بخشی از مقاله
چکیده
ارتباط بین بازارهای نقد و آتی و چگونگیرابطه علّی بین این دو بازار از جمله موضوعهای حائز اهمیتی است که مشخص شدن آن، در پیشبینی قیمتهای آینده دارایی پایه و برنامهریزی فعالان این بازار بسیار تأثیرگذار است. هدف از انجام این پژوهش، بررسی ارتباط بین بازار قیمت نقدی و آتی سکه بهار آزادی مورد معامله در بورس کالای ایران و چگونگی انتشار اطلاعات بین دو بازار و تحلیل ارتباط بین نوسانات قیمت نقدی و آتی میباشد. برای این منظور از دادههای روزانه قیمت سکه در سالها 1387 تا 1395 استفاده شده است. برای بررسی ارتباط بین قیمت نقدی و آتی از روش رگرسیون خود بازگشتی برداری - VAR - و آزمونهای پیشفرض یعنی آزمون ADF بهمنظور تعیین مانایی دادهها و فرآیند انتخاب وقفهها بهصورت تجمعی استفاده شده است. نتایج تخمین VAR نشان داد که قیمتهای نقد و آتی تا 5 روز معاملاتی بر روی یکدیگر تأثیرگذار هستند. نمودارهای کنش - واکنش در دو بازار نقد و آتی با روش GIR برآورد و با یکدیگر مقایسه شد که نتایج حاکی از آن بوده که این دو بازار با یکدیگر ارتباط دارند و شوکهای هر بازار بر بازار دیگر اثرگذار است. آزمونعلّیت از نوع همزمانی نیزمؤیّد وجود رابطهعلّی بهطور همزمان میان قیمتهای این دو بازار میباشد.
واژگان کلیدی: قیمتهای آتی، قیمتهای نقد، مدل VAR، علیت گرنجر
-1 مقدمه
در این مطالعه تجزیهوتحلیل قیمت سکه طلا در بازار قراردادهای آتی در ایران، بهدلیل اینکه تنها قرارداد آتی با نقدینگی بالا در بازارهای مالی ایران میباشد، موردبررسی قرار گرفته است. قراردادهای آتی سکه طلا برای نخستین بار در آذرماه سال 1387 در بورس کالای ایران بر روی دارایی پایه سکه تمام بهار آزادی راهاندازی گردید. بهدلیل نوع دارایی پایه که غیرمصرفی است و کالای سرمایهای محسوب میشود و نوسانات ذاتی قیمت کالاهای سرمایهای در مقایسه با کالاهای مصرفی بهعلت فعالیتهای سفتهبازانه بر روی آن و نیز ارتباط مستقیم قیمت سکه با چندین مؤلفه بهشدت متغیر از قبیل قیمت جهانی انس طلا، نرخ ارز، سیاستهای کنترل بازار بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، بازدهی بازارهای رقیب و ... این کالا همواره شاهد نوسانات قابلتوجهی بوده است؛ بنابراین انجام این مطالعه، بازار پیشرو در انتقال نوسانات قیمت سکه طلا و روابط بلندمدت و کوتاهمدت در پیشبینی قیمتهای آینده سکه طلا و برنامهریزی سرمایه گذاران این بازار بسیار تأثیرگذار است.
