بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مهمترین عوامل تهدید کننده حضور مردم در فضاهای عمومی، ترس یا احساس نا امنی است. امنیت پیش زمینه یک اجتماع سالم و احساس امنیت بستر ساز توسعه جوامع انسانی است و سعادت یک اجتماع در گرو حفظ و بقاء امنیت و احساس ناشی از آن است.یکی از مهمترین رویکردها در جلوگیری از وقوع جرم و ایجاد امنیت محیطی، رویکرد پیشگیری از جرم مبتنی بر طراحی محیطی CPTED است.نظریه پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی بر پایه یک تفکر ساده استوار است.وقوع جرائم گوناگون در جوامع مختلف تا حد زیادی از فرصت های موجود در محیط اطراف ناشی می شود.بنابراین می توان با ایجاد تغییراتی در آن ترتیبی اتخاذ نمود تا از میزان وقوع جرائم کاسته شود.
-1 مقدمه
جرم، یکی از ناهنجاری های اجتماعی است که بطور مستقیم با کیفیت زندگی شهروندان مرتبط است.این ناهنجاری ها در دوره های زمانی مختلف همواره مورد توجه پژوهشگران حوزه علوم رفتاری، جامعه شناسان، روانشناسان و ... بوده است.از آنجا که وقوع هر نوع جرمی که از یکسو نیازمند مکان و بستر محیطی مساعد است، لذا وجود برخی ویژگی ها در محیط های شهری، آنها را به مکان هایی جرم خیز بدل می کند.تئوری های مطرح شده در زمینه تأثیر علی عوامل محیطی بر روی رفتارهای اجتماعی به دو بخش تقسیم می شود.
یکی بر عوامل محیط طبیعی - آب و هوا، باد، دما، کوه و ... - و دیگری بر عوامل محیط انسان ساخت و مصنوع به ویژه محیط های شهری و تأثیر آنها بر رفتار انسانی تأکید دارد. تئوری های مرتبط با تأثیر عوامل محیط انسان ساخت در بروز رفتارهای نابهنجار و مجرمانه، به تئوری های پیشگیری از جرم مکان محور شهرت دارند.تئوری های مکان محور شامل رویکردهایی چون پیشگیری از جرم موقعیتی، پیشگیری از جرم توسط طراحی محیط، امنیت از طریق طراحی و ... می شوند. در این نوشتار به بررسی رویکرد پیشگیری از جرم توسط طراحی محیطی یا CPTED می پردازیم.
-2 امنیت
واژه امنیت در کاربرد عام به معنای رهایی از مخاطرات مختلف است.فرهنگ آکسفورد این واژه را چنین تعریف کرده است: شرایطی که در آن یک موجود در معرض خطر نبوده یا از خطر محافظت می شود. مفهوم امنیت به دفاع یا حفاظت از خود، دوستان و اموال بر می گردد.امنیت، احساس آرامش و اطمینان از عدم تعرض به جان، مال و سایر حقوق انسان است.همچنین می بایست میان ترس و خطر، یا احساس امنیت کردن و در امان بودن تفاوت قائل شد.
از نظر علمی درک اثرات جرم، یعنی ترس از وقوع جرم به اندازه خود آن، یعنی خطرهای آماری حاصل از وقوع جرم اهمیت دارد.واکنش نسبت به ترس از قربانی شدن، باعث می شود که بسیاری از مردم، از خطرات دوری کنند یا حداقل میزان در معرض قرار گرفتن شان را کاهش دهند، که این خود می تواند منجر به عدم حضور مردم نه تنها در یک مکان خاص بلکه در بیشتر فضاهای عمومی شود. از نظر گیدنز، امنیت را می توان موقعیتی خواند که در آن با یک رشته خطرهای خاص مقابله شده و یا به کمترین اندازه رسانده شده باشند.
-1-2 انسان و امنیت حضور فعال مردم در شهر، از عوامل افزایش امنیت در فضای شهری است.تسلط و دیدن فضا و دیده شدن توسط مردم موجب ایجاد حس ایمنی است.چرا که تجمع گروهی مردم، محیطی امن ایجاد می کند که موجب عدم ترغیب به جرم و جنایت می شود.فضاهایی دارای کیفیت بالا هستند که وسیع ترین دامنه فعالیت های پیاده را امکان پذیر می کنند.حذف ترافیک به افراد پیاده امکان حرکت بدون مانع، امنیت و آسایش و آزادی برقراری ارتباط را میدهد.نهایتاً حذف کاربری های زمان دار و اداری از بدنه بلافصل فضا و همچنین ایجاد واحدهای مسکونی در طبقات بدنه مسیر نه تنها به سر زندگی آن کمک می کند بلکه باعث امنیت بیشتر مسیر و امکان نظارت فضا در طول شبانه روز می شود.
احساس انسان در فضا وابسته به قلمرو یا فضاهایی است که به او تجربه حس امنیت می دهد و اینگونه نواحی بر رفتار انسان اثر می گذارند و در نتیجه انسان بر انواع فضاهایی که احساس مختلفی را از قلمرو در او ایجاد کند رفتار خاصی را بروز می دهد.این قلمروها از دید ادوارد هال به 4 دسته صمیمی، خصوصی، اجتماعی، عمومی تقسیم می شود.میان اندازه فضا و قلمرو ادراکی آن همبستگی وجود دارد بطوری که فضای کوچکتر امنیت و صمیمیت بیشتری و نیز میل به تعامل اجتماعی قوی تری را خواهد داشت و در فضاهای وسیع احساس بدون حفاظ بودن و در نتیجه نا امنی وجود دارد.
