بخشی از مقاله
چکیده
موزه از جمله فضاهای پر اهمیت و جدید در زندگی مدرن حاضر است. با توجه به اهمیت موزه در افزایش سطح سواد عمومی جامعه مدرن، نقش معماری و طراحی آن نیز مهم می باشد. زیرا این معماری و طراحی نقش اساسی در بهتر شدن فضای موزه و بهینه شدن آن دارد. از این رو تحلیل این فضا نیز می تواند حائز اهمیت باشد. از روش های متعددی که بررسی فضای موزه را امکان پذیر می نماید می توان به تحلیل رفتارشناسانه بازدید کنندگان اشاره کرد. این تحلیل ها در تلفیق با فضای معماری به معمار و طراح موزه دید مناسبی جهت طراحی و بهسازی فضای موزه خواهد داد.
پژوهش حاضر بر روی رفتارشناسی بازدید کنندگان موزه هنرهای معاصر تاکید می ورزد و این حرکات و فعالیت ها را در فضاهای مختلف با دیدی تحلیلی نسبت به فضا مورد نقد قرار می دهد. در این پژوهش برای مطالعه بر روی رفتار بازدید کنندگان در موزه از مطالعه میدانی و روش مشاهده ای از نوع نمونه برداری زمانی استفاده شده است. در مورد نتایج حاصل از پژوهش می توان به شناسایی فضاهای مختلف موزه بر مبنای رفتار بازدیدکنندگان، شناخت فضاهای تمرکز، الگوی حرکتی بازدیدکنندگان و سعی بر مقایسه دید معمار با رفتاربازدیدکنندگان اشاره کرد. تحلیل این یافته ها و انطباق آن با فضاهای معماری، نکاتی را در جهت بهبود و اصلاحات فضا بیان می کند که می تواند در بهسازی فضای موزه و هم چنین در طراحی های آتی مورد استفاده قرار گیرد.
مقدمه
موزه بطور خاص یک نمونه جامعه شناسی تجربی است، چرا که از یک سو جایی است که در آن سطح آگاهی فردی و اجتماعی افراد ارتقا می یابد و حس همبستگی آنها بیشتر می شود و از سوی دیگر اثری سه بعدی را در یک محیط محدود و قابل درک ارائه م یکند .از این رو توجه به محیط موزه و رفتارشناسی افراد در آنها حائز اهمیت است. - لبم براک، - 53 :1378 بسیار مطلوب است که مطالعه رفتارشناسی اصولی در موزه ها صورت پذیرد.
در آن ساختارها و سازماندهی فضاهای موزه در ارتباط با بازدیدکنندگان مورد بررسی قرار گیرد تا بدین ترتیب یک برنامه ریزی علمی برای فضاهای موزه صورت گیرد. در حین مطالعات رفتارشناسانه بازدیدکنندگان در فضای موزه می توان مسیرها و الگوهای مختلف حرکتی را بوسیله نمودارهایی مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. این تحلیل ها در راستای شناسایی فضاهای پراهمیت موزه که کانون توجه و تمرکز هستند موثر می باشد.
از دستاوردهای دیگر این تحلیل ها می تواند، مقایسه میان دید معمار موزه با رفتار بازدیدکنندگان باشد. این گونه تحلیل ها می تواند در راستای طراحی های آینده برای موزه ها مفید و مثمر ثمر باشد. انجام این مطالعات می تواند در زمینه افزایش میزان یادگیری و آموزش در فضای موزه نیز موثر باشد .مطالعات رفتارشناختی در فضای موزه می تواند از طریق مشاهده و تحلیل همزمان آنها در تلفیق با فضای معماری صورت پذیرد .
پژوهش حاضر بر مبنای تحلیل رفتارشناختی فضاهای مختلف موزه هنرهای معاصر صورت پذیرفته است. در حال حاضر چندین مقاله و نوشته در مورد موزه هنرهای معاصر موجود می باشد که تقریبا در تمامی آنها فضای موزه توسط خود نویسنده تحلیل شده و رفتار بازدیدکننده در فضای موزه تأثیری در تحلیل فضاها نداشته است. بنابراین لزوم انجام پژوهشی با در نظر گرفتن رفتار بازدیدکننده در فضا مشاهده می شد.
