بخشی از مقاله
چکیده
افزایش روند توسعه شهرها با الگوهای منبعث از دوره انقلاب صنعتی حاصلی جز نابودی منابع و آلودگی محیط زیست و افزایش مشکلات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جوامع نداشته است. متاسفانه انسان عصر حاضر با پدیده ی گسترش بی رویه شهرها، ناپایداری شهرها و ناپایداری مناطق اطراف شهرها مواجه است. این همه موجب گشته تا مفاهیم توسعه پایدار بخصوص توسعه پایدار شهری روز به روز با تأکید بیشتری مطرح شود و الگوهای توسعه نوین بر مبنای حفظ محیط زیست و پایداری توسعه، در حال گسترش می باشد، به این منظور در دهه های اخیر، محیط زیست محوری اصلی در سیاست ها، برنامه ها و طرح های توسعه شهری بوده است.
شهر به عنوان یک اکوسیستم کارا با چرخه ای از منابع طبیعی و انسانی متعامل، همواره به عنوان بزرگترین مصرف کننده منابع محسوب می شود. استفاده از رویکرد بوم شهر در توسعه شهری فرصت هایی را برای خلق سیستم های اکولوژیکی کاربردی که از طریق این سیستم ها، می توان فرآیندهای طبیعی، محیط های شهری و فعالیت های انسانی را با یکدیگر ادغام نمود را پدید می آورد. بر این اساس پژوهش حاضر بر آن است تا با یک رویکرد توصیفی - تحلیلی به بررسی ابعاد بوم شهر و ضرورت توجه به آن در راستای توسعه پایدار شهری بپردازد.
.1 مقدمه
در دهه های اخیر، توسعه شهری به شیوه ای متناقض با مفهوم توسعه پایدار سکونتگاهی رخ داده است. اگرچه این مفهوم به لحاظ تئوریک با بسیاری از سیاست های مربوط هماهنگ است. حومه نشینی به لحاظ فضایی، ساختارهای مسکونی پراکنده و جدایی را در نواحی اطراف شهرها ایجاد می کند، در حالی که جمعیت ساکن بخش های مهم و پر تراکم کاهش می یابد. ادامه این روند منجر به افزایش مدام حجم ترافیک و در نتیجه فشار بیشتر به محیط - مانند آلودگی حاصل از دود یا مشکلات جوی مربوط به دی اکسید کربن - می شود.
همچنین بر بسیاری از اقدامات صورت گرفته با هدف ارتقای شرایط حمل و نقل پایدار تاثیر گذاشته و آن را به خطر می اندازد. علت این است که این الگوهای توسعه، منابعی مانند زمین و انرژی را که باید برای نسل های بعدی حفظ شوند، به میزان زیادی مورد استفاده قرار می دهند. مناطق بزرگ توسط ساختارهای نامنظم و پراکنده اشغال می شوند و مصرف سوخت های فسیلی تجدید ناپذیر، از جمله برای حمل و نقل افزایش می یابد. محیطی که باید زمینه های حیات را برای زندگی نسل های بعدی فراهم کند، مثل سلامت انسان و کیفیت کلی زندگی، تحت تاثیر بی رویه منابع آسیب دیده قرار می گیرد
تراکم زیاد و استفاده متنوع از ویژگی های الگوی سکونتگاهی عابر محور و نیاز به طراحی الگوهای شهری که برای حمل و نقل پایدار مناسب باشند، در بسیاری از مفاهیم اخیر و نیز در عملیات کلیدی برای "شهر فردا و میراث فرهنگی" مورد تاکید است. هدف فرعی پرژه ها در این عملیات کلیدی، کاهش قابل توجه ازدحام و آلودگی شهری است که با ایجاد ایمنی، دسترسی و قابلیت تحرک مطلوب از طریق رویکردهای استراتژیک بلند مدت در الگوهای کاربری مناسب زمین برای توسعه، جایگزین های مناسب برای اتومبیل های شخصی تحقق می پذیرد
به نظر می رسد کاربست بوم شهر1 به سبب توجه به ارتباط طبیعی و متعادل توسعه شهر با بستر طبیعی آن می تواند الگوی مناسبی برای توسعه شهرهای کشورمان باشد. بوم شهر برخلاف شهر نوگرا بر کاهش ضایعات و بازیافت آن، کاهش آلودگیهای صنعتی، بهبود کارایی انرژی، کاهش مصرف آب، حفاظت از فضای سبز، جلوگیری از پراکندگی نامنظم شهری، امنیت و مشارکت شهروندان در امر توسعه تأکید دارد - ارجمندنیا، . - 1379 بر این اساس هدف از این تحقیق بررسی تئوریک ویژگی ها و خصوصیات بوم شهر و ضرورت توجه به آن در راستای توسعه پایدار سکونتگاه های شهری می باشد.
