بخشی از مقاله
چکیده:
بیشک هدف اصلی آمایش سرزمین مدیریت مطلوب فضاست از رهگذر تنظیم رابطه انسان، فضا و فعالیتهای انسان در فضا. تحقق آمایش سرزمین بیشتر از اینکه مستلزم داشتن یک طرح فنی باشد، مستلزم یک برنامه مدیریت مبتنی بر اصل توازنهای اقتصادی و فضایی میباشد، در این صورت است که آمایش سرزمین میتواند تحقق بخش عدالت در فضا و عدالت اجتماعی باشد. امروزه تمرکز شدید جمعیت و فعالیتها در یک یا چند نقطه جغرافیایی از مشخصههای بارز اکثر کشورهای جهان سوم به خصوص کشور ایران است. عدم توجه به برنامههای بلندمدت و تکیه سیاستگذاران به برنامهای توسعه بخشی و بعضاً سطحی از موانع اصلی توسعه متوازن کشور است.
مقوله برنامهریزی بهرغم اینکه از سابقهنسبتاً طولانی در ابعاد نظری و تجربی برخوردار است، اما درکشور ما، به ویژه در طرحهای توسعه فضایی - کالبدی یا آمایش؛ از سابقه چندانی برخوردار نیست. ناشناخته ماندن ابعاد پیچیده و متنوع آن با توجه به پیچیدگیهای اجتماعی، فرهنگی و جغرافیایی ایران، بر عدم درک دقیقتر این امر افزوده است. در این مطالعه، با توجه به ویژگی-های طبیعی و اقتصادی استان کردستان، ابعاد مختلف اقتصادی و وضعیت این استان بر اساس شاخصهای اقتصادی مورد بررسی و تحلیل قرار خواهد گرفت. یافتههای پژوهش، نشان دهنده وجود ناهماهنگی یعنی عدم رعایت آمایش سرزمین در این استان میباشد؛ که یکی از عوامل مهم در کاهش رشد اقتصادی استان محسوب میشود.
واژگان کلیدی: آمایش سرزمین، تعادل فضایی، استان کردستان، توازن منطقهای
مقدمه
یکی از مسائل مهم و کلیدی که در کنار برنامهریزیهای کلان و بخشی باید به طور مستقل به آن پرداخته شود، برنامه-ریزی آمایش سرزمین و برنامهریزی منطقهای است. برنامهریزی آمایش سرزمین، روند جامعی از برنامهریزی منطقهای را ارایه میکند. این شکل از برنامهریزی برای به کارگیری برنامهریزی منطقهای در سطح یک کشور بهترین مکمل برای برنامهریزی کلان و بخشی است.همچنین آمایش سرزمین باید دارای رویکردی آیندهنگر باشد تا امکان تولید و تهیه سندی راهبردی با خروجیهای کاربردی را میسر کند. لذا بر این باور هستیم که مفهوم"آمایش سرزمین با رویکرد برنامه راهبردی" از این دو نقیصه آمایش سرزمین و برنامهریزی صرف، رهایی یافته است.
برنامهریزی راهبردی زمانی میتواند به خوبی محقق شود که مبتنی بر شناخت واقعی باشد، نه شناخت ذهنی. چراکه شناخت ذهنی کارشناسان و برنامهریزان از ویژگیهای درونی و بیرونی سازمان یا نهاد مربوطه، یکی از مهمترین آفتهای برنامهریزی در هر سازمان یا دستگاه است.ژان پل لاکاز میگوید: منظور از آمایش سرزمین، رسیدن به مطلوبترین توزیع ممکن جمعیت، توسط بهترین شکل توزیع فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی در پهنه سرزمین است. امری که در برنامههای توسعه ایران تاکنون به طور جدی به آن پرداخته نشده و یا لااقل نمودهای خود را نشان نداده است. اگر برنامههای توسعه ایران از شکل تزئینی خارج شود و از قفسه کتابخانهها به بطن زندگی اجتماعی مردم کوچ کند آنگاه شاید بتوان انتظار داشت که عنایت بیشتری به پهنه با وسعت و پر برکت کشور بشود.
در این مجال به " آمایش سرزمین" به مثابه یک ضرورت پرداخته شده است. آمایش سرزمین با رویکرد همه سو نگر در چارچوب توسعه فضایی، میتواند با پدیده عدم تعادلهای منطقهای برخورد کرده و راهکارهای مناسب را برای تحقق توسعه متوازن، همه جانبه و پایدار در سطح سرزمین ارائه کند. بنابراین میتوان با شناسایی توانمندیها، قابلیتها و استعدادهای بالقوه و بالفعل استانهای مختلف کشور زمینه را جهت توسعه مطلوب و مبتنی بر حداکثر کارایی و بهرهوری عوامل تولید فراهم نمود.در این مطالعه سعی بر آن است که ابعاد اقتصادی استان کردستان بر مبنای شاخصهای اقتصادی قابل محاسبه و در دسترس، مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.
مبانی تئوریک و تعاریف
.1 تعاریف و مفاهیم آمایش
به لحاظ مفهوم، آمایش سرزمین، ایجاد تعادل بین سه عنصر انسان، فضا و فعالیت تعریف شده است که در ارتباط با انسان مقوله »مدیریت« مطرح است و در رابطه با فضا بحث »اقلیم« مطرح است و در رابطه با فعالیت مقوله »برنامه و برنامهریزی« برجسته میشود یعنی مفهوم آمایش تلفیقی از سه علم مدیریت و اقتصاد، جغرافیا و جامعهشناسی است - وحیدی، . - 1373آمایش سرزمین یا برنامهریزی سرزمین، نوعی برنامهریزی است که به سرزمین به عنوان عاملی اساسی و تعیین کننده در تأمین اهداف توسعه توجه میکند - علایی، . - 1363 همچنین آمایش سرزمین طرحی است برای تنظیم رابطه بین انسان- محیط و فعالیتهای انسان در سرزمین از طریق توزیع آگاهانه فعالیت و جمعیت به منظور بهرهبرداری منطقی از تمامی امکانات سرزمین در جهت ایجاد تعادلهای منطقهای و بهبود وضعیت مادی و معنوی جامعه و حفاظت از محیط زیست بر اساس ارزشهای اعتقادی نظام جمهوری اسلامی ایران - چوخاچیزاده مقدم،. - 1381
اما در فرهنگ لغات لاروس، آمایش چنین تعریف شده است: بهترین نوع توزیع جغرافیایی فعالیتهای اقتصادی با توجه به منابع طبیعی و انسانی. پوتی اوژن کلودیوس، یکی از برنامهریزان ناحیهای فرانسه درباره برنامهریزی آمایش سرزمین مینویسد: هدف آمایش سرزمین، توزیع بهینه جمعیت در ارتباط با منابع طبیعی و فعالیتهای اقتصادی است که رفاه و توسعه کامل ظرفیتهای بالقوه جمعیت را در نظر دارد . - Hansen, 1968 - در تعاریف جدید، آمایش سرزمین تنها در نگاه فیزیکی و کالبدی خلاصه نمیشود، بلکه توجه به آینده و چشماندازی مطلوب و راهبردی - استراتژیک - بودن آمایش سرزمین نیز بیشتر مورد توجه قرار گرفته است، به طوری که مفهوم آمایش سرزمین با رویکرد برنامهریزی راهبردی - استراتژیک - ، تلفیقی است از دو موضوع اساسی: اول توجه و شناخت دقیق از وضعیت
