بخشی از مقاله
چکیده:
پیشگیری از جرم یکی از مباحث مهمی است که ذهن اندیشمندان حوزه های گوناگون خصوصا جرم شناسان را به خود مشغول کرده است. از جمله رویکردهای مطرح در برخورد با این موضوع بررسی و نقش تربیت فرهنگی بر مجرمان بالقوه و بالفعل با استفاده از رسانه، به عنوان یکی از ابزارهای موثر در حوزه اثرگذاری فرهنگی، از دیدگاه اقتصادجرم است.
در این مقاله که به روش اسنادی کتابخانه ای انجام شده است، با بررسی نقش خطیر رسانه در جهت دهی افکار و احساسات و با در نظر گرفتن هزینه هایی که در خصوص رسیدگی به جرم، اجرای مجازات و ... به دو صورت مستقیم و غیره مستقیم بر دولت از طریق ارتکاب جرم بار می شود، چنین نتیجه گرفته شده است که با اعمال بهینه این هزینه ها می توان علاوه بر هدفمندکردن آنها، از طریق رسانه، با تاثیر گذاری بر هیجانات ناشی از حب و بغض و شک و یقین مبتنی بر نظریات اقتصادجرم عمل کرد و از ارتکاب جرم پیشگیری نمود و به جای انجام اقدامات اجرایی از قبیل زندانی کردن مجرمان، با استفاده از پتانسیل ابزار های فرهنگی خصوصا رسانه موجب ارتقای تربیت فرهنگی افراد شده و از ارتکاب جرم پیشگیری نمود.
مقدمه
ارتکاب جرم در هر جامعه ای فکر حقوقدانان و جرم شناسان را به خود مشغول کرده است. هزینه های هنگفتی که بر اثر ارتکاب جرم بر جامعه و دولت تحمیل می شود، هم چنین جلوگیری از ارتکاب جرم توسط کسانی که بالقوه مستعد ارتکاب جرم در آینده می باشند که سبب کاهش هزینه ها می شود، سبب شده است که اقتصاددانان و حقوقدانان در پی کاهش جرم و اصلاح مجرمین به هم فکری در این زمینه بپردازند.
علی رغم اینکه نقش رسانه در این زمینه بسیار پررنگ می باشد، می توان گفت حلقه مفقوده بین اقتصاد و اصلاح مجرمین بوده که متاسفانه چندان به این مقوله توجه نشده است. این کم توجهی مشکلات عدیده ای در خصوص بالارفتن هزینه ها، نهادینه نشدن رعایت قوانین و عدم کاراییصِرف مجازات ها شده و گاهی اوقات اثرات بسیار نامطلوبی را بر جای گذاشته است.
رسانه
رسانه پیشینهای به قدمت فرهنگ دارد. مهمترین خصوصیت رسانه که باعث تمایز آن با سایر ابزارهای در اختیار انسان میگردد، کارکرد ویژه آن در انتقال پیام خواهد بود.
رسانه زمینهساز ایجاد و بسترساز انتقال پیام با فراهمآوری ارتباط بین گروههای انسانی است. رسانه بدون پیام، معنا و مفهوم ندارد و بواسطه پیامی که حمل میکند، میتواند انسان را در ایجاد رابطه با محیط پیرامونیاش یاری رساند. در این میان پیامی اهمیت مییابد که بتواند اقتضائات و زمینههای کنش متقابل را فراهم کند و این در حالی صورت میپذیرد که منطبق با نیازهای مخاطب و گیرنده باشد.
بدیهی است پیامی که نتواند در جریان تأمین نیاز مخاطب قرار گیرد، دیگر قادر به فراهمسازی زمینهکنش متقابل نخواهد بود و عملاً غیرقابل انتقال تلقی میگردد. شرط استمرار حیات رسانهها نیز همخوانی پیام با نیاز گیرندگان است که دارای جنبههای مختلف فرهنگی-اجتماعی است.
لذا در تعریف رسانه چنین بیان میشود: »رسانه به هر ابزار، سازمان یا نهادهای مادی و غیرمادی که حامل پیام بوده اطلاق میگردد منتها به شرط آن که پیامی که منتشر میکند از مقبولیت اجتماعی برخوردار باشد و موردپذیرش جامعه و مخاطبان قرار گیرد.« بدین سبب رسانه میتواند نوعی الگوی رفتاری را در مخاطب بوجود آورد. در صورت کسب تائید و مقبولیت آنها و استمرارشان طی چند نسل و در صورتی که موردپذیرش همه یا حداکثری از افراد جامعه قرار گیرد، آن زمان میتوانند قابلیت تبدیل شدن به بخشی از فرهنگ را کسب نماید.
