بخشی از مقاله
تحليل حساسيت سودآوري اجتماعي خرماي استان کرمان نسبت به قيمت جهاني محصول
چکيده
قيمت هاي جهاني ستون فقرات محاسبه ارزش گذاري اجتماعي و تحليل کارآيي در سيستم کشاورزي است . اين مطالعه به تحليل قيمت سايه اي جهاني محصول بر خرماي استان کرمان و تأثير آن بر سودآوري اجتماعي اين محصول در قيمت هـاي مختلـف پرداختـه اسـت . اطلاعات و آمار مورد نياز در اين تحقيق از منابع آماري موجود و پرسشگري از باغداران شهرستان هاي بم ، جيرفت و کهنـوج جمـع آوري شده است . قيمت سايه اي برآورد شده براي قيمت جهاني محصول در اين تحقيق ۶۳۸.۸۹ دلار براي هر تن برآورد گرديد. نتايج چنـين نشان مي دهد که با توجه به قيمت سايه اي بدست آمده براي قيمت جهاني محصول مورد نظر (۶۳۸.۸۹ دلار براي هر تن )، توليد خرماي استان کرمان فاقد سودآوري اجتماعي مي باشد و تنها ۶۰ درصـد افـزايش در قيمـت جهـاني ، محصـول مـورد نظـر را واجـد سـودآوري اجتماعي مي نمايد.
واژه هاي کليدي
سودآوري اجتماعي ، قيمت سايه اي جهاني محصول ، خرما، کرمان
مقدمه
قيمت هاي جهاني ستون فقرات محاسبه ارزش گذاري اجتماعي و تحليل کارآيي در سيستم کشاورزي اسـت . بـراي محصـولات توليـدي مبناي ارزش گذاري اجتماعي آنها قيمت هاي جهاني مي باشد. قيمـت هـاي جهـاني نمايـانگر انتخـاب درسـت بـه منظـور مجـاز نمـودن مصرف کننده و توليدکننده براي واردات ، صادرات و يا توليد داخلي کالاها و خدمات مي باشد. بنابراين ارزش اجتمـاعي محصـول داخلـي مقدار ارز خارجي حفظ شده با کاهش واردات و يا مقدار ارز خارجي بدست آمده از صادرات است .
بر اساس آمار FAO در سال ۲۰۰۸ حدود۷.۱ ميليون تن خرما در دنيا توليد شده است . مصر بـه عنـوان بزرگتـرين توليدکننـده خرما با توليد حدود ۱.۳ ميليون تن در جهان حدود ۱۸.۳ درصد از کل توليد جهاني را در اختيار داشته است . عربستان ، ايران ، امـارات ، الجزاير، پاکستان ، سودان ، ليبي ، چين ، تونس به ترتيب ده کشور بزرگ توليدکننده خرما در جهان هستند. ايران با توليد يک مليون تـن در سال ۲۰۰۸، ۱۴.۱ درصد خرماي جهان را توليد نموده است .
براساس آمار و اطلاعات توليد محصولات باغي در سال ۱۳۸۷، استان کرمان با احتساب مناطق جيرفت و کهنـوج بـا توليـد حـدود
۳۲۰ هزار تن ، حدود ۳۲ درصد توليد خرما کشور را داراست و بيشترين توليد خرما در اين استان صورت مي پذيرد.
مطالعات گوناگوني در زمينه تأثير قيمت هريک از نهاده ها بر فاکتورهاي اقتصادي انجام شده است که در بين آنها مي توان بـه مـوارد زير اشاره کرد.