سابقه موضوع
سال های میانی 1920: تا 1930 تاکید بر طراحی محیطی قبل از سال 1920 مطالعات ابتدایی و منفردی درمورد رفتار بازدیدکنندگان صورت پذیرفته بود، اما اولین مطالعات سیستماتیک دراین زمینه توسط ادوراد رابینسن و ارتور ملتون در دانشگاه ییل صورت گرفت. این دو علاقمند به کشف تاثیراتی که فیزیک و ساختار موزه بر روی رفتار بازدیدکنندگان می گذارد بودند .از میان مطالعاتی که آنها انجام دادند می توان به تحقیق در زمینه ی فاکتورهای تأثیرگذار بر روی جلب توجه بازدیدکنندگان و الگوی حرکت آنها در فضای موزه اشاره کرد.
سال های 1960 تا اوایل 1970 کاربرد مطالعات رفتاری در مدت دو دهه که از مطالعات رابینسن و ملتون گذشت، به جز چند تحقیق پراکنده در این زمینه، فعالیت مهمی صورت نپذیرفت .با وجود این در سال 1960 انقلابی در زمینه ی پژوهش راجع به مسائل رفتارشناسی صورت گرفت. از برجسته ترین رهبران این امر می توان هریس شتل ،کاتن ، نرسراپ و چن را نام برد. اسکرون و شتل با توجه به زمینه ی فعالیت هایشان در مورد علوم رفتاری خیلی سریع توانستند، این اطلاعات را در مورد علوم روانشناختی و تاثیر گذار در این بحث، مورد استفاده قرار دهند. - Bechtel,Churchman, 2002 -
اواخر دهه ی 1970 تا دهه 1980 تا اواخر دهه ی 1970 مطالعات در زمینه موزه و بررسی الگوهای رفتاری در آن توسط افرادی صورت می پذیرفت که کارمند موزه نبودند. مکان و افرادی که بر روی فعالیت های بازدیدکنندگان در موزه ها و فضاهای ای نچنینی پژوهش می کردند در دهه 1970 تغییر یافت و کارمندان و سرپرستان خود موزه ها در این فضاها به تحقیق در این موارد پرداختند. موزه ی تاریخ طبیعی انگلیس تحت سرپرستی راجر مایلز ، میک الت و استو گریگز اولین موزه ای بود که به پژوهش و ارزیابی سیستماتیک درمورد بازدیدکنندگان موزه پرداخت .
همچنین در همین زمان بود که در دانشگاه برکلی نیز مجموعه مطالعاتی در زمینه ی عوامل موثر بر الگوی حرکتی بازدیدکنندگان در نمایشگاه ها انجام شد .میندا برن 10 در انستیتو علمی فرنکلین محقق دیگری بود که در زمینه تاثیرات آموزشی موزه بر روی بازدیدکنندگان در این دهه فعالیت هایی سیتماتیک را انجام داد. - Bechtel,Churchman, 2002 - در اواخر دهه ی 1970 ، رابرت ولف و همکارش تیمتز تحقیقاتی کیفی و کلی نگر بر روی موزه ها انجام دادند .بیشتر پژوهش های آنها در موز هها و در انستیتو پژوهشی اسمیتزونیان انجام پذیرفت .جان و مری کران در دانشگاه فلوریدا که پژوهش های خود را در زمینه موزه ها در این دوره آغاز کردند از مطالعات روانشناختی استفاده کردند .جان فالک و همکارش بالینگ از دیگر محققان این دوره بودند که سری مطالعاتی را در زمین هی آموزش گروه دانش آموزان مدرسه از فضای موزه صورت دادند.
دوران حاضردوران التقاط در اواخر دهه 1980 گروه های متعددی از محققان به جمع مطالعه کنندگان در زمینه بازدیدکنندگان پیوستند و پژوهش ها در این زمینه بسرعت افزایش یافت.مجموع روش های علوم رفتاری و روانشناختی در این دوره، رو شهای پژوهش متعددی را در این زمینه بوجود آوردند .برای محققان علاقمند به پژوهش در این زمینه، مقالات متعدد و فراوانی بوجود آمد - Bechtel,Churchman, 2002 - که اغلب تحت تاثیر نوع موزه انتخاب گردیده اند .
