بخشی از مقاله
چکیده
امروزه فضای سبز شهری از مهمترین عناصر تشکیل دهنده کالبد شهرها محسوب می شود که همراه با رشد جمعیت و توسعه شهری مورد تاخت و تاز سایر کاربری ها قرار گرفته و سطح آن در شهرها نسبت به سایر کاربری ها مدام در حال کاهش است. شهر آمل از جمله شهرهایی است که با وجود پتانسیل محیطی بسیار دارای سرانه پایین فضای سبز درون شهری می باشد.
این شهر تحت تاثیر عواملی همچون رشد جمعیت ناشی از مهاجرت روستائیان به شهر،×با ناهمخوانی تعداد و سرانه پارک ها مواجه گردیده است. هدف از این تحقیق تحلیل توزیع فضایی پارک های موجود بر اساس عدالت اجتماعی،کارایی و کیفیت محیطی در شهر آمل است. برای این منظور در ابتدا به ارزیابی مکان استقرار پارک های موجود شهری با توزیع پرسشنامه و سپس با استفاده از نرم افزار×GISو نیز شناسایی پهنه های مناسب به منظور استقرار پارک های جدید با این نرم افزار اقدام گردیده است.
نتایج برآمده از تحلیل پرسشنامه ها در نرم افزارSPSS نشانگر میزان اثرگذاری بالای توزیع متناسب این نوع کاربری در افزایش مراجعات مردمی به پارک ها می باشد. تحلیل نتایج حاصل از تحلیل مکانی نیز نشان داد که الگوی پراکنش فضای سبز شهری شهر آمل در وضع موجود از الگوی مناسب برخوردار نمی باشد و زمان دسترسی به پارک ها از میزان استاندارد بیشتر است و همچنین توزیع فعلی پارک ها مبتنی بر سلسله مراتب شهری نمی باشد.
-1مقدمه
افزایش جمعیت شهری در نتیجه مهاجرت های روستایی×B×شهری ماحصل انقلاب صنعتی دراروپا می باشد. پدیده ای که رشد جمعیت شهری و گسترش پهنه های شهری را اجتناب ناپذیر نموده و توسعه گاه ناموزون شهرها را در پی داشته است. یکی از عوارض این گونه توسعه های شهری آشفتگی فضایی B کالبدی شهرها بوده که نمود عینی آن را می توان در توزیع و مکان یابی نامناسب کاربری های شهری مشاهده نمود
بر همگان واضح روشن است که عدم توزیع مناسب مراکز خدمات شهری از جمله فضای سبز شهری در اکثر شهرها، معضلات فراوانی را در رفت و آمدهای داخل شهرها ایجاد کرده و منجر به از بین رفتن حجم زیادی از نیروی انسانی و منابع مالی شده است.