نیازهای ایمنی بعد از نیازهای زیستی مهمترین نیازهای انسانی به شمار می آیند که از لحاظ روانشناختی بیانگر نیاز انسان به آرامش درونی و آسایش روانی و پرهیز از آشفتگی و بی نظمی ساختای حاکم بر جامعه است. التفات به مقوله امنیت شهری از آن جهت اهمیتی مضاعف می یابد که با نگاهی به رشد شهرنشینی و افزایش جمعیت شهرنشین که اختلاط و درهم آمیزی بیشتر انسان ها را در ساختار شهر به همراه دارد، می توان این مقوله را در ارتباط با امنیت ملی و انسجام اجتماعی دانست. امنیت در ساختار کالبدی شهری یا جلوگیری از جرایم شهری از طریق طراحی شهر CPTED نیز جدید ترین رویکرد به مقوله امنیت در ساختار شهری به حساب می آید که می بایست همراه با دیگر مؤلفه ها در شهر، مورد ارزیابی و پژوهش قرار گیرد.
-2-2 عوامل مؤثر در افزایش و یا کاهش امنیت باید توجه داشت که عوامل متعددی در تأمین امنیت موثر است و تأمین آن تنها از طریق پلیس امکان پذیر نیست.عوامل مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، کالبدی و سیاسی در تأمین امنیت تأثیر گذار هستند. بنابراین فضای شهری امن از ویژگیها و مؤلفههای عینی و کالبدی متعدد و گستردهای برخوردار است که بعضاً دارای تأثیرات متقابل نیز هستند.
اما علاوه بر اینها یک فضای شهر امن مستلزم تعاملات اجتماعی نیز هست. چنان که آرامش و امنیت شهرها صرفاً به وسیله پلیس تأمین نمیشود. بلکه آرامش و امنیت عمدتاً به وسیله ایجاد شبکهای پیچیده و تقریباً ناخودآگاهی از نظارتها و رعایت داوطلبانه هنجارها در میان خود مردم حفظ میشود و به وسیله خود مردم اجرا می گردد. با توجه به آنچه که ذکر شد، عوامل کالبدی یکی از عوامل مهم و تأثیر گذار در افزایش و یا کاهش امنیت شهرها به شمار می رود. طراحی شطرنجی شهرها یکی از عوامل تشدید وقوع جرم محسوب می شود و میزان امنیت را کاهش می دهد.این نوع طراحی، باعث ایجاد فضاهای فرار در شهرها می شود.
در ساختار جدید شهرنشینی و شیوه جدید اسکان و آپارتمان نشینی که در آن افراد نسبت به هم غریبه هستند و همدیگر را نمی شناسند، به همین دلیل مجرم به راحتی می تواند وارد این بافت های شطرنجی شود، مرتکب جرم شود. خلوتی محیط از عوامل دیگر در کاهش امنیت و ایجاد موقعیت های جرم زا محسوب می شود.در واقع، هیچ مجرمی نمیتواند در محیطی که در معرض دید دیگران است به ارتکاب جرم بپردازد. عامل دیگر ایجاد موقعیت های جرم زا در شهرها، محل های تاریک و نبود روشنایی هستند.وقتی محیط، روشن و در معرض دید دیگران باشد، امنیت افزایش می یابد.
-3 جرم
از دیدگاه حقوقی، نقض قانون هر کشوری در اثر عمل خارجی، در صورتی که انجام وظیفه آن را تجویز ننماید و مستوجب مجازات هم باشد جرم نامیده می شود.بعضی دیگر هر فعل یا ترک فعلی را که نظم، صلح و آرامش اجتماعی را مختل نماید و قانون برای آن مجازات تعیین کرده باشد جرم نامیده اند. جرایم شهری بخشی از ناهنجاری های اجتماعی هستند که در نتیجه شهرنشینی و تشدید مشکلات ناشی از آن پدیدار می شوند و آسیب های جدی بر جامعه وارد می کنند.جرم و ناامنی شهری از جمله نتایج رشد بی رویه و به تبع آن بی هویت ماندن شهرهاست. نا امنی ها، کج روی ها و جرم و جنایت های شهری در علوم مختلف بررسی و ریشه یابی شده است.برای مثال پترلا در یک دسته بندی سه رکن اصلی پیشگیری از جرم را مطرح می کند:
-1 اجرای قانون: هدفمند کردن گشت های پلیس، بهبود ارتباطات و دسترسی، اجرای قانون، تکمیل نظارت محله ای
-2 گروه های در خطر و پیشگیری اجتماعی: هدفمند کردن گروه های آسیب پذیر، برنامه های آموزشی، تسهیلات تفریحی برای فراغت جوانان
-3 برنامه ریزی و مدیریت فیزیکی: بهبود روشنایی خیابان، احیاء فضاهای عمومی و باغ، طراحی خیابان ها و ساختمان ها،