بطور کلی الگوهای مختلف طراحی موزه در قرن 20 و 21 بوجود آمده است . موزه های مدرن و جدید انعکاسی از شعارهای دنیای مدرن بودند.شعارهایی مانند اینکه فرم از عملکرد تبعیت میکند و یا شفافیت در فضاها و بنا .این شعارهای عصر مدرن دو نوع متفاوت از طراحی موزه را براساس دسترسی ها و مسیرهای حرکتی ایجاد کرد . مدلی که فضاهای داخلی موزه را براساس دسترسی و مسیر حرکتی تعریف و طراحی می کرد و الگوی دیگر که فضای داخلی با پلان باز را تعریف می کند که این فضا فقط توسط چند پارتیشن و چیدمان اشیا تعریف می شود. - Searing,1986 -
می توان این دو الگو را در موزه لوکوربوزیه و میس ون دروههب خوبی مشاهده نمود.انلیمیتد گروس نام موزه طراحی شده توسط لوکوربوزیه میباشد .که در طبقه بندی نوع اول جای میگیرد و فضاهای داخلی آن با مسیر حرکتی تعریف می شود.نمونه ی جدیدتری از این نوع موزه ها هم موزه گوگنهایم ، اثر رایت می باشد.موزه بین الملل میس وندروهه در زمره موزه های نوع دوم قرار دارد .این موزه دارای پلانی باز می باشد و فقط چند پارتیشن فضاهای آن را از هم جدا میسازد. - Montaner , and Oliveras, - 1987 موزه ی هنرهای معاصر در ایران از موزه های دسته اول و موزه ایران باستان در دسته بندی نوع دوم جای می گیرند.
هدف و فرضیه پژوهش
مطالعات رفتارشناسی بازدیدکنندگان در فضای موزه از اهداف عمده پژوهش حاضر می باشد. با انجام این مطالعات رفتارشناختی می بایست کلیه فضاهای موزه بررسی شود. نقاط تمرکز و نقاطی که بازدید کننده به آن توجه کمتری می کند، تشخیص داده شود تا با بدست آوردن این نقاط چیدمان آثار در موزه با روش علمی تر و دقیق تری صورت گیرد. هدف دیگر پژوهش می تواند مقایسه میان دید معمار و بازدید کننده از فضای موزه باشد که این امردر طراحی های آینده برای فضای موزه مثمر ثمر خواهد بود. از اهداف دیگر پژوهش بررسی جهت گیری ها و الگوهای حرکتی در موزه است که نکات تأثیر گذار بر آن شاید بتواند در سایر گالری ها و موزه ها هم مورد استفاده قرار گیرد. هدف از انجام این گونه پژوهش ها را می توان به طور کلی در موارد زیر خلاصه کرد:
-1 درک بهتر از رفتار بازدیدکنندگان، تجربه ها و یادگیری های آنها
-2 بهسازی و احیای فضای نمایشگاه و موزه
-3 انتخاب فضای مناسب برای نمایش هر شئ
-4 تغییر در علامتگذاری ها و درست تر کردن علائم راهنمایی در فضای موزه
-5 تشخیص نیازهای بازدیدکننده و تغییر فضا در جهت رفع نیازها. - Kelly,Bartlett,2002 -
روش تحقیق
برای بررسی فضاهای مکث و حرکت و هم چنین الگوی حرکتی بازدیدکنندگان و تحلیل فضاهای موزه بر اساس این الگوها از موثرترین روشهای تحقیقی، روش مشاهده است. مشاهده، جمع آوری سیستماتیک اطلاعات از طریق نظاره کردن رفتار بازدیدکنندگان در نقاط خاص و مقاطعی از موزه و بر روی گروه یا فردی خاص است. ثبت مشاهده بازدیدکنندگان در فضای موزه، شناخت نکات مهم و پدیده های در حال جریان در هنگام بازدید موزه را ممکن می سازد.
مواردی هم چون زمان، فضای انتخابی برای نمایش، فراخنای توجه و توانایی اطلاعات موزه در جذب مخاطب و همچنین مسیری که در بازدید از موزه سازماندهی شده است، تحت تأثیر الگوی فضایی و زمانی موزه قرار دارند. مشاهده امکان تجزیه و تحلیل رفتار را می دهد، و تعیین میکند که چگونه محیط شامل فضای معماری، چیدمان اشیا در موزه بر راه های تجربه و واکنش های بازدیدکنندگان موزه تاثیر می گذارد. - Bollo and Pozzolo, 2002 -
در حالت کلی بدست آوردن اطلاعات زیر را در هنگام مشاهده می توان انتظار داشت:
❖ میزان زمان صرف شده بازدیدکننده در کل فضای موزه و یا در هر بخش از آن
❖ الگوهای حرکتی و مسیرهای بازدیدکنندگان
❖ اطلاعات آماری جمعیتی ،جنس، سن، تحصیلات وگروه های اجتماعی بازدیدکنندگان
❖ نحوه استفاده از موزه یا نمایشگاه
❖ نقاط مکث و توقف و جاذبه های موزه یا نمایشگاه
❖ آیا موزه یا نمایشگاه همانگونه که طراحی و پیش بینی شده است مورد استفاده قرار می گیرد
❖ بازخوردهای طراحی