تعریف جرم
از جرم تعاریف متفاوتی ارائه شده است؛ طبق ماده 2 قانون مجازات اسلامی مصوب » 1392هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعلی که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد جرم محسوب میشود«
براساس دیدگاه حقوقی »نقض قانون هر کشوری در اثر عمل خارجی در صورتی که انجام وظیفه یا اعمال حقی آن را تجویز ننماید و مستوجب مجازات هم باشد جرم نامیده میشود.
مبانی اقتصادی جرم
با توجه به تحلیلی که افراد پیش از ارتکاب جرم انجام میدهند، تصمیم می گیرند که مرتکب جرم شده یا از ارتکاب آن خودداری نمایند.
تحلیل فوق مبتنی بر این است که وی با توجه به عایدی و هزینه حاصل از آن جرم، به صورت ناخواسته یک تحلیل اقتصادی انجام داده و سعی میکند سود خود را حداکثر کند. چنان چه برآورد حاصل، سود مثبتی را نشان دهد آن فرد در صدد ارتکاب جرم بر میآید اما اگر نتیجه، سود منفی در بر داشت از انجام جرم استنکاف می نماید.
لازم به ذکر است که هزینههای فوق الذکر شامل هزینههایی از قبیل صرف وقت، مجازات های احتمالی، سنگین بودن مجازات، طرد اجتماعی، برچسب مجرمانه، مجازات های تبعی ناشی از ارتکاب بعضی از جرایم، تبعات و مشکلات وارد آمده بر خانواده وی پس از دستگیری و غیره میباشد.
نسبت به نگرش افراد مبنی بر وزن و درجه اهمیت هریک از هزینههای بیان شده ممکن است نتیجه برآرود حاصل از سود متفاوت باشد. به همین دلیل در یک شرایط یکسان افراد گوناگون جهت ارتکاب یا عدم ارتکاب جرم تصمیمات مختلفی اتخاذ مینمایند.
اقتصادجرم
اقتصادجرم وجنایت یکی ازموضوعات بین رشته ای است که پس ازدهه 1970 میلادی باتلاشهای گری بکر32 وارد علم اقتصاد شده و درتلاش است تاجنبههای اقتصادی جرم وجنایت را تحلیل کند. - حسینی نژاد،بی تا،ص - 35
وقوع جرم، به عنوان یک پدیده نامطلوب اجتماعی، علل اقتصادی واجتماعی متعددی داشته و با توجه به اهمیت موضوع جرم در کشورهای مختلف، درسالهای اخیر مطالعات گسترده ای برای شناسایی و تبیین علل وقوع آن انجام شده است. بایداذعان داشت که عوامل اقتصادی، یکی از عوامل اساسی برای تمام ساختارهای اجتماعی بوده وتاثیرات قابل توجهی برروی فعالیتهای فردی ازجمله وقوع جرم دارد.
سیاست های اقتصادی تاثیر به سزایی بر روی ساختارهای اجتماعی دارند به صورتی که اگر تمام جوانب در نظر گرفته نشود چه بسا زمینه نابسامانی های اجتماعی را بوجود آورد.
هزینه های جرم و اندازه دولت
در خصوص هزینه های جرم می توان آنها را در دو گروه کلی تقسیم بندی نمود:
الف - هزینه های مستقیم ب - هزینه های غیر مستقیم
الف - هزینه های مستقیم: از قبیل هزینه های خدمات نیروی انتظامی، دادگاه، نگهداری زندانیان و غیره می باشد.
ب - هزینه های غیر مستقیم: هزینه هایی از قبیل کم شدن نیروی مولد و مفید در جامعه، کم شدن سرمایه های اجتماعی وغیره می باشد.
در هر صورت هزینه های مستقیم و غیر مستقیم علاوه بر اتلاف منابع، باعث افزایش اندازه دولت شده و در نتیجه کارایی اقتصاد با مشکل مواجه می شود.
حال در این بین حلقه مفقوده ای به نام »رسانه« می باشد که می توان با تصحیح کارکرد رسانه، هزینه های مستقیم و غیر مستقیم را کاهش داد.