-2 مبانی نظری و مروری بر پیشینه پژوهش
قرارداد آتی، قراردادی است که در آن، فروشنده مطابق قرارداد، مقدار معینی از دارایی مشخص را در مقابل مبلغی معین به دیگری صلح میکند. بر اساس این قرارداد، فروشنده مقدار دارایی مورد مصالحه را در سررسید مشخص تحویل میدهد و خریدار نیز مبلغ مورد مصالحه را در سررسید میپردازد. طرفین در قالب شرط ضمن عقد به اتاق پایاپای وکالت میدهند که از وجهالضمان آنها متناسب با نوسانات قیمت در بورس به طرف دیگر اباحه تصرف کند. هر یک از طرفین میتوانند قبل از سررسید با انعقاد قرارداد صلح دیگری، شخص ثالثی را جایگزین خود در قرارداد صلح اولیه نمایند و پس از تسویه، از قرارداد خارج شوند. کلیه قراردادها در زمان سررسید مقرر تسویه خواهند شد - شرکت بورس کالای ایران، . - 1387 قراردادهای آتی یکی از مباحث اصلی محافل اقتصادی کشور میباشد. بازار آتی سکه در تاریخ 1387/09/05 با تأیید سازمان بورس و اوراق بهادار آغاز به فعالیت نمود. حال بحثی که مطرح میشود این است که با توجه به نوسانات شدید قیمت سکه، قیمتهای آتی چه ارتباطی با قیمت نقدی سکه دارد، آیا برای کشف قیمت آتی به قیمت نقدی توجه میشود و یا برای تعیین قیمت نقدی به قیمت آتی توجه میشود - فکاری سردهایی و همکاران، . - 1393
در بازار مالی، قرارداد آتی قراردادی است که همه اطلاعاتی که یک معامله که برای عادلانه بودن نیاز دارد در آن قید شده است. قراردادی برای خرید یا فروش یک کالای مشخص با تاریخ تحویل در زمانی مشخص و قیمت آن کالا در هنگام معامله این قرارداد بین خریدار و فروشنده مشخص شده و در بورس آتی - بازار مالی - معامله میگردد. این قرارداد در این بازار زمان تحویل کالا دارد که سررسید قرارداد1 یا زمان تسویهحساب نهایی2 نامیده میشود و در صورتی که خریدار - یا فروشنده - این قرارداد تصمیم بگیرد تا کالای مورد نظر را بهطور فیزیکی تحویل بگیرد - تحویل دهد - . این امر در تاریخ سررسید قرارداد الزامی بوده و این مطلب مهم معامله قرارداد آتی را قانونی و از نظر مذهبی هم مجاز میکند. این امر در ایران هم مثل سایر نقاط جهان صحیح است. لازم به ذکر است که به همین دلیل - حقیقی و لازمالاجرا بودن این معامله - قرارداد آتی دارای پشتوانه اجرائی است و میتوان خود این قرارداد را مثل یک سفته تا قبل از سررسید آن - دقیقتر بگوییم تا قبل از غیرقابل انتقال شدن - خریدوفروش کرد.
چون ارزش این قراردادمستقیماً به ارزش کالایی که این قرارداد تحویل میدهد - تحویل میگیرد - وابسته است وقتی آن را میخرید پس از بالا رفتن ارزش آن کالا میتوانید قرارداد را فروخته و از سود خود استفاده ببرید. در صورتی که پیشبینی شما این است که قیمت کالای موردنظر در آینده - پس از چند ماه یا چند روز یا چند ساعت - تنزل خواهد داشت میتوانید ابتدا این قرارداد را بفروشید و پس از نزول قیمت بخرید و از سود این اختلاف قیمت بهره ببرید. چون این قرارداد در یک بازار مالی - بورس آتی - معامله میشودعملاً طرف فیزیکی تمام معاملات اتاق پایاپای آن بورس است و وقتی شمامثلاً یک کیلو طلا را یک بار فروخته و قبل از تاریخ تحویل یک بار خریده باشید دیگر تعهدی برای تحویل دادن - تحویل گرفتن - آن کالا به هیچکس ندارید. دقت کنید که هرگاه شخصی یک قرارداد را میخردحتماً شخص دیگری آن را فروخته است و اتاق پایاپای بورسصرفاً ضمانت جابجایی این مبالغ بین طرف سود برده و طرف متضرر را به عهده دارد و خود بورس یا کارگزار آن سود و یا زیانی در این معامله ندارند. بورس این ضمانت را از طریق کارگزار اجرائی میکند. کارگزار خریدار از یکسو و کارگزار فروشنده از سوی دیگر از این اشخاص که طرفین قرارداد هستند ودیعهای دریافت کرده و آن را به حساب بانکی اتاق پایاپای واریز میکند و تا پایان نظارت دارند که ضرر طرف متضرر از ودیعه او بیشتر نشده و قرارداد همیشه ضمانت اجرائی خود را با قدرت تمام حفظ کند.
