بخشی از مقاله
چکیده
از اهداف مهم برنامه ریزی ارایه خدمات شهری متناسب با خصوصیات جمعیتی اقتصادی فرهنگی و ... جامعه می باشد. میزان چگونگی توزیع خدمات شهری می تواند نقش موثری در جابجایی فضایی جمعیت و تغییرات جمعیتی در مناطق شهری داشته باشد و از ان جایی که یکی از معیارهای توسعه پایدار شهری توجه به توزیع متوازن جمعیت است لذا توزیع خدمات شهری باید به گونه ای باشد که عدالت فضایی را بر قرار نماید. بنابر این درک وضعیت کار بری های مختلف شهری و تعیین میزان کمبود و عدم تعادل در سطح مختلف به عنوان ضرورت اجتناب ناپذیر مطرح می شود .
لذا با توجه به نقش روز افزون فعالیت های خدماتی در نظام شهرنشینی ضرورت جدیدی در روند برنامه ریزی شهری پدید امده است و مساله چگونگی پراکنش مراکز خدماتی و نحوه دسترسی به خدمات این گونه مراکز از اهمیت فزاینده ای برخوردار شده است. جامعه اماری این پژوهش محدوده جغرافیایی شهر داران است و روش نمونه گیری در این پژوهش تصادفی است. روش بررسی در این پژوهش مبتنی بر رویکرد اسنادی تحلیلی می باشد بر این اساس برای توزیع بهینه فضایی جهت کاربریهای خدمات شهری - مراکز اموزشی و بهداشتی- درمانی - از نرم افزار قدرتمند GIS و همچنین روش تصمیم گیری چند معیاره AHP استفاده شده است.
شرح و بیان مساله
در چند دهه اخیر شهرها با سرعت زیادی گسترش یافته وبه شهرهای بزرگی تبدیل شده اند. یکی از نتایج اولیه شهر نشینی مهاجرت از سوی روستاها به طرف شهرهاست که باعث پایین امدن سطح تولیدات کشاورزی مشکلات افزایش جمعیت توسعه ناموزون شهرها عدم تکافوی تاسیسات شهری و عدم اشنایی روستاییان با زندگی شهری ومانند ان می باشد - شیعه - 1386:140 از ان جا که خدمات عمومی شهری ساختار دهنده شکل و ماهیت شهر و جدایی گزینی طیقاتی محلات شهر گذاشته و مدیریت شهر را با چالشهای جدی روبرو می کند . امروزه در ارتباط با حل معضلات و مشکلات شهری توزیع خدمات عمومی شهری عدالت اجتماعی و همچنین رفاه شهروندان مورد تاکیید قرار می گیرد .
به همین دلیل تعادل فضایی در توزیع مراکز خدماتی در شهر و دست یابی به ان مقدمات توسعه پایدار شهری را فراهم اورده و نابسامانی در توزیع منطقه ای و محلی باعث دوری از عدالت اجتماعی می شود - وارثی 1 - 140 :1387 ارزیابی کاربری های اراضی در شهر داران واقع در استان اصفهان با جمعیتی بالغ بر 19645نفر در سال 1390 نشان دهنده این است که افزایش جمعیت و به تبع ان رشد افقی شهر و بالا رفتن قیمت زمینهای شهر منجر به اختصاص فضاهای نامناسب به برخی از خدمات اساسی چون - مراکز اموزشی و مراکز بهداشتی – درمانی - و تراکم این مراکز در بخشهای خاصی از شهر و بوز مشکلات دسترسی به این مراکز و همچنین صرف وقت و هزینه زیاد توسط شهر وندان شده است .
از انجا که اکثریت خانوارهای شهری در ارتباط با این کاربریها و مراجعات روزانه با ان هستند نقش و تاثیر بسزایی در تعادل سیستماتیک شهر دارند. هر گونه عدم رعایت شعاع مفید عملکردی انها نقش و تاثیر خود را در سایر سیستمهای شهری می گذارند. بنابراین می بایست به توزیع و مکان یابی این خدمات - مراکز اموزشی و بهداشتی درمانی - که در زمره تاسیسات زیر بنایی و دایمی تلقی می گردند بهای بیشتری داده شود. در حال حاضر به دلیل عدم برنامه ریزی صحیح خصوصا توزیع نامناسب خدمات شهری از جمله مراکز اموزشی و مراکز بهداشتی – درمانی که دو کاریری شاخص در سطح شهر هستند شهروندان با مشکلاتی از جمله نارضایتی از مکان یابی و توزیع ناعادلانه و عدم دسترسی مناسب این کاربری ها در برخی از نواحی روبرو هستند .
