بخشی از مقاله
چکیده
موضوع تقویت و رشد مهارتهای زبانی - سخن گفتن، گوشدادن، نوشتن و خواندن - یکی از اهداف تغییر کتابهای فارسی متوسطه اول، بیان شده است. مؤلفین کوشیدهاند تا علاوه بر توجه به سایر مباحث ادبی، فرهنگی، تربیتی و... مهارتهای زبانی را پررنگتر از قبل نشان دهند. در این مقاله نگارنده کوشیده است، جایگاه »سواد خواندن« در ساختار فارسی نهم را تحلیل کند. آنچه در این تحلیل و آمار ارائهشده مشهود است، نگاه ویژه مؤلفین در پرداختن به مهارتهای زبانی ازجمله خواندن است.
آوردن متنها و اشعار مناسب و بخشهایی چون »خودارزیابی«، »واژهشناسی«، »روانخوانی«، »شعرخوانی« و »گفتوگو« در رشد سواد خواندن دانشآموزان مؤثر است هرچند جای خالی تمرینهای بیشتر و متنوع پیرامون »سواد خواندن« در کتاب حس میشود.
کلیدواژهها: سواد خواندن، تحلیل، کتاب فارسی نهم، آزمون پرلز
مقدمه
زبان وادبیات فارسی، محمل فکر، باور وهنرمندی های مردم ایران است که درقالب متون نظم ونثر درطی سالها، نسل به نسل، ازگذشته به امروز انتقال یافته است. دلبستگی وعشق وافرمردم به این زبان، وظیفه ی برنامه ریزان این حوزه را خطیر ودشوار میسازد تا با تولید محتوای آموزشی مناسب، کام تشنگان این رشته را سیراب سازند. به دنبال تدوین سندتحول بنیادین وتغییرنظام آموزشی، کتابهای فارسی دورهی متوسطه ی اول، دست خوش تغییر و تحول گستردهای شد. این تحول کاملا لازم و بجا بوده است، چرا که با پیشرفت آنی ارتباطات و اطلاعات، عدم تغییر کتاب درسی، عقب ماندگی نظام آموزشی کشور را در پی خواهد داشت.
کتاب درسی مهمترین ابزار یادگیری است و رسانههای آموزشی دیگر، حول محور کتاب درسی قرار دارند، کتاب درسی برای دستیابی به مجموعهی خاصی از نتایج آموزشی، طراحی شده است و از متن و تصویر تشکیل شدهاست و به طور سنتی مجموعه چاپی مجلدی است که آسان سازی توالی یادگیری را هدایت و راهنمایی می کند.
نگاه ویژهی مؤلفین به مهارت های زبانی - گوش دادن، سخن گفتن، خواندن ونوشتن - در کتابهای فارسی قابل توجه است. در بحث »سوادخواندن« که در این مقاله به آن خواهیم پرداخت، مهارتهای ذیل از اهداف مولفین درسی قلمداد شده است:توانایی خواندن نثر و شعر با لحن و آهنگ مناسب، تقویت مهارت در درست خوانی و روانخوانی گونههای مختلف متون زبانی و ادبی،بهرهگیری از رویکرد کلینگر در خواندن،توانایی بهکارگیری کارافزارهای مناسب در خواندن،توانایی دریافت پیام محوری متن،توسعهی توانایی در سرعت بخشی هنگام خواندن،تقویت شناخت وبه کارگیری مهارت های زبانی.
ضعف دانشآموزان ایران در آزمون پرلز، موجب توجه بیشتر به تقویت و رشد سواد خواندن شده است.پرلز یک مطالعه ی تطبیقی در زمینه ی سواد خواندن است که توسط انجمن بین المللی ارزیابی پیشرفت تحصیلی - - IEA انجام میشود.بهبود ورشد سواد خواندن دانشآموزان، از وظایف اصلی نظام های آموزشی کشورهاست و ارتقای این مهارت، باید یکی از نتایج وپیامدهای قطعی نظام ها ی آموزشی باشد.حال باید بررسی شود که کتاب فارسی نهم، تا چه حد میتواند در افزایش سواد خواندن دانشآموزان نقش داشته باشد و آیا بخش های مختلف کتاب توانسته است به اهداف مورد نظر مؤلفین جامه عمل بپوشاند؟
پیشینه مقاله
نقد و تحلیل از اولین اقداماتی است که پیرامون کتب جدیدالتألیف انجام میشود.با توجه به تغییر کتاب فارسی هفتم وهشتم، کتاب فارسی نهم از مهر 94 وارد چرخه آموزشی شد.با نوجه به اهمیت مهارت های زبانی، بخصوص خواندن، نگارنده برآن شد تا پیرامون جایگاه این مهارت، در کتاب نهم، تحلیل داشته باشد.
پیرامون سواد خواندن کتاب هایی تألیف شده اند از جمله:سواد خواندن از دکتر معصومه نجفی، آموزش خواندن از دکتر سنگری و خانم علیزاده، مبانی خواندن در زبان فارسی از دکتر اکبری وآقایان: کجانی حصاری و خاتمی و روش های آموزش خواندن از اقای حجت کجانی حصاری.با این وجود، بنده مقاله ای پیرامون سواد خواندن در موردکتب متوسطه اول، مشاهده نکردم. مقاله حاضر میتواند در زمره اولین مقالات کتاب فارسی نهم باشد، زیرا این کتاب هنوزنوپاست و سنگ نقد را بر تن خود حس نکرده است.امید است این مقاله بتواند شناختی هرچند اندک از جایگاه سواد خواندن درکتاب نهم ارائه دهد.
بررسی ساختار کتاب از نظر خواندن
خواندن اصلی ترین ابزار آموزش است. پرورش و تقویت خواندن، رشد و اعتلای همه ی قوای فکری و ذهنی رادر بر خواهد داشت. سواد خواندن آنگونه که PIRLS آن را تعریف کرده است، عبارت است از:توانایی درک و استفاده از اشکال نوشتاری زبان که جامعه آن را ضروری تشخیص داده و توسط فرد ارزش گذاری می شودو کودکان میتوانند، از متون متفاوت، معناهای مختلف را دریابند. خواندن، تبدیل شکل نوشتاری یا دیداری یا مشاهده وتفکر به شکل گفتاری یا آوایی، به عبارت دیگرخواندن عبارت است ازدرک مفاهیم از طریق دیدن واژه هاوشناختن روابط بین آنها.
برای درک بهترمتن، دانش آموز باید با انواع لحن آشنا باشدتا بداند چه بخش هایی را با چه لحنی بخواندوتفاوت بین لحن حماسی، تعلیمی، مدحی، توصیفی و... رابشناسد. به طور مثال در کتاب نهم، لحن درس عجایب صنع حق تعالی با درس پرتو امید متفاوت است.شناخت این خرده مهارت ها به افزایش درک خوانداری کمک می کند. درک خوانداری سه قسمت را شامل میشود:خواننده ای که درک را انجام می دهد،متنی که باید درک شود،فعالیت خواندن که درک، بخشی از آن است.
