بخشی از مقاله
چکیده:
ادبیات دفاع مقدس در ذات و اصالت خود، دارای کارکردهای محتوایی، زبیانی و نمادین است. این کارکردها به لحاظ ماهیت، ماندگارند و از ویژگی »فرازمانی «و»فرامکانی« برخوردارند. این موضوعات همواره در دو حوزهی معناگرایی و تصویرآفرینی ادبیات دفاع مقدس نقش عمیقی داشته اند و همین دو خصلت ادبی باعث شده تا در ساز و کار ادبیات دفاع مقدس به شکلی کارآمد و اثرگذار مورد توجه قرار گیرند. این مقالهی تحلیلی و توصیفی بر آن است به چگونگی کاربرد دو واژه »شهادت «و »شهید« در ادبیات دفاع مقدس، دگرگونیهای محتوایی، زبانی و نمادین این دو واژه در ادبیات دفاع مقدس و بازتاب آنها در اشعار معاصر بپردازد
مقدمه:
ادبیات پایداری ”مقاومت“ یکی از شاخههای مهم ادبیات تعهد است که به واسطهی رویکرد اندیشهای آن، مفاهیم بزرگی را در خود پرورانده است. شهید به عنوان مجاهد برتر و شهادت به عنوان عالیترین درجهی جهاد از عمدهترین ارزشهای مفهومی در اسلام است. یکی از برهههای مهم تاریخ در ادبیات پایداری، دوران هشت سال دفاع مقدس است، حماسههای آفریده شده در این دوران همچنان در جایگاه خاصی قرار دارند. »حماسه در شعر دفاع مقدس آمیزهای از شهادت، ایثار، مبارزه با ظلم و جلوههای نورانی و آرمانخواه انسانی است و کربلا تبلور تمام این جلوههاست و شاعران از مضامین عاشورایی و ترکیبات عظیم آن استفاده میکنند تا شکوه حماسهی رزمندگان اسلام را با شکوه حماسهآفرین شهیدان کربلا پیوند بزنند.
دوران جنگ ایران و عراق که نزدیک هشت سال به طول انجامید در واقع به نوعی با تاریخ ادبیات جنگ تحمیلی و مقاومت مردم این سرزمین در مقابل تجاوز بیگانگان پیوند ناگسستنی ایجاد کرد. دشمنان این مرز و بوم که میان به نابودی آن بسته بودند، عملیترین حربهی خود را به نام جنگ برای خاموشی ندای حق طلبی ایرانیان مسلمان به راه انداختند. آغاز جنگ تحمیلی و دفاع مقدس ملت ارزشها و آرمانهای دینی-ملی تاثیر بهسزایی در تمامی جنبههای زندگی ایرانیان برجاینهاد. جنگی که دشمنان برای نابودی ملت به راه اندختند؛ عامل وحدت کلمه و اعتقاد شد و دریچهای نو بر تاریخ فرهنگ و ادب و زندگی ملت گشود. از جمله ویژگیهای عمده و اصلی دورهی دفاع مقدس، ایجاد زمینههای مناسب برای تعالیبخشی فرهنگ و ادب این سرزمین بود.
»شاخص و وجه افتراق جنگ ایران با دیگر جنگهایی که در عالم رخ داده فرهنگ آن است و تعلیلی را که باعث میشود جنگ برای ما ارزش و برای دیگر ملل دنیا غیرارزش قلمداد شود، در همین حوزه باید جست.
دوره ی دفاع مقدس را میتوان پربارترین و ارزشمندترین دورههای ادبیات این سرزمین دانست، چراکه همین ادب مقاومت و پایداری در ایران به رشد و شکوفایی استعدادهایی منجر شد که آثاری جاودانه را از خود برجای نهادند.
ادبیات این دوره به دلیل تاثیر شدید بر اذهان و قلوب در بیان مظلومیت یک نسل در برابر هجوم کفار، کارکرد واقعی خود را به اثبات رساند. بسیاری از آثار ادیبان انقلابی خود عاملی برای پدید آوردن آثار جاودان ادبیات مقاومت و نیز مراثی اهل بیت - ع - و آنچه که در برانگیختن رزمندگان اسلام برای ادامهی حماسهآفرینی ها لازم بود، شد. در حقیقت ادبیات دفاع مقدس در انعکاس وضعیت خاص جنگ تحمیلی و ایجاد روحیه و تداوم آن چه در زمان جنگ و چه در زمان بعد از دفاع و نیز ابلاغ اصالت و حقانیت حکومت اسلامی ایران بسیار نقش موثری داشته است.
»انقلابها و جنگهای تاریخ ثابت کردهاند که صرف محق بودن کافی نیست و اگر صاحبان حق، حقانیت و فرهنگ خود را به گوش دیگران، چه دیگرانی که در همان عصر میزیند و چه فردایانی که در راهند، نرسانند راه را به تمامی نرفتهاند. بنابراین مجاهدتهای عصر دفاع مقدس علاوه بر تمامی ابعاد خود دارای یک بعد فرهنگی بسیار مهم است.
در مورد ادبیات انقلاب اسلامی میتوان گفت: ادبیاتی است در خدمت تعهد، از مردم برای مردم و برای بیان مسایل مردم و این ادبیات، تفننی، روشنفکرمآبانه و خالی از وظیفه و رسالت نیست؛ بیان آرزوهای نفسانی و نیازهای آنچنانی هم نیست که شاعر و نویسنده برای دل خود و خوشامد دیگران بسراید و بنویسد بلکه بیان خشم و توفان روحی شاعران و نویسندگانی است که از میان تودهها برخاسته و در کورهی داغ حماسهآفرینیها و ایثارها صیقل یافتهاند. لذا حرفی نو و سخنی دگرگونه دارند.
هدف آنها، ابلاغ ارزشهای والای انسانی و برخورداری از مکتب اسلامی است. به بیانی دیگر: »ادبیات اسلامی چون شمشیر دو دمی است که با یک سوی آن به جنگ کفر و نفاق و ارتداد باید رفت و با سوی دیگر آن به جنگ با شیطان درون.
ادبیات دفاع مقدس در ذات و اصالت خود، دارای کارکردهای محتوایی، زبانی و نمادین است. دو موضوع کلیدی که در این ادبیات جایگاه خاصی به خود اختصاص دادهاند، »شهید« و» شهادت «است که در این مقاله بر چگونگی کاربرد، دگرگونیهای محتوایی، زبانی و نمادین این دو واژه در ادبیات دفاع مقدس و بازتاب آنها در کتابهای درسی پرداختهمیشود.
این مقاله در پی پاسخگویی به دو پرسش برآمدهاست:
-1 جایگاه شهید و شهادت در ادبیات دفاع مقدس به خصوص اشعار تا چه حدی است ؟
-2 آیا میتوان براساس مفاهیم تعریفی شهید و شهادت مصادیقی برای جایگاه شهید و شهادت در اشعار معاصر دریافت؟
شیوهی پژوهش:
در این گفتار، سعی بر این است که شهادت و شهید در اشعار ادبیات دفاع مقدس بازنمایاندهشود و جایگاه شهید و شهادت در این اشعار همراه با ذکر مصادیق و نمونههای شعری بیان گردد. برای این بررسی ابتدا به تعریف شهید و شهادت پرداختهمیشود و سپس با توجه به زوایا و ابعاد زیرمجموعهای خصلتی و عقیدتی در اشعار معاصر به تحلیل و بررسی پرداخته میشود.
