بخشی از مقاله
چکیده:
در سال های اخیر یکی از مباحث اصلی ارتقاء کمیت و کیفیت محصول تولیدی و استفاده بهینه از منابع محدود آب شیرین، خاک، انرژی، سوخت و نهاده های کشاورزی، بحث ایجاد گلخانه می باشد. هدف از ایجاد گلخانه صرف نظر از اینکه برای تولید گل و گیاهان زینتی باشد یا برای تولید سبزی و صیفی، ایجاد یک محیط مناسب، مدیریت منابع و مطلوب از لحاظ عوامل مؤثر بر رشد گیاه است که در این محیط، محصول یا محصولاتی تولید شوند که ضمن تأمین حداکثر سودآوری با کمترین هزینه اداره شود.
با عنایت به ارزش افزوده بالای محصولات گلخانه ای و صرفه جویی و استفاده بهینه از آب در کشت های گلخانه ای در مقایسه با کشت های فضای باز، این نوع کشت ها مورد استقبال بهره برداران منطقه قرار گرفته است که در صورت تامین اعتبارات و تسهیلات دولتی و حمایت های ویژه در خصوص تامین و ثبات بازار و فراهم آوردن زمینه های صادرات محصولات تولیدی و وجود امکانات زیربنایی هم چون راه های ارتباطی، تامین انرژی، نیروی انسانی و نزدیکی به بازارهای مصرف عمده می توان شاهد توسعه گلخانه ها بود.
لیکن با نگاه ملی به مبحث مکان یابی و ایجاد شهرک های گلخانه در مناطق مناسب از نظر اقلیمی و کاهش هزینه های مصرف سوخت و یا حمل و نقل می توان این نکته را در نظر گرفت که شاید بهتر باشد مثل تجربه های موفق سایر کشورها هم چون ترکیه، کنیا و اسپانیا، نسبت به توسعه گلخانه ها در مناطق مناسب کشور برنامه ریزی و اقدام نمود.
مقدمه:
ایران، کشوری است که به دلایل مختلف از جمله: شرایط اقلیمی مناسب و وجود منابع طبیعی فراوان قادر است در طول سال انواع محصولات کشاورزی را تولید کند. با نگاهی به کشاورزی ایران، محصولاتی چون برنج، گندم، چغندر، نیشکر، چای، زیتون، خرما، کشمش، زعفران، مرکبات، پسته، انواع میوه های گرمسیری و نیمه گرمسیری، درختان مثمر و غیرمثمر، ابریشم، گیاهان زینتی، تولیدات گلخانه ای به چشم می خورد که این تنوع محصول در دنیا کم نظیر و گواه وجود سرمایه های عظیم طبیعی و ملی است. استفاده مناسب از این منابع نیاز به مدیریت، برنامه ریزی و سیاست های صحیح و اصولی خرد و کلان دارد
پیش بینی می شود که جمعیت جهان تا سال 2040 حداقل به 10 میلیارد نفر برسد از طرفی طبق آخرین آمار ذخایر نفت جهان تا 40 سال آینده به اتمام خواهد رسید. بنابراین انسان در آینده مجبور به تولید غذای بیشتر با انرژی کمتری خواهد بود لذا، انسان در آینده مجبور به تهیه مواد غذایی برای ده میلیارد نفر از زمین می باشد و چون در سالهای گذشته اکثر زمین های زراعی - حتی نامرغوب - هم تحت کاشت قرار گرفته اند. بنابراین فقط استفاده از روش های نوین و استفاده بهینه از زمین های زراعی موجود به عنوان یکی از چند راه تهیه غذای بشر آینده باقی می ماند و همواره باید تولید مواد غذایی با افزایش جمعیت تناسب داشته باشد.
