بخشی از مقاله
چکیده:
واحد پول روسیه روبل است. اقتصاد روسیه صنعتی و نیز وابسته به منابع بزرگ انرژی این کشور به ویژه گاز است. و راههای ترابری این کشور نیز بسیار مهم هستند. روسیه با تولید ناخالص داخلی 1289 تریلیون دلار در سال 1386، هفتمین اقتصاد بزرگ جهان بودهاست. اقتصاد این کشور بر پایه سرمایه داری و خصوصی سازی است، که این موضوع پس از فروپاشی شوروی و رهایی از اقتصاد دولتی و سوسیالیستی انجام شد. اقتصاد روسیه و به ویژه در بخش اروپایی آن تا اواخر قرن نوزدهم یعنی هنگامی که انقلاب صنعتی در اروپا آغاز گشت بر پایه کشاورزی قرار داشت. سپس روند تکاملی اقتصاد این کشور به واسطه جگ جهانی اول و جنگهای داخلی متعاقب آن دچار وقفه گردید. استالین پایههای پیشرفت صنعتی مدرن را بنیان نهاد. با اجرای بازار آزاد، اقتصاد روسیه با وضعیت بغرنجی روبرو گردید. از طرفی نهادها و روابط اقتصادی سابق از میان رفت و از طرف دیگر سیستم جدید نیز هنوز اسرار نیافته بود و در نتیجه افت تولید در بیشتر بخشهای اقتصاد حاکم گردید.نه سال بعد از فروپاشی شوروی، روسیه هنوز در راه ساخت اقتصاد بازار در کشور و نیل به رشد اقتصادی میباشد. برغم ثروتهای غنی طبیعی، نیروی کار ماهر و پایه اقتصادی قدرتمند، تولید ناخالص ملی روسیه در مقایسه با سال 1991 به 45 درصد رسیده است. در اواخر سال 1997 روسیه به موفقیتهایی چند نایل شد، تورم تحت کنترل قرار گرفت، روبل تثبیت شد و برنامه خصوصی سازی باعث شکل گرفتن طبقه کارفرمای کشور شد. همچنین قوانین بازاری تصویب و دادگاه داوری آغاز بکار کرد. لکن در سال 1998 بحران اقتصادی آسیا به اقتصاد روسیه ضربه شدیدی زده و باعث تنزل شدید درآمدهای نفتی و خروج سرمایه گذاران خارجی از کشور شد. در اوت 98 این بحران به سقوط روبل منجر شد. دولت پرداخت بدهی دولتی (بازخرید اوراق قرضه بهادار به مبلغ 40 میلیارد دلار) را متوقف کرد. در سال 1999 برای اولین بار بعد از سال 1991 تولیدات کشور به میزان 3/2 درصد (مطابق با آمار رسمی) افزایش یافت و در حد ملموسی سقوط 4/6 درصدی سال 98 را جبران نمود. این رشد اقتصادی برغم بحرانهای سیاسی داخلی و تعویض سه نخست وزیر طی یک سال و استعفای رئیس جمهور یلتسین در پایان سال رخ داد.
کلمات کلیدی: اقتصاد، روسیه، بلوک شرق
مقدمه:
روسیه با 400٬075٬17 کیلومتر مربع وسعت، پهناورترین کشور جهان است. پهناوری روسیه دو برابر مساحت چین یا ایالات متحده آمریکا است. این کشور در عرضهای بالای جغرافیایی واقع شدهاست و بیشتر مناطق کشور سردسیر و کم بارش است. به همین دلیل بیشتر مناطق این کشور (به ویژه سرزمین بزرگ سیبری) خالی از سکنه هستند و کشاورزی در این مناطق میسر نیست. پایتخت
1 هیئت علمی دانشگاه سمنان. Email: hkhyrodin@yahoo.com
روسیه شهر مسکو است که در باختر و بخش اروپایی کشور است و بزرگترین شهر اروپا است. روسیه حدود 142 میلیون تن (براورد ( 1387 جمعیت دارد، که از این دید در جهان نهم است. تراکم جمعیت روسیه 8/3 تن در هر کیلومتر مربع است که از پایینترین نرخهای تراکم جمعیت در جهان است. همچنین نرخ رشد جمعیت در این کشور منفی است. بیشتر جمعیت روسیه در غرب این کشور (بخش اروپایی) زندگی میکنند. حدود 80 درصد 115) میلیون تن) از مردم روسیه از نژاد روسی هستند و سایر نژادهای این کشور عبارتند از: تاتار، اوکراینی، چوواش، چچنی، ارمنی، داغستانی، مغول، آواری، اینگوش، چرکس، بالکار، اوستیایی، آذری، گرجی، و...
زبان رسمی روسیه، زبان روسی است. ولی 27 زبان رسمی دیگر نیز در جمهوریها و مناطق خودگردان این کشور وجود دارد. روسیه 21 جمهوری خودگردان دارد که بیشتر در جنوب باختر کشور (قفقاز شمالی) قرار دارند. روسیه فرهنگ پرباری دارد و نوسندگان معروفی مانند تولستوی و داستایوفسکی روسی بودهاند.