.2 ویژگی ها و خصوصیات بوم شهر
ایده کلی یک بوم شهر این است که باید با طبیعت در هماهنگی و توازن باشد. این مورد از طریق الگوهای سکونتگاهی با انرژی موثر و ذخیره فضا - استفاده بهینه از فضا - در ترکیب با الگوهای حمل و نقل، جریان مواد، چرخه های آب و ساختارهای زیستگاه قابل دستیابی است که به اهداف کلی برای پایداری مرتبط است. یک بوم شهر ترکیبی از بخش ها یا واحدهای همسایگی چند کاربری فشرده عابر پیاده، که با یک سیستم شهری چند مرکزی در موقعیت های حمل و نقل عمومی کحور ادغام می شود در یک بوم شهر ترکیب فضاهای عمومی به همراه فضای سبز و مواردی از میراث فرهنگی برای خلق محیطی متنوع به طرز جالبی طراحی شده اند که باید مکانی جذاب برای زندگی و کار باشند؛ چنین ساختارهای قابل زندگی و پایداری به سلامت، امنیت، رفاه و حس هویت ساکنین بوم شهر کمک می کند. مفاهیم کلی توسعه پایدار و تحرک - حمل و نقل - پایدار در قلب پروژه بوم شهر قرار گرفته و در هر جایی با شرایط مختلف تعریف شده است. بخش های ذیل به درک واژه های موجود در پروژه بوم شهر کمک کرده و آن ها را مشخص می سازد.
.2-1 توسعه پایدار
مفهوم توسعه پایدار از اوایل دهه 1980 که طی ده ها سال رشد لجام گسیخته به نام توسعه در قالب کیفیت زیست محیطی در مقیاس جهانی بروز کرد. این نظریه در راستای حمایت از منابع طبیعی ارائه شده است. اهداف کلی و وسیع توسعه پایدار برای اولین بار توسط برانت لند در سال 1987 تعریف شد.
بر این اساس توسعه پایدار توسعه ای است که نیازهای عصر حاضر را تامین می کند بی آنکه تامین نیازهای آینده را تحت تاثیر منفی قرار دهد. توسعه پایدار توسعه ای است که محور آن انسان است و موجب سعادت و رشد انسان می شود. بنابراین چنین توسعه ای رشد پایدار را تضمین می کند و توسعه را درتمام زمینه های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی ایجاد می کند
منطق اصلی توسعه پایدار بهبود سطح استاندارد زندگی مردم و بخصوص بهزیستی کسانی است که از کمترین مزیت ها در جامعه برخوردارند، در عین اجتناب از هزینه های غیر قابل جبران آینده . بحث هایی در این بین است مبنی بر آنکه توسعه پایدار تنها در صورتی عملی می شود که میزان مصرف توسط انسان از حدی که ظرفیت محیط حکم می کند فراتر نرود
بنابراین موضوع اصلی توسعه پایدار این است که چگونه می توان به توسعه ای مستمر دست یافت ، بدون وهنی بر طبیعت ، بدون وهنی بر انسان ، بدون نابرابری های ناعادلانه ، و برای همه نسل های بشری . این نگرش نو در برنامه ریزی شهری و سیاست های توسعه شهری نیز ضروری است
نظریه توسعه پایدار جامع و مانع بوده ، لذا در تمام ابعاد توسعه شهری ، روستایی و منطقه ای و ملی مد نظر است. این نظریه، دلالت بر جلوگیری از آلودگی های محیط شهری و منطقه ای، کاهش ظرفیت های تولیدی محیط محلی، منطقه ای و ملی و حمایت از بازیافت ها، عدم حمایت از توسعه های زیان آور و شکاف میان فقر و غنی دارد و راه رسیدن به این الگو ها را از طریق برنامه ریزی های شهری ،روستایی، منطقه ای و ملی در راستای نقش قانون، کنترل کاربریها و کنترل بیشتر در شهر و روستا می داند.