هشام و محمود (۱۹۹۹) تخصيص بهينه آب رودخانه نيل در مصر را مورد بررسي قرار دادند. با توجه به روند رو به رشد مصرف آب در بخش کشاورزي مصر، که از مهم ترين منبع آن يعني رود نيل تأمين مي شود، سه پـروژه شـامل توسـعه و اصـلاح روشـهاي آبيـاري ، استفاده مجدد از آبهاي زهکشي و توسعه و استفاده از آبهاي زيرزميني در اين کشور مورد توجه قرارگرفت . همچنين کاهش سـطح زيـر کشت محصولات پرمصرف نيز پيشنهاد ديگري بوده که در اين مطالعه مورد بررسي قرار گرفتـه اسـت . بـراي ايـن منظـور از يـک مـدل برنامه ريزي خطي استفاده شده است . نتايج مطالعه نشان داد که ضمن صرفه جويي ۸.۱۸۵ ميليـارد متـر مکعـب آب ، بـين ۰.۵ تـا ۱.۵ برابر کشت فعلي امکان تغيير در سطح زير کشت وجود دارد اما توصيه شده که اين مطالعه بايد از نظر اقتصادي و در سال هـاي مختلـف نيز انجام شود.
فلورينيو کروز و همکاران (۲۰۰۲) به منظور تعيين ارزش اقتصادي آب در آبياري سطحي و زيرزمينـي در منطقـه آلتـو مکزيـک از يک مدل برنامه ريزي خطي با ۵۳ متغير که ۲۴ متغير آن تطبيقي بوده و ۱۱۱ محدوديت که ۹۶ مورد آن مربوط به منابع بوده اسـت . در قالب دو سناريو و ۱۰ مدل يکي بر اساس قيمت هاي سال ۱۹۹۹ و ديگري پيش بيني سال ۲۰۱۰ طراحي و محاسبه شـده اسـت . نتـايج مطالعه نشان داده که بر اساس مدل سال ۱۹۹۹ سطح زير کشت بهينه مدل پايه ۱۰ درصد کاهش مي يابد اما در مدلهاي مختلـف (۱۰ مدل ) نتايج با توجه به فرضيات مربوطه متفاوت بدست آمده است که در ۹ مدل نسبت به مدل پايه کاهش سـطح زيـر کشـت مشـاهده مي شود و در نهايت هزينه فرصت آب در مدل هاي مختلف محاسبه شده که بر اساس نوع محصول و نوع مدل متفاوت است .
محققان ديگري از جمله مور و همکاران (۱۹۹۲)، مور و همکاران (۱۹۹۴)، مولن و همکاران (۲۰۰۵) و اينگ زو (۲۰۰۶) به بررسي اثر نهاده هاي توليد و تغييرات قيمتي آن بر انتخاب نوع محصول پرداخته اند.
از جمله مطالعات انجام شده در داخل کشور نيز مي توان به موارد زير اشاره کرد.
جولايي (۱۳۸۸) در يک طرح تحقيقاتي تحت عنوان "بررسي مزيت نسبي و شاخص هاي حمايتي محصولات باغي منتخب " عـلاوه بر محاسبه مزيت نسبي به تحليل حساسيت نسبت به قيمت جهاني بر محصولات پرتقال مازنـدران ، سـيب آذربايجـان غربـي ، کشـمش قزوين و انار استان فارس پرداخت . تحليل حساسيت در دو دامنه مثبت و منفي بين صفر تا ۴۰ درصد در نظر گرفته شـد. نتـايج نشـان داد که کاهش ۴۰ درصدي قيمت جهاني محصول تمام محصولات را بجز انار، فاقد مزيت نسبي مي نمايد. کاهش ۳۰ درصدي باعث مـي شود تا محصولات کشمش و سيب ، فاقد مزيت نسبي باشند. در کاهش ۲۰ درصدي ، کشمش فاقد مزيـت نسـبي اسـت . در کـاهش ۱۰ درصدي قيمت جهاني محصول ، تمام محصولات ذکر شده واجد مزيت نسبي است . افزايش قيمت جهـاني محصـول باعـث بهبـود وضـع مزيت نسبي در تمام محصولات مي شود.
علاوه بر اين از جمله مطالعات انجام شده در داخل کشور نيز مي توان بـه مطالعـه حسـين زاد (۱۳۷۸)، چيـذري (۱۳۷۸)، سـلامي (۱۳۸۱) و منصوري (۱۳۸۱) اشاره کرد.