وظیفه اصلی برنامه ریزان شهری تعیین بهینه مراکز خدماتی است به گونه ای که تمام ساکنان شهری به راحتی به انها دسترسی داشته باشند . برنامه ریزان باید در پی حل این مسله باشند که در الگوی مکان یابی خدمات و تسهیلات ایجاد شده و چگونگی توزیع انها چه میزان نابرابری بوجود امده و چه گروه هایی بیشتر محروم شده اند - هیوکو 2. - 2001:15 از انجایی که یکی از وظایف مهم سیستم اطلاعات جغرافیایی تصمیم گیری با استفاده از اطلاعات بدست امده از لایه های مختلف می باشد می تواند نقش بسیار مهم و فعالی در مدیریت تحلیلها و مدل سازی جنبه های محیطی داشته باشد که ضمن فراهم نمودن شرایط زیست محیطی مناسب جهت تعادل بخشی در پراکندگی و تراکم جمعیت صرفه جویی اقتصادی بهبود مسایلی چون کمبود سرانه فضاهای عمومی و ارتقا کیفیت در مدیریت شهری ودر نهایت توسعه متوازن و پایدار شهری و انسانی کردن زندگی شهر وندان را به همذاه داشته و به هدف برنامه ریزی شهری که ایجاد شرایط مناسب زندگی برای شهروندان است کمک موثری باشد .
- ریباک زوک. - 2001:145 در این تحقیق ضمن بررسی منابع اسنادی و مطالعات میدانی به بررسی مکان یابی فعلی مراکز اموزشی و مراکز بهداشتی – درمانی در شهر داران و مکانیابی بهینه این مراکز با بهره گیری از مدل تحلیل سلسله مراتبی و استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و توابع تحلیل مکانی پرداخته خواهد شد و جهت تجزیه و تحلیل داده ها و سنجش سطح برخورداری شهر داران از سطح و سرانه کاربری خدمات شهری از مدل تغییر سهم 3 و جهت ارزیابی کیفی کاربری ها از ماتریسهای کیفی چهار گانه استفاده خواهد شد . همچنین این پژوهش به دنبال این سوال است که وضعیت کاربری های خدماتی - اموزشی و بهداشتی- درمانی - از نظر شاخصهای کمی و مقایسه با استاندارد های موجود و از نظر ماتریس های کیفی در چه وضعیتی هستند ؟ و کاربرد تکنولوژی و مدلهای جدید در برنامه ریزی و مکان یابی کاربری مراکز اموزشی و مراکز بهداشتی – درمانی چه تاثیری در ساماندهی نظام فضایی شهر داران خواهد داشت و ایا کاربریهای خدمات شهری در سطح شهر داران به صورت متعادل پراکنده گشته اند؟
پیشینه پژوهش
محمد علی و همکاران : - 1391 - در مقاله ای با عنوان مکان یابی مراکز بهداشتی-درمانی با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی به توزیع فضایی خدمات شهری در شهر شیراز پرداخته اند و به این نتیجه رسیده اند که زمینهای مناسب برای ایجاد مراکز بهداشتی درمانی تناسب زیادی با کاربری اراضی دارند .این زمینها در نزدیکی مراکز مسکونی .فضاهای سبز. وراههای اصلی واقع اند و از پارامترهای دیگری مانند مراکز بهداشتی –درمانی موجود و کارگاههای صنعتی فاصله مناسبی دارند.
صحراییان - : - 1390 در پژوهشی با عنوان توزیع فضایی و مکان یابی خدمات شهری با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی به توزیع فضایی خدمات شهری در شهر جهرم پرداخته است و به این نتیجه دست یافته است که توزیع فضایی خدمات شهری در وضع موجود بهینه نیست و سیستم اطلاعات جغرافیایی سیستم مطلوبی برای مکان گزینی مراکز خدمات شهری دز شهر جهرم می باشد. : - 2008 - در پژوهشی با عنوان مکان یابی پارکها با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی - روش انالیزچند معیاره - به توزیع فضایی پارکها در شهر گامو در ایتالیا پرداخته ودر نتیجه مکانهای مناسب برای اساس معیارهای در نظر گرفته شده جهت احداث پارکهای محلی معرفی شده اند.
موقعیت جغرافیایی
شهر داران1 در مختصات جغرافیایی 32درجه و58 ثانیه تا 33درجه عرض شمالی و 50درجه و24 ثانیه تا 50درجه و 26 ثانیه طول شرقی و در ارتفاع 3300 متری از سطح دریا در 129 کیلومتری شمال غربی اصفهان واقع شده است. این شهرستان یکی از شهرستان های استان اصفهان بوده و دارای یک بخش مرکزی با شهر داران است . وسعت محدوده قانونی شهر داران 8019193 متر مربع معادل 801/9193 هکتار است. در این محدوده تعداد 19645 نفر دارند و تراکم های ناخالص و خالص جمعیت به ترتیب معادل 23/7و168/3 نفر در هکتار می باشد . میزان تراکم ناخالص پایین است که از دلایل ان می توان به گستردگی محدوده قانونی شهر اشاره نمود.
