در یک دهه اخیر تدوین سند چشمانداز توسعه در سازمانها و شرکتها و در مقیاس بزرگتر در اسناد استراتژیک توسعه شهری در ایران مورد توجه قرار گرفته است. بررسی و مطالعه نمونههایی از اسناد چشم انداز در ایران و همینطور در کشورهای دیگر چه بهصورت مستقل و چه بهصورت زیر مجموعهای از اقدامات تولید اسناد راهبردی توسعه، نشان از روشهای متنوع و متفاوت بکار گرفته شده دارد.
این مقاله متکی بر پژوهش دیگری که در تدوین و پیشنهاد یک مدل کارا در تولید اسناد راهبردی و تعیین اقدامات هفت مرحلهای آنکه به تولید بیانیه چشمانداز نیز منجر میشود، و در سه بستر مطالعاتی اصلی؛ هویت شهری، معماری و شهرسازی پایدار و سیما و منظر شهری در شهرهای ایرانی- اسلامی و زیارتی، چشمانداز شهر مشهد را رقم میزند. روش پژوهش این بخش از کل پژوهش، کتابخانهای- اسنادی و متکی به نظرسنجی و از نوع مشارکتی
است، باهدف تولید چشماندازی آینده پردازانه و هویت مدار و محرک.
مقاله در ابتدا بر اساس نظر صاحبنظران این حوزه به تعریف مضامین و مفاهیم چشمانداز پرداخته و بر اساس جمعبندی حاصل و تجربههای موجود در تولید چشمانداز طی مراحلی که مهمترین آن؛ نظرسنجی، بررسی وضع موجود و تشخیص مسائل اصلی و بررسی چشم اندازهای فرادست بوده است، به گرایشهای کلیدی در چشمانداز
حوزه معماری و شهرسازی - فضایی- کالبدی - دستیافته و سپس بیانیه چشمانداز این حوزه مطالعاتی در طرح مطالعه توسعه کمی و کیفی زیارت امام رضا - ع - را ارائه میکند و درنهایت، فرا راهبردهای چشمانداز در سند
راهبردی بیان میشود.
-1 مقدمه
چشم انداز یا چشمانداز سازی مهمترینرکن اسناد راهبردی توسعه در دنیای مدرن است و اصولاً تدوین راهبردهای کلان توسعه در هر نوع برنامه ای بدون تدوین چشم انداز، بسختی میسر خواهد بود. اگر چه سابقه چشم انداز سازی و تدوین مبانی و تئوری پردازی در خصوص آن بیش از سه دهه سابقه دارد، لیکن در ایران تدوین مبانی در خصوص آن متکی به مطالعات و پژوهشها در یک دهه اخیر است.
مطالعات انجام شده در این پژوهش مشخص می کند که جایگاه چشم اندازسازی در مراحل تولید سند راهبردی یا به طور مستقل در حد میانی مرحله شناخت و بررسیهای وضع موجود، و تولید راهبردها قرار دارد و دیاگرام زیر به طور خلاصه این جایگاه را به تصویر میکشد.
شکل -1 جایگاه چشم انداز در مراحل تدوین سندراهبردی
-2 این رویکرد نوین در بیش از 200 شهر و 40 کشور مختلف تجربه شده است که می توان به شهر صوفیه در بلغارستان - - 2000 با هدف عضویت در اتحادیه اروپا، عدن در یمن - 2001 - با هدف کاهش فقر و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان، ژوهانسبورگ در آفریقای جنوبی - 2002 - با هدف توسعه انسانی، امور زیربنایی و خدمات و توسعه اقتصادی، و غیره اشاره کرد، در حالی که در کشور ما طرح استراتژی توسع شهری در سه شهر کشور - بندرانزلی، شاهرود و قزوین - با همکاری بانک جهانی، به صورت آزمایشی در دست تهیه قراردارد.
مطالعه انجام شده در تدوین سند راهبردی حوزه مطالعاتی معماری وشهرسازی3 با این اعتقاد که متدها و روش های موجود در تولید چشم انداز در اسناد راهبردی که عموماً متکی به نظرات صاحب نظران غربی است باید به زمان و مکان و موضوع پروژه، ترجمه به نیاز شوند، اقدام به بررسی و تحلیل چندین متد و روش شاخص در این زمینه چون؛ فلسفه بیکن - - Bacon, 1967 ، دیدگاه ساشکین - - Sashkin, 1988 ، دیدگاه وستلی و مینتزبرگ - - Westley and Mintzberg, 1989 ، دیدگاه نی نوس - - Nanus, 1992 ، مدل هیل - - Hill, 1992 ، مدل چشماندازسازی ارگون - - Oregon, 1993، مدل برایسون - - Bryson, 1995، فرایند استراتژیک توسعه شهری یا - 1999 - 4CDS و... نموده براساس نقاط ضعف و قوت این روشها به روش هفت مرحله ای تولید چشم انداز و نه مرحله ای تولید سند راهبردی رسیده است.
شکل -2 گامهای هفت گانه چشم اندازسازی و هشت و نه گانه تولید سند راهبردی - ×منطبق بر الگوی پیشنهادی تولید سند چشم انداز -
اگرچه این مقاله فرصت پرداختن به ویژگیهای کامل این مدل را ندارد لیکن در زیر مراحل آن به طور خلاصه معرفی شده اند:
- شناخت: مطالعات مبانی و پایه و بررسی سوابق تاریخی و وضع موجود، بررسی مطالعات مکمل - توسعه پایدار شهری، فرهنگ بصری و منظر شهری، هویت شهری -
- طرح سؤال: درچه وضعیتی هستیم و به کجا می رویم؟!
- انطباق: بررسی چشم اندازهای دیگر کشورها و شهرها، چشم انداز شهرهای ایرانی، چشم اندازهای موثر در طرح توسعه کمی و کیفی زیارت امام رضا - ع - در حوزه معماری و شهرسازی
- مشارکت: دریافت نظرات ذینفعان - مردم، مدیران، صاحب نظران -
-3 تدوین سند راهبردی حوزه معماری و شهرسازی - فضایی-کالبدی - که یکی از حوزه های ششگانه مطالعاتی - معماری و شهرسازی، رفاه زائرین، اجتماعی- امنیتی، اقتصاد زیارت، مدیریتی- سیاسی و گردشگری - طرح توسعه کمی و کیفی زیارت امام رضا - ع - ، در فاز دو مطالعات در تاریخ 6 مرداد 1390 طی قراردادی از طرف پارک علم و فن آوری خراسان رضوی به اینجانب ابلاغ گردید و نتایج آن در سال 1391 به تایید نهایی رسید. تدوین سند پنج ساله عملیاتی پس از تأیید گزارش سند راهبردی در سال 1391 انجام شد.