همچنین به خاطر سفرهای بی مورد و مکرر درون شهری مشکلات ترافیکی و زیست محیطی دو چندان شده است
از سویی توزیع متناسب فضای سبز شهری، علاوه بر کاهش این مشکلات شهری، موجب بهبود شاخص عدالت اجتماعی در بین شهروندان نیز می گردد.منظور از عدالت اجتماعی توزیع عادلانه خدمات عمومی در نواحی شهری با در نظر گرفتن معیارهای نیاز،×برابری ذاتی و اولویت میباشد
دسترسی همگانی به خدمات شهری و عدالت اجتماعی حکم میکند که همه طبقات شهری بتوانند به یکسانی از فضاهای باز و سبز شهری، پارک ها و مکانهای اوقات فراغت بهرهمند شوند
تبلور موضوع عدالت اجتماعی به عنوان یک تفکر و ذهنیت و تصور فکری در جامعه خصوصاً شهر منجر به توزیع مناسب کاربریها خدمات عمومی و در نظر گرفتن رفاه، امنیت و آرامش همه گروه های شهروندی میگردد - انجمن شهرسازی امریکا،. - 1387 علاوه بر این، موانع دیگری که در رابطه با مسئله فضای سبز و بهینه سازی و پراکنش مناسب فضایی این کاربری در سطح شهر وجود دارد می توان به محدودیت هایی در اجرای برنامه ها، توجه نداشتن مسئولین امر به رعایت الگوها و معیارهای مناسب جهت مکان یابی بهینه فضای سبز اشاره
شهرآمل بعنوان یکی از سه شهر پرجمعیت استان مازندران از ناسازگاری کاربری های زمین شهری، مکانیابی غیر اصولی و عدم رعایت سلسله مراتب کارکردی خدمات شهری رنج می برد. با توجه به اینکه محدوده شهر آمل به لحاظ فضای سبز از عدم تعادل و ناهماهنگی از بعد توزیع مکانی و پراکندگی آن با توجه به مساحت و جمعیت شهر برخوردار است، هدف از این تحقیق، سنجش میزان نیاز به پارک های شهری در سطح شهرآمل و شناسایی نارسایی های موجود از لحاظ خدمات رسانی پارک های موجود و سنجش میزان رفاه شهروندان از منظر دستیابی به این کاربری ها وکمک به بهبود عدالت اجتماعی در شهر می باشد.
برخی از مطالعات انجام پذیرفته در زمینه توزیع مکانی، می توان به تلاش سانته ریویرا و همکاران - - 2008 اشاره نمود که با به کارگیری سیستم پشتیبانی برنامه ریزی بر اساسGIS، مکان کاربری های اراضی را در ناحیه Terra Cha اسپانیا را مورد بررسی قرار داده است.
در تحقیق دیگری تاپا وهمکاران - - 2008 با ادغام تکنیک تحلیل سلسله مراتبی - - AHP وسیستم اطلاعات جغرافیایی - GIS - به ارزیابی زمین های نواحی اطراف شهری پرداخته اند. در ایران نیز می توان به پایانامه کارشناسی ارشد رضوی - - 1386 اشاره نمود که مکان پارک های شهر بیرجند را با استفاده از GIS مورد تحلیل قرار داده است.
محمدی × - 1387 - در مقاله ای با عنوان تحلیل توزیع فضایی و مکان گزینی پارک های منطقه 2شهر زاهدان اقدام به ارائه الگویی در زمینه مکان یابی پارک های شهری در محیطGIS نموده است و وارثی - - 1387 نیز با انجام تحقیقی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی به توزیع بهینه پارک های شهر خرم آباد پرداخته است. ابولفضل شیری - - 1385 برای شهر زنجان و عیسی ابراهیم زاده - 1386 - برای منطقه 3 شهری زاهدان نیز اقدام به تحلیل مکانی ومکان یابی پارک ها شهری نموده اند.
-2روش تحقیق
پژوهش حاضر یک تحقیق کاربردی و روش تحقیق درآن توصیفی- تحلیلی است. روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش بر پایه دو روش کتابخانه ای و مطالعات میدانی استوار می باشد. در مرحله اول منابع موجود از جمله کتاب ها، مقالات، پایان نامه ها، طرح های تفضیلی و جامع، اسناد و نقشه های موجود شهر مورد مطالعه قرار گرفته است.
در روش میدانی ابتدا به توزیع پرسشنامه در میان مراجعه کنند گان به پارک ها و سپس مصاحبه از 20 کارشناس فضای سبز و شهرسازی در سازمان پارک ها و فضای سبز شهر، شهرداری آمل، راه و شهرسازی این شهر و مراکز علمی شهر مورد مطالعه و شهرهای همجوار جهت تعیین معیارها و زیرمعیارهای تحلیل مکانی و وزندهی به آن ها اقدام شده است. دربخش دیگر با بازدید های مکرر از پارک های شهر به انطباق نقشه کاربری اراضی با وضعیت موجود پرداخته شد. در نهایت نیز تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده، از طریق نرم افزار های GIS و SPSS انجام پذیرفته است.
