بخشی از مقاله
چکیده
تجربه ثابت کرده است که مقابله فیزیکی با امواج و کد های 6 و 1، نه تنها توفیق چندانی حاصل نکرده بلکه گاه به شکست های جبران ناپذیری انجامیده است. اندیشمندان حوزه ارتباطات و رسانه ها، از حدود چند دهه پیش همواره دغدغه آسیب رسانی رسانه ها و آسیب رسانی افراد در جامعه جهانی را داشته اند و برای کاهش اثرات مخرب آنها ایده ها و پیشنهاداتی را ارائه کرده اند که یکی از این پیشنهادات تقویت سواد رسانه ای افراد است. آنچه در این نوشتار به دنبال آن هستیم، نگاهی تحلیلی به مبحث سواد رسانه ای می باشد. لذا برای دستیابی به این هدف، موارد متعددی از سواد رسانه ای را مورد بررسی قرار دادیم و در نهایت به این نتیجه رسیدیم که یکی از مهمترین اهداف آموزش سواد رسانه ای، به وجود آوردن دیدی انتقادی و تحلیلی نسبت به رسانه می باشد.
مقدمه
هم اکنون انقالب اطالعات و ارتباطات،مرز های ملی را درنوریده و تحوالت شگرفی در عرصه جهانی شدن خلق کرده است. از این رو حجم باالی اطالعات و دانش های تازه، به راحتی از طریق شبکه های اطالعاتی در دسترس همگان قرار می گیرد و دیگر تردیدی در شکل گیری «دهکده جهانی» وجود ندارد. موضوعی که در این عصر دارای اهمیت است، نحوه برخورد و استفاده ما از پیشرفت های پر شتاب و خیره کننده تکنولوژی اطالعات و ارتباطات در شئون مختلف زندگی است.
در این میان رسانه ها می توانند همچون ابزاری مفید به انسان معاصر کمک کنند تا با استفاده از آخرین پدید های علمی، زندگی دلخواه، آرمانی، پربار و پر تالشی داشته باشند. ضمن اینکه اگر این ابزار، غلط، نادرست یا با سوء نیت به کار گرفته شود، می تواند به صورت نیرویی ویران کننده و مصیبت بار عمل نماید. بنابراین داشتن اطالعات و آگاهی های الزم در زمینۀ بهرمندی از پیام های رسانهای می تواند استفاده ما را از این رسانه ها موثر تر، پویا تر و لذت بخش تر نماید، تا به راحتی تحت تاثیر ارزش ها و ایدوئولوژی های خاص رسانهای قرار نگیریم
سواد رسانه ای یکی از مباحث جذاب در حوزۀ ارتباطات و به عنوان یک اندیشۀ کلیدی مطرح است که در نتیجۀ آن افراد خود را به رسانه ها اعالم می نمایند، تا معنای پیام هایی که با آنها مواجه می شوند را تعبیر و تفسیر کنند. افراد با داشتن سواد رسانه ای می توانند رسانه ها و تولیدات رسانهای را از یکدیگر تفکیک کرده و شناسایی نمایند؛ زیرا در حال حاضر قرار گرفتن افراد در انتهای مسیر رسانه ها به عنوان دریافت کنندگان پیام پایان یافته است و آنان باید در فرآیند ارتباط، شرکای فعالی باشند.
هدف سواد رسانه ای هوشیار کردن، اختیار بخشی و آزاد سازی مخاطب است. یکی از پیامد های تحلیل و درک صحیح پیام های رسانه ای، باال رفتن سطح آگاهی است که می تواند منجر به ایجاد ارتباطات اجتماعی سالمتر با رسانه ها و تقویت ساختار های دموکراتیک جامعه گردد و شهروندان می توانند از این طریق به مشروع سازی گزینه های سالمتر در رسانه کمک نمایند؛ چرا که یک شهروند فعال و با سواد می تواند در ایجاد تغییرات اجتماعی مثبت فعالیت کند و عکس العمل خود را در برابر رسانه ها اعالم نماید و تنها بیننده صرف نباشد
از ضروریات دستیابی به سواد رسانه ای، شنایایی معیار ها و اصول این موضوع است. لذا در این نوشتار به دنبال آن هستیم که تحلیلی هر چند کوتاه از این مسئله ارائه دهیم تا گامی در راه روشن سازی موضوع سواد رسانه ای برداشته باشیم.
چیستی رسانه و سواد رسانه ای
کلمه ی رسانه1 اری تعریف شده است. مشهور ترین و متداول ترین تعریف در فرهنگ معاصر به رسانه های انبوه ارتباطی از قبیل رادیو، تلویزیون، روزنامه و مجله اشاره دارد. در تعریفی که در سال های اخیر طرفدارانی نیز پیدا کرده است، رسانه ها به مثابه ی وسایل یا ابزار معرفی می شوند.به خود کلمه media - وسایل، ابزار ها، رسانه ها - توجه کنید؛ Media جمع کلمه - mediumوسیله، واسطه - است که خود به طور گسترده به مفهوم «در میان بودن» یا «در وسط قرار داشتن» مورد قبول است.