بابت این خدمات که منجر به ایجاد یک سیستمکاملاً قانونی و قابلاعتماد برای معامله گران میشود کارگزار یک کارمزد کوچک - کمتر از یک درصد ارزش معامله - از مشتری خود دریافت میکند و بخشی از آن را به شرکت بورس یا همان بازار میپردازد. قیمتی که در هنگام معامله این قرارداد بین خریدار و فروشنده توافق میشود متضمن قیمت تحویل آن کالا در روز تحویل است و به قیمت تسویه3 معروف میباشد. یک قرارداد آتی برای هر دو طرف خریدار و فروشنده ایجاد تعهد میکند و با قرارداد اختیار که برای خریدار فقط ایجاد یک حق و برای فروشنده ایجاد تعهد میکند از این لحاظ متفاوت است. بهعبارتدیگر خریدار یک قرارداد اختیار ممکن است به قرارداد عمل نماید یا از آن صرفنظر کند ولی دوطرف یک قرارداد آتی ملزم به اجرای قرارداد در زمان تسویه هستند. فروشندگان، کالای مورد نظر را به خریداران تحویل میدهند یا اگر این معامله در بازار آتی " تسویه نقدی4 "داشته باشد این پول از حساب معاملهگر متضرر به حساب آنکه سود برده منتقل میگردد. برای خروج از الزام تعهد قبل از زمان تسویه، خریدار یک قرارداد آتی بایستی موقعیت خود را با فروش همان قرارداد و فروشنده با خرید آن خنثی کرده و به شکل قطعی به تعهد خود پایان دهد. در هر قرارداد آتی موارد ذیل باید در نظر گرفته شود:
-1 دارایی پایه. در صورتی که دارایی موردنظر در قرارداد، کالا باشد، لازم است که شرایط قابل قبول کالا توسط بورس تعیین شود. دلیل این امر این است که کالاهای مختلف با شرایط کمی و کیفی متفاوت ممکن است، در بازار موجود باشدمثلاً. در بورس کالای ایران و در مورد قراردادهای آتی سکه باید نوع آن، عیار و وزن آن و سایر مواردکاملاً در نظر گرفته شود.
-2 اندازه قرارداد. اندازه قرارداد، حجم دارایی را که طی یک قرارداد باید تحویل داده شود، مشخص میکند. مقدار استانداردشده دارایی پایه را در اصطلاح اندازه قرارداد میگویندمثلاً،. یک قرارداد آتی سکه شامل 10 سکه میباشد.
-3 نحوه تحویل. مکان و نحوه تحویل کالا باید توسط بورس مشخص شود.
-4 ماههای تحویل.معمولاً هر قرارداد آتی با توجه به ماه تحویل آن، خوانده میشودمثلاً. سکه تحویل دی ماه بورس باید دوره دقیق زمان تحویل کالا را مشخص سازد.
-5 محدودیتهای موضع معاملاتی. محدودیت موضع معاملاتی نشاندهنده حداکثر تعداد قراردادهای آتی است، که یک سفتهباز میتواند داشته باشد. مثلا محدودیت در نظر گرفتهشده برای معاملات آتی سکه برای اشخاص حقیقی 100 قرارداد باز برای تحویل در یک ماه مشخص میباشد.
-3 روش شناسی پژوهش
-1-3 الگوی رگرسیون خودبازگشتی برداری - VAR - 5
وقتی رفتار چند متغیر سری زمانی در یک الگو مورد بررسی قرار میگیرد، لازم است ارتباط متقابل بین آنها نیز مورد توجه قرار گیرد. یکی از راهها برای انجام این کار، برآورد الگوی معادلات همزمان است. اگر معادلات مذکور شامل وقفه متغیرها نیز باشد،اصطلاحاً آن را الگوی سیستم معادلات همزمان پویا6 مینامند. در چنین الگویی بعضی از متغیرها درونزا7 و تعدادی نیز برونزا8 یا از پیش تعیینشده9 - برونزا به-علاوه درونزای با وقفه - هستند. قبل از برآورد چنین الگویی لازم است اطمینان حاصل شود که معادلات این سیستم شناسا - یا دقاًی شناسا - و یا فراشناسا10 هستند. آنچه برای محقق مهم است، شرط شناسایی است که فرض میشود تعدادی از متغیرهای از پیش تعیینشده تنها در بعضی از معادلات الگو وارد میشوند. بنابراین، قبل از برآورد الگوی سیستم معادلات همزمان، لازم است دو قدم برداشته شود، یکی اینکه باید متغیرهای الگو را به دو دسته درونزا و برونزا طبقهبندی کرد و دیگری آنکه باید قیدهایی بر ضرایب متغیرهای الگو اعمال کرد تا به شناسایی الگو دست یافت - لشکری و همکاران، . - 1394