روش ارزیابی مکانی پارک ها
ارزیابی و تحلیل تناسب زمین به فرایند تعیین سازگاری، قابلیت و شایستگی بخشی از زمین برای کاربری معین و تعریف شده اطلاق میگردد و به عبارت دیگر فرایندی است برای تعیین شایستگی منبع زمین برای تعداد خاصی از کاربریها و تعیین تناسب آن
ارزیابی کاربریهای مختلف شهری اساساَ به منظور اطمینان خاطر از استقرار منطقی آنها و رعایت تناسبات لازم به دو صورت کمی وکیفی صورت میگیرد. درارزیابی کمی، بر اساس مقایسه سرانههای موجود کاربریها با استاندارد های مربوط یا از طریق بررسی نیازهای فعلی و آتی منطقه مورد مطالعه به فضا صورت میگیرد. در مرحله ارزیابی کیفی ویژگیهای کیفی معین شده و نسبت آنها به یکدیگر بر اساس ماتریس ها بررسی میشود
- ماتریس سازگاری
منظور از مؤلفه سازگاری، قرارگیری کاربری های سازگار در کنار یکدیگر و جداسازی کاربری های ناسازگار ازیکدیگر است عمده تلاش شهرسازی، مکان یابی و توزیع بهینه کاربری های گوناگون در سطح شهر وجداسازی کاربری های ناسازگار از یکدیگر است. کاربری هایی که در یک ناحیه قرار دارند نباید موجبات مزاحمت کاربری های همجوار نسبت به یکدیگر را فراهم سازند. با استفاده از این شاخص کاربری های همجوار نسبت به یکدیگر ارزیابی میگردند
بعبارت دیگر در ماتریس سازگاری کاربری هایی که در حوزه نفوذ یکدیگر قرار می گیرند باید از نظر سنخیت و همخوانی فعالیت ها به یکدیگر مرتبط بوده و موجب مزاحمت فعالیت دیگری نگردد
- ماتریس ظرفیت
براساس ماتریس ظرفیت، کاربری ها از نظرسلسله مراتب کالبدی ارزیابی می شوند.عملکردمناسب هرکاربری در گرو انطباق آن کاربری با مقیاس کالبدی شهر میباشد
هر فعالیت کاربری شهری مقیاسی دارد، همچنان که ساختار یک شهر از نظر کالبدی سطوح مختلفی دارد و چنانچه دو مقیاس مذکور با یکدیگر منطبق باشد هر کاربری عملکرد مناسبی خواهد داشت. هر سطحی از ساختار شهر نیز به نحو موثری از خدمات فعالیت بهره مند خواهد شد و اگر منطبق نباشد مشکلات عدیده ای را برای هر دو پدیده به وجود خواهد آورد
از لحاظ کالبدی، شهر به رده های مختلف واحد همسایگی، محله، ناحیه، منطقه تقسیم می شود و تعدادی از کاربریهای خدماتی متناسب با آن در این تقسیمات گنجانده می شوند از جمله خدمات قابل استقرار در واحد همسایگی: بوستان کودک، در مقیاس محله: بوستان محله، در مقیاس ناحیه: پارک ناحیهای و در مقیاس منطقه نیز پارک منطقهای مستقر میشوند
- ماتریس مطلوبیت
بر اساس ماتریس مطلوبیت، هر کاربری با توجه به ویژگیهای خاص خود، محل خاصی برای استقرار میطلبد و بالعکس. در این شاخص سازگاری بین کاربری و محل استقرار - sit - آن مورد ارزیابی قرار میگیرد - محمدی و پرهیزکار،1388،. - 22 برای ارزیابی عامل مطلوبیت باید خصوصیات و نیازهای هر کاربری با خصوصیات محل استقرار آن مورد مقایسه قرار گیرد