روسیه تا پیش از قرن هجدهم یک حکومت نه چندان نیرومند در خاور اروپا بود و وسعت آن چندان زیاد نبود. تا اینکه در آغاز قرن 18 میلادی و با اصلاحاتی که تزار پتر بزرگ انجام داد، این کشور به یک امپراتوری پهناور و نیرومند تبدیل شد. در سال 1917 انقلاب کمونیستی در این کشور به وقوع پیوست و نام کشور به »اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی« تغییر یافت. روسیه، با عنوان جمهوری فدراتیو روسیه شوروی، مهمترین و بزرگترین جمهوری در اتحاد جماهیر شوروی بود. در سال (1991) 1370 شوروی پس از جنگ سرد طولانی با غرب فروپاشید و فدراسیون روسیه به جای آن نشست.
روسیه صنعتی و نیز وابسته به منابع بزرگ انرژی این کشور به ویژه گاز است. و راههای ترابری این کشور نیز بسیار مهم هستند. روسیه با تولید ناخالص داخلی 1289 تریلیون دلار در سال 1386، هفتمین اقتصاد بزرگ جهان بودهاست. اقتصاد این کشور بر پایه سرمایه داری و خصوصی سازی است، که این موضوع پس از فروپاشی شوروی و رهایی از اقتصاد دولتی و سوسیالیستی انجام شد. روسیه عضو گروه هشت است و از کشورهای صنعتی به حساب میآید. درآمد سرانه این کشور در سال 2010 در حدود 22300 دلار بوده که نسبت به سال 2005 که 9900دلار بوده رشد چشمگیری کرده و دائماً رو به رشد است . به طوری که تخمین زده میشود که روسیه تا سال 2016 میلادی از 10 کشوری محسوب خواهد شد که بیشترین در آمد سرانه را دارند.
اوضاع کلی اقتصادی
سهم روسیه در اقتصاد جهانی ناچیز است. در سال 1999 تولید ناخالص ملی روسیه 240 میلیارد دلار برآورد شد که در سطح تولید ناخالص ملی سوئد، تایوان و آرژانتین است. با توجه به اینکه جمعیت روسیه ده برابر بیش از جمعیت این کشورها است پس درآمد سرانه ناخالص ملی 2500) دلار) ده برابر کمتر از این کشورها است. پاییز سال 1999 بدهی خارجی روسیه (از جمله بدهی شوروی سابق) به 160 میلیارد دلار بالغ شد و روسیه از این لحاظ جایگاه اول را در دنیا احراز کرد. در ساختار اقتصاد روسیه صنایع سنگین و بالاخص متالورژی، شیمیایی، ماشین آلات سازی و شاخه انرژی برتری دارد . صنایع جنگلی نسبتاً پیشرفته در روسیه موجود است. باید در نظر داشت که ذخایر جنگلی روسیه بزرگترین ذخایر دنیا است.[2]
روسیه همچنین بزرگترین ذخایر اکتشاف شده گاز در دنیا را دارد و ذخایر نفتی آن جای دوم را احراز میکند. ذخایر بزرگ زغال سنگ در جمهوری کومی، سیبری شرقی و خاور دور وجود دارد. روسیه همچنین از لحاظ معادن سنگ آهن، بوکسیت، نیکل، قلع، طلا، الماس، پلاتین، سرب و روی غنی میباشد. بسیاری از این منابع طبیعی در سیبری قرار دارد که مشخصات آن عبارت است از
فضاهای گسترده، جمعیت کم، اوضای جوی سخت و یخبندانهای طولانی. این مشخصات مشکلات بسیاری برای استخراج و حمل دارای بازدهی اقتصادی این ذخایر ایجاد میکند.
مناطق اقتصادی
روسیه به یازده منطقه بزرگ اقتصادی تقسیم می شود که عبارتند از: منطقه شمالغربی، منطقه شمالی، منطقه مرکزی، منطقه ولگا-ویاتکا، منطقه مرکزی-زمینهای سیاه، منطقه کرانه ولگا، منطقه قفقاز شمالی، منطقه اورال، منطقه سیبری غربی، منطقه سیبری شرقی
و خاور دور. استخراج نفت و گاز در سیبری غربی متمرکز است، تولید برق توسط نیروگاههای آبی، متالورژی فلزات غیرآهنی و چوب جنگلی در سیبری شرقی رونق دارد.
خاور دور مرکز تولید طلا، الماس، ماهی و فرآوردههای دریایی است. در منطقه شمالی در وهله اول استخراج زغال سنگ، نفت، گاز، آپاتیت، نیکل و دیگر فلزات و همچنین تولید چوب و صید ماهی برتری دارد. مناطق شمال غربی، مرکزی، ولگا-ویاتکا، اورال
و کرانه ولگا ماشین آلات سازی، صنایع شیمیایی، صنایع سبک، صنایع غذایی، تولید انرژی و خدمات پیشرفته دارد.
وضعیت کشاورزی
کشاورزی روسیه که بیش از یک پنجم تولید ناخالص ملی کشور را تأمین می کند در مناطق مختلف مشخصات مختلفی دارد . سه پنجم اراضی، زیر کشت گندم و جو میرود. تولید کنندگان اصلی گندم عبارتند از کرانه ولگا، قفقاز شمالی، منطقه مرکزی زمینهای سیاه و سیبری غربی. همچنین محصولات دارای کاربرد فنی (بالاخص آفتابگردان، چغندر قند و کنف)، سبزیجات (در باریکه میانه و شمال غرب) و محصولات باغچهای (در جنوب) در کشور کشت میشود.