چیزی وسیله یا واسطه است که نه گرم باشد به سرد، نه سریع باشد نه کند. «وسیله » یا «واسطه» تلویحا به وسط یا میان دو نهایت یا دو نقطه اشاره دارد. این مفهوم، مفهومی ایده آل برای تعریف رسانه یا وسیله به مثابه ابزاری است بین استفاده کننده و اطالعات جهت تولید، دریافت، جمع آوری، دستکاری یا پخش اطالعات. ابزاری بین استفاده کننده و کاری که باید انجام شود، قرار می گیرد - لطفی پور زوفان و لطفی پور، . - 1378 نکته مهم در رابطه با رسانه، کانال2 یا مجرای ارنباطی است.
پیام باید به وسیله - وسیله حمل - و از کانال و مجرایی - راهی که در آن حمل می شود - به دست گیرنده برسد و معموال در یک رسانه می توان از کانالها یا مجراهای ارتباطی متعددی استفاده کرد. مثال در رسانه رادیو، کانالها یا مجراهای بیان، موسیقی و جلوه های شنیداری وجود دارد. در یک رسانه مشخص، اغلب یک مجرای خاص غلبه دارد، چنانکه در رادیو، بیان، در کتاب، نوشته، و در فیلم، تصویر متحرک، کانالها یا مجرا های اصلی به شمار می روند
یکی از مهمترین مولفه ها در سیاست گذاری های رسانه ای و ارتباطی که در نیم قرن اخیر توسط کشور های مختلف جهت تحقیق، تحلیل، آموزش و آگاهی از تاثیرات رسانه ها بر روی اقشار مختلف جامعه به کار رفته، سواد رسانه ای است که مخاطبانی را پرورش می دهد که توانایی گزینش دارند و شکل، قالب و محتوا در رسانه های جمعی را با نگاهی انتقادی می نگرند و نمی خواهند تحت تاثیر هژمونی فرهنگی، تعمیم فلسفه سیاسی و حفظ قدرت هایی باشند که رسانه های بزرگ برای بقای آنها ایجاد شده اند. سواد رسانه ای مفهومی است که مهارت ها و قابلیت های مورد نیاز برای پیشرفت را همراه با استقالل و آگاهی، در فضای ارتباطی جدید دیجیتال و رسانه های چند منظورۀ جامعه اطالعاتی تشریح می کند
مارشال مک لوهان - 1805 - 3 برای نخستین بار در کتاب خود تحت عنوان «درک رسانه: گسترش ابعاد وجودی انسان»، عبارت «سواد رسانه ای» را به کار برد و نوشت «زمانی که دهکده جهانی تحقق یابد، الزم است انسان ها به سواد جدیدی به نام سواد رسانه ای دست یابند.»
بعد ها «آرای لن مسترمن - 1895 - »4 از برجسته ترین متفکران حوزه بین الملی آموزش های رسانه ای در اثری به نام « آموزش رسانه ای در اروپای دهۀ »1886 به این مبحث پرداخت - سلیمان؛ خسروی و حداد،. - 1382 در هزاره سوم و در عصر جریان آزاد و جهانی اطالعات در رسانه هایی همچون تلویزیون، ماهواره، و اینترنت، سواد رسانه ای تبدیل به رویکردی آموزشی شده است و برای شهروندان، از جمله دانش آموزان، چهارچوبی را فراهم می آورد تا در قالب آن شکلی مناسب برای دسترسی، تحلیل، ارزیابی و تولید اطالعات در قالب رسانه های گوناگون اقدام کنند. سواد رسانه ای مجموعه ای از دانش ها و مهارتها درباره چگونگی تشخیص، دریافت، درک، تجزیه و تحلیل، نقد و ارزشیابی و حتی تولید اطالعات رسانه ای است.
به گفته رضایی بایندر - 1392 - ، سواد رسانه ای را « عموما برخورداری از مهارتهای کافی برای دریافت منتقدانه اطالعات و پیام های رسانه ای و مفهوم پردازی آنها» تعریف می کنند. سواد رسانه ای به انسان درکی روشن تر از چگونگی کار رسانه ها و نحوه معنا سازی و تاثیر آنها بر شکل گیری مفاهیم مورد نظر فرستنده پیام را می دهد. گیرنده پیام را از مصرف کننده صرف و منفعل بودن رها ساخته و او را در برابر تاثیرات نا خواسته رسانه ها مقاوم تر می سازد. امروزه با بسط و گسترش استفاده از رسانه ها، به خصوص رسانه های جمعی5 و رسانه های اجتماعی6 در سطح جوامع، مفهوم آموزش رسانه ای یا آموزش سواد رسانه ای، با هدف بهره گیری هرچه بیشتر از منافع و پیشگیری از صدمه های احتمالی رسانه ها، اهمیت فزاینده ای یافته است.
سواد رسانه ای به افراد توانایی تشخیص، درک و فهم پیام های آشکار و نهفته رسانه ها را می دهد. به عبارت دیگر، کسب تجربه در سواد رسانه ای افراد را قادر به خواندن سطر های نا نوشته در رسانه های نوشتاری، دیدن صحنه های به نمایش در نیامده فیلمها و برنامه های تلویزیونی و رایانه ای، و شنیدن صدا های پخش نشده رسانه های شنیداری می کند و در مجموع توانایی برخورد هدفمند و داوری را درباره انواع پیام های هویدا و ناپیدای رسانه ها به افراد می دهد
سواد رسانه ای توانایی بررسی، تجزیه و تحلیل پیام هایی که اطالع دهنده و سرگرم کننده هستند و هر روز به ما عرضه می شوند. سواد رسانه ای توانایی استفاده از مهارت های تفکر انتقادی و رابطۀ آن با تمام رسانه هاست