مواد و روشها:
روش جمع آوري اطلاعات :
آمار و اطلاعات مورد نياز در اين تحقيق ، از منابع آماري موجود استخراج گرديـد، بـه نحـوي کـه آمـار مربـوط بـه مقـدار و هزينـه نهاده هاي مورد استفاده در توليد خرماي استان کرمان بوسيله پرسشگري از باغداران شهرستان هاي بـم ، جيرفـت و کهنـوج جمـع آوري گرديده است و ساير آمارهاي داخلي از نهادهاي مربوطه جمع آوري گرديد.
- قيمت اجتماعي :
عبارت است از قيمت هايي که با حذف انحرافات سياستي (ماننـد يارانـه هـا و مالياتهـا) يـا نارسـايي هـاي بـازار (ماننـد انحصـار) از قيمت هاي خصوصي بوجود مي آيند. اين قيمت ها بازتاب ارزش اجتماعي کالا براي کشور، به جاي ارزش هاي خصوصـي بـه طـور فـردي مي باشند و قيمت هايي هستند که در تحليل هاي اقتصادي با هدف حداکثر کردن درآمد ملي ، به کار مي روند. برخي اوقات به اين مقادير قيمت سايه اي ۲، ارزش کارآيي ۳، هزينه فرصت ۴، قيمت اقتصادي ۵ و قيمت حقيقي ۶ نيز مي گويند.
- سودآوري اجتماعي :
اين سودآوري به نوعي نشان دهنده مزيت نسبي يا کارآيي در سيستم کشاورزي است . سودآوري اجتماعي يـک شـاخص کـارآيي است ، زيرا ستاده ها و نهاده ها بر اساس کميابي شان يا بر اساس هزينه فرصتشان محاسبه مي شوند.
محاسبه سودآوري بر اساس ارزش هاي خصوصي يا بازاري نشاندهنده رقابت پذيري سيستم کشاورزي با توجه به تکنولوژي فعلـي ، ارزش ستاده ها، هزينه نهاده ها و سياست هاي اعمال شده مي باشد در حاليکه سودآوري اجتمـاعي يـک شـاخص کـارآيي اسـت زيـرا در محاسبه سودآوري اجتماعي درآمدها و هزينه ها بر اساس قيمت هاي اجتماعي تعيين مي شوند که اين قيمت هاي اجتماعي نشان دهنـده هزينه فرصت اجتماعي و بازتاب کميابي آن کالا مي باشد.
سودآوري بازاري نشان دهنده رقابت پذيري فعاليت هـا تحـت سياسـت هـاي موجـود مـي باشـد. در حاليکـه سـودآوري اجتمـاعي نشان دهنده کارآيي يا مزيت نسبي است . زماني که سودآوري اجتماعي منفي باشد اين فعاليت توليدي بدون کمک و حمايت هاي دولت دوام نمي آورد. چنين فعاليت توليدي منابع کمياب را به هدر مي دهد.
(Monke and Pearson, 1989)
روش محاسبه قيمت هاي اجتماعي (سايه اي ):
در اين مطالعه براي محاسبه قيمت سايه اي نهاده مورد نظر (قيمت جهاني محصول ) به صورت زير اقدام شد:
قيمت سايه اي نهاده ها و منابع : نهاده ها و منابع به دو دسته قابل تجارت و غيرقابل تجارت تقسيم مي شوند. نهاده هاي قابل تجارت نهاده هايي هستند که بازار بين المللي و قابليت جابجايي دارند مانند سم ، کود شيميايي و ماشين آلات و غيره . نهاده هاي غيرقابل تجـارت يا منابع داخلي نهاده هايي هستند که قابل عرضه در بازارهاي بين المللي نمي باشند مانند زمين ، آب ، نيروي کار و سرمايه .
قيمت سايه اي نهاده هاي قابل تجارت :
قيمت سايه اي نهاده هاي قابل تجارت ، قيمت C.I.F آنها در سر مرز ايران به اضافه کليه هزينـه هـاي انتقـال آنهـا تـا بـازار داخلـي مي باشد و در حقيقت قيمتي است که عرضه کنندگان خارجي نهاده مورد نظر را با اين قيمت به بازار داخلي تحويل مي دهند.
قيمت سايه اي منابع داخلي (غيرقابل تجارت ):