.2-2 قابلیت پویای و تحرک
یک تعریف کلی از این واژه در فهرست معانی آژانس محیط زیست اروپا یافت می شود: "توانایی گروه ها یا افراد برای جابه جایی یا تغییر مشاغل، یا حرکت فیزیکی از جایی به جای دیگر است". به هر حال در دهه های اخیر، پویایی به نوبه خود به یک ارزش تبدیل شده است. فواصل سفر همراه با سرعت سفر افزایش می یابد و افراد در حال حاضر مجبورند فواصل بیش تری را برای برطرف کردن نیازهای خود نسبت به گذشته طی کنند؛ رفتن به مدرسه و محل کار، خریدکردن، ملاقات دوستان و خانواده وغیره. بنابراین در شرایط بوم شهر یک تعریف مشخص تر از تحرک و پویایی به کار می رود. تحرک زیاد به عنوان یکی از ویژگی های افراد از طریق توانایی فرد در رسیدن به تعدادی مقصد در کوتاه ترین زمان در حالی که کمترین مسافت را طی می کند، امکان پذیر است. بنابراین زمان سفر کوتاه، تابعی از سرعت بالای سفر نیست بلکه بیشتر به دلیل فاصله کمتر است. این نوع تحرک فقط در ساختارهای شهری انواع بوم شهر قابل دستیابی است.
.2-3 قابلیت دسترسی
واژه ی "دسترسی"، به معنای میزان آسانی و سادگی ای است که می توان از دیگر محل ها - مکان - به یک محل رسید. دسترسی کیفیت نسبی یک محل و فضا، ناشی از جایگاه آن فضا و مکان است. بنابراین دسترس پذیری بیشتر به آسانی حرکت و ارتباط بین فعالیت ها گفته می شود - سیف الدینی، . - 4: 1378 دسترسی به مفهوم سهولت "نفوذ فیزیکی" و "دستیابی" به بخشهای مختلف شهری - مکان فعالیت ها - است و قابلیت دسترسی به آن به جنبه های گوناگون، ازجمله وضعیتجنسی، سنّی، روانی، اقتصادی و مالی، ساختار اجتماعی و خانوادهی افراد بستگی دارد.
همچنین قابلیت دسترسی به فضاهای عمومی به ابعاد مختلف اجتماعی، سیاسی اقتصادی، روانی و هندسی شهر مرتبط است
یک فضای عمومی باید برای همه افراد با هر سطح درآمد و پایگاه اجتماعی و با هر محدودیت جسمی، صرف نظر از اینکه در آن نواحی ساکن هستند یا نه، در دسترس باشد. این فضاها باید به گونه ای باشد که به طور مساوی، مورد استفاده ی تمامی ساکنانآن محلّه قرار گیرد
در طول چند دهه ی اخیر با تغییر بنیادهای شهرنشینی و دگرگونی در مفاهیم کار، سکونت و فراغت، فضاهای عمومی و فراغتی به یکی از نیازها و ضرورتهای اساسی جوامع بشری و یکی از دغدغه های برنامه ریزان تبدیل شده است.