در غیر این صورت بشر آینده امکان زیست مسالمت آمیز را از دست خواهد داد. بنابراین در آینده صنعتی پایدار و موفق خواهد بود که بتواند در عین تولید زیادتر انرژی کمتری نیز مصرف کند. یکی از روش های نوین کشاورزی متراکم - کشت گلخانه ای - است، در این روش با مساعد نمودن محیط کشت و صرف انرژی بیشتر در سطح کمتر، تولید بیشتری بدست می آید
این روش دارای محاسن و معایبی است از محاسن این روش، تولید بیشتر در واحد سطح است به نحوی که در یک سطح مشابه تا ده برابر می توان محصول بیشتر به دست آورد، از محاسن دیگر این روش تولید خارج از فصل محصول است، که این مزیت باعث شده تا کشاورز با صرف منابع زیاد - پول و انرژی - به این کار اقدام کند. اما احداث گلخانه دارای معایبی نیز هست ضعف عمده این روش، مصرف بی رویه انرژی توسط تولیدکنندگان است
به نحوی که تولید کننده با صرف انرژی زیاد اقدام به کشت محصول نموده که در کشور ما به دلیل استفاده کشاورزان از انرژی یارانه های مصرف انرژی از دیگر نقاط جهان بیشتر است و به دلیل قیمت پایین انرژی کشاورز هیچ گونه اقدامی در جهت کاهش مصرف انرژی نمی کند. اما در نهایت قسمت عمدهای از در آمد کشاورز صرف تهیه انرژی - برای گرم و سرد کردن - گلخانه خواهد شد. بنابراین با بررسی نحوه کشت، مشخص نمودن مراحل انرژی بر می توان با ارایه راهکارهایی در جهت کاهش مصرف انرژی، تولید زیاد با مصرف انرژی کمتری را امکان پذیر نمود
مفهوم توسعه
توسعه به کلیه فعالیت ها و اقدامات انسان گفته می شود که برای بهتر کردن زندگی در محیط زیست خود انجام می دهند. و حال اگر قرار باشد که این توسعه در بلندمدت پایدار بماند، باید محدودیت های محیط زیست و منابع طبیعی مدنظر قرار گیرد و چنانچه این محدودیت ها نادیده انگاشته شوند، توسعه اقتصادی منجر به تخریب محیط زیست خواهد گردید و در این صورت توسعه از تحقق رسالت اصلی خود که ایجاد رفاه، عدالت و تنوع فرصت ها و مجال های قابل انتخاب است، دور می افتد و مفهوم - رشد سیاه - می یابد، بنابراین دیدگاهی که حفاظت محیط زیست را مانعی بر سر راه توسعه اقتصادی تلقی کند بسیار کوته نظرانه است
مبحث گلخانه ها و مجتمع های گلخانه ای
در دهه های گذشته گلخانه های تجاری در سطح وسیعی برای پرورش و تولید محصولات کشاورزی مانند انواع گل و گیاهان زینتی، سبزی ها و انواع میوه ها مورد استفاده قرار گرفته اند، نتیجه آن بهبود وضعیت زندگی افراد در بسیاری از کشورها و افزایش درآمد عمومی بوده است. علاوه بر موارد فوق در حال حاضر از گلخانه برای تولید نشا و نهال انواع گیاهان کشاورزی و صنعتی، نیز استفاده می شود و این جنبه از کاربری گلخانه به سرعت در حال افزایش است
تولید گلخانه ای
منظور از تولید گلخانه ای کشت و کار انواع محصولات سالانه یا دایمی است که در گلخانه ها با هدف بهره برداری اقتصادی انجام می شود. کشت محصولات کشاورزی زیر پوشش موقت مانند کشت زیر پلاستیک تولید گلخانه ای محسوب نمی شود. منظور از گلخانه مکانی است که با ایجاد ساختمان با پایه های ثابت و سقف شیشه ای، پوشش پلاستیکی برای تولید محصولات سالانه یا دایمی در محیط تحت کنترل از نظر حرارت، رطوبت، نور و تهویه اختصاص یافته است. مکان مورد استفاده برای پرورش قارچ در این سرشماری گلخانه ای محسوب نشده است
نخستین شهرک گلخانه ای در ایران
نخستین پروژه شهرک گلخانه ای کشور در استان گیلان، شهرستان رشت در زمینی با مساحت 400 هکتار، مرکب از یک هزار گلخانه طرح ریزی شد و بنابه گفته مسئولان، متعاقب آن پروژهای مشابه در چندین استان دیگر در حال برنامه ریزی است. پروژه شهرک گلخانه ای با اهداف عمده و محوری با انجام رساندن توانمندی های منطقه ای، استفاده از مزیت های نسبی و مواجعه با بزرگترین چالش کشور و منطقه یعنی وجود بیکاری گسترده در سطوح مختلف اجتماعی و به ویژه جامعه ی تحصیل کرده و پایین آمدن سطح زندگی اقشار اجتماعی شکل گرفته است
آنچه پروژه شهرک گلخانه ای را از دیدگاه محیط زیستی نسبت به گلخانه های انفرادی متمایزمی کند، کنار هم قرار گرفتن تعداد زیادی از گلخانه ها در یک واحد فضایی مشترک است که می تواند منجر به بروز آثار تجمعی محیط زیستی شود. در مورد آثار تجمعی محیط زیستی باید گفت که اگرچه ممکن است که هریک از گلخانه ها به طور انفرادی و جدا از هم دارای اثر محیط زیستی چشمگیری نباشند، اما هنگامی که واحدهای انفرادی با هم جمع می شوند، مجموع آثار بااهمیت و تعیین کننده می گردند. بنابرین در پروژه شهرک گلخانه ای، آثار انفرادی هریک از گلخانه ها می بایست در مجموع از اثر سایر گلخانه ها ارزیابی شوند و نگاه تجریدی به اثر هریک از گلخانه ها به طور منفرد، گمراه کننده خواهد بود.
فعالیت های عمده مرحله ی ساخت و ساز پروژه شهرک گلخانه ای
فعالیت های مرحله ی ساخت و ساز در هر پروژه ای، دارای خصوصیات موقتی، اجتناب ناپذیر بودن است و بنابراین آثار احتمالی آن ها بیشتر موقتی و در بسیاری مواقع اجتناب ناپذیر است هک صرفاً از طریق انجام برخی ملاحظات ، دامنه آثار می تواند تعدیل گردد.
