بخشی از مقاله
چکیده
مبنا و هدف تنظیم روابط مالی در دین مبین اسلام عدالت اقتصادي است. قرآن کریم در راستاي تحقق این هدف، افراد را از اکل به باطل منع میکند. ربا یکی از مصادیق بارز اکل به باطل هست که به منزلهي اعلان جنگ با خداوند شمرده شده است. پدیده ربا، علاوه بر اینکه اقتصاد را به تباهی می کشاند، در آخرت نیز آثار شومی براي افراد به دنبال دارد. در مقابل نهی افراد از رباخواري، مسئله صدقه دادن مطرح شده است که با توجه به آیات، نه تنها موجب کاستی در اموال نمی شود بلکه سبب برکت در مال گشته و فواید معنوي بسیاري را براي افراد به همراه دارد. با پیشرفت دانش بشري، ربا نه تنها هنوز متوقف نشده بلکه سامانیافتهتر و جهان شمولتر نیز گردیده است و تنها با توجه و تکیه بر وحی الهی است که می توان آثار شوم و منفی آن را تبیین کرد. در این مقاله ابتدا تعریفی روشن از مفهوم عدالت اقتصادي به ویژه در اسلام ارائه می گردد و پس از آن با استفاده از منابع تفسیري و روایی به تبیین کارکردهاي مثبت و منفی دو مقوله ربا و صدقه که نقش مهمی را در تحقق عدالت اقتصادي ایفا میکنند پرداخته میشود.
طرح مسئله
تحقق عدالت یکی از اهداف ارزشمند اسلام در جهت رفاه و سعادتمندي افراد بشر هست. لزوم تحقق این امر در تمام زمینهها مورد تأکید است. در این نوشتار از تحقق عدالت در نظام اقتصادي سخن گفته میشود که با اندك تأملی میتوان آثار و نتایج مطلوب آنرا به طور محسوس در تمام ابعاد زندگی بشر ملاحظه نمود. اسلام راهکارهاي بسیاري را جهت تحقق عدالت اقتصادي در جامعه مطرح میکند که در این نوشتار به بیان دو نمونه پرداخته شده است؛ راهکار اول ممنوعیت و تحریم ربا و راهکار دیگر توصیه و تشویق افراد به پرداخت صدقه است. اثرات ربا بر زندگی افراد و به طور کلی بر جامعه زیان بار است، خداوند متعال در قرآن کریم و ائمه معصومان - علیهم السلام - در سخنان خود به طور قطعی خط بطلان بر آن کشیده و حرمت انجام آنرا اعلام کردهاند. در تقابل با این معاملهي خانمانسوز مسئلهي انفاق و صدقه مطرح است؛ صدقه ضمن تقویت حس ایثار و انساندوستی در بین افراد، بسیاري از آثار مخرب ربا را کاهش میدهد و جامعه را تعالی میبخشد؛ بنابراین ضرورت، توجه به آثاري که ربا و صدقه در جامعه میتوانند بر جاي گذارند به میزانی است که نادیده گرفتن این مسائل جامعه را دچار ظلم و بیعدالتی میسازد. هدف از این تحقیق، بیان دو راهکار در سیاست نظام اقتصادي اسلام جهت تحقق عدالت اقتصادي و آثار و نتایج هر کدام از آنها در زندگی فردي و اجتماعی افراد و به طور کلی جامعه اسلامی است. روش این تحقیق نیز توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر قرآن کریم، سخنان معصومان - علیهمالسلام - و منابع تفسیري میباشد.
مفهوم عدالت
راغب در مفردات عدالت را برابري و مساوات معنا میکند و نیز معتقد است که یکی از معانی عدل تقسیط بر اساس راستی و کمال است. - راغب اصفهانی، :1412 ج 2، ص - 562 میانهروي در انجام امور و عدم تمایل به ظلم و ستم نیز از دیگر معانی مطرح شده است - طریحی، :1375 ج5، ص - 421 امیرالمؤمنین علی - علیه السلام - در بیان معناي عدالت میفرمایند: عدالت هر چیزي را در جاي خود می نهد - دشتی، :1389 حکمت 437، ص - 527 آیتاالله مصباح دو مفهوم خاص و عام را براي عدل بیان میکنند: یکی حقوق دیگران و دیگري، انجام دادن کار حکیمانه که رعایت حقوق دیگران هم از مصادیق آن می باشد - مصباح یزدي، 1372، ص - 193
شهید مطهري نیز به طور کلی چهار معنا را براي این کلمه بیان میکند: موزون بودن، تساوي و نفی هرگونه تبعیض، رعایت حقوق افراد و عطا کردن به هر ذي حق، حق او را و رعایت استحقاق ها در افاضه وجود و امتناع نکردن از افاضه و رحمت به آنچه امکان وجود یا کمال وجود دارد. - مطهري، :1368 ص، - 53 به طور کلی، عدالت صرفاً به مفهوم مساوات و یکسان بودن شرایط براي تمام افراد نیست، بلکه به مفهوم قرار دادن هر چیز در جایگاه واقعی خود و رسیدن هر کس به حق واقعی خویش است.
