بخشی از مقاله
چکیده
توسعه پایدار به معنی رشد با ثبات و مداوم یک جامعه در تمامی ابعاد و جنبههای موجود در آن است که ضمن رفع نیازهای نسل کنونی، منافع نسلهای بعدی را نیز حفظ میکند یکی از ابعاد توسعه پایدار، توسعه روستایی است که ضمن بهبود کیفیت زندگی جوامع روستایی منجر به افزایش تولیدات دامی و گیاهی، کاهش مهاجرت به شهر و حتی بروز مهاجرت معکوس، کاهش بیکاری و افزایش ضریب امنیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در بستر جامعه و سطح کلان کشور میباشد .
یکی از راهکارهای رسیدن به اهداف توسعه روستایی، تقویت کشاورزی پایدار در سطح روستاهای کشور میباشد، با ایجاد سامانههای کشاورزی با ثبات و برخوردار از سلامتی در ابعاد مختلف میتوان مقدمات بهبود کیفیت زندگی روستاییان را از طریق ایجاد اشتغال و تولید پایدار که متضمن معیشت پایدار آنها خواهد بود فراهم آورد. این مقاله که با روش تحلیل مروری و استفاده از منابع کتابخانهای تهیه شده تلاش دارد تا به بررسی رویکردها و ابعاد کشاورزی پایدار در جهت توسعه پایدار روستایی بپردازد.
مقدمه
مهمترین و اساسیترین مبحث در زمینه ارتباط کشاورزی و روستا نقش و وظیفه کشاورزی به عنوان فعالیت اقتصادی اصلی و عمده روستایی است، بطوری که بیش از 87 درصد منابع تامین امنیت غذایی در مناطق روستایی جای دارد
این در حالی است که افزایش سریع جمعیت در دهههای اخیر، تغییرالگوی زندگی، مهاجرت روستاییان به شهرها، پایین بودن سطح تکنولوژی تولید، شرایط دشوار اکولوژیک کشور، محدودیت اراضی مناسب کشاورزی، کمبود منابع آب، عدم استفاده صحیح از منابع پایه و سرمایهگذاری ناکافی، روند تخریب منابع به علت کم توجهی و بهرهبرداری بیش از ظرفیت را تشدید کرده است. از طرف دیگر فقدان قوانین مناسب و عدم اجرای قوانین موجود در حفظ منابع، نبود برنامهریزی همهجانبه و کلگرا و به ویژه نبود استراتژیها و سیاستهای مناسب و تلفیقی، توجه تک بعدی و بخشی و دستگاهی به قضایا موجب شده است که توانمندی بخش کشاورزی حتی در حفظ قابلیتها و کارکردهای فعلی نیز مورد تردید قرار گیرد
همین دلیل این نگرانی ها بسیاری از پژوهشگران را بر آن داشته است تا با نگاهی ژرف تر به فعالیت های کشاورزی بنگرند و با در نظرگرفتن این معضلات فنی، اجتماعی و اقتصادی راه هایی رابرای مقابله با این معضلات و سالم سازی فعالیتهای کشاورزی ارائه کنند. لازمه کاهش و یا تعدیل این بحران-های زیست محیطی و درکنارآن معضلات اجتماعی و اقتصادی، توجه به مقوله پایداری و توسعه پایدار در کشاورزی است
کشاورزی پایدار عبارت از نظامی تلفیقی از تولیدات دامی و گیاهی است که هدف آن تامین نیازهای غذایی انسان، بهبود کیفیت محیط زیست و منابع طبیعی پایه، کاربرد موثر منابع غیرقابل تجدید شونده و منابع داخل مزرعه، فن آوریهای مناسب، کاربرد و کنترل چرخه زیستی به شکل طبیعی، حفظ رشد اقتصادی فعالیتهای مزرعه و بهبود کیفیت زندگی کشاورزان و کل جامعه است
در همین راستا کشاورزی پایدار به عنوان یک فلسفه مدیریتی و سیستم فراهم کننده نیازهای کشاورزی نسل حاضر و آینده در پاسخ به این ناملایمتیها و معضلات طبیعی و انسانی به عنوان چالش عمده قرن21 ظهور نموده است و به این مفهوم است که کشاورزی باید کمتر مصرف کننده و بیشتر پایدار باشد - مینائی و صبوری،. - 1389 بنابراین مهمترین موضوع مورد بحث در توسعه کشاورزی تاکید بر کشاورزی پایدار است - صیدایی و همکاران، . - 1392 در همین راستا مقاله حاضر سعی دارد ضمن تشریح مفهوم توسعه پایدار کشاورزی و بیان محورهای آن به تحلیل رویکردهای کشاورزی پایدار بپردازد.
مفاهیم
توسعه پایدار
براساس گزارش برانت لند - 1987 - توسعه پایدار عبارت است از : "توسعهای که نیازهای کنونی جهان را تأمین کند، بدون اینکه توانایی نسلهای آینده را در برآوردن نیازهای خود به مخاطره افکند." کمیسیون جهانی محیط زیست وتوسعه نیز توسعه پایدار را چنین تعریف میکند: "جریان تغییری در استفاده از منابع، هدایت سرمایه گزاریها، سمتگیری توسعه فناوری و به طور کلی، تغییر نهادی است که با نیازهای حال وآینده سازگار باشد"
همچنین توسعه پایدار جریانی است پایدار در تغییرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی برای افزایش و ترقی رفاه و خوشبختی طولانی مدت کل اجتماع به سخنی دیگر، پویشی چند بعدی است که به گونهای پایدار درصدد وحدت اهداف اقتصادی، اجتماعی ، فرهنگی و محیطی است
در تعریفی دیگر توسعه پایدار با دیدگاهی کلی به معنای احترام متقابل انسان و محیط میباشد که به مصرف منابع طبیعی به نوعی که سایر نسلها بتوانند از منابع به نحو کارایی استفاده کنند میاندیشد. با این دیدگاه کلی کشاورزی نوین، به حل مشکل کشاورزی متداول که تخریبهای جدی زیست محیطی را ایجاد کرده است، توجه دارد
مفهوم توسعه پایدار کشاورزی
کشاورزی پایدار سیستمی است که ضمن مدیریت صحیح و استفاده از منابع برای تأمین نیازهای غذایی بشر،کیفیت محیطزیست و ذخایر منابع طبیعی را افزایش میدهد.کشاورزی پایدار یعنی خاکورزی همراه با بقایا،کم خاکورزی، استفاده کم از کود شیمیایی، استفاده از کودهای آلی، عدم استفاده از سموم شیمیایی و استفاده از سموم بیولوژیک هست
همچنین این سیستم از نظر اقتصادی پویا بوده و مواد غذایی حاصل از آن، اثر سوء بر زندگی بشر ندارد و در حفظ و مراقبت از منابع برای نسلهای آینده نیز کوشش شده است - قنبری و برقی، . - 1387 به طور نمونه تعاریفی که از پایداری کشاورزی شده است عبارتند از:
-1 کمک کردن به توسعه روستایی و بهبود زندگی اجتماعات روستایی.
-2 حذف مخاطرات سیستمهای پشتیبان زندگی، زمین یا منابع طبیعی از جمله منابع حیاتی و غیرحیاتی، خاک و موجودات زنده گیاهی و جانوری.
-3 پایداری مدیریت زمین مجموعهای از فنون، سیاستها و فعالیتهای همراه با اصول اجتماعی-اقتصادی و زیست محیطی است.
-4 کشاورزی پایدار نوعی کشاورزی مولد، رقابتی و مؤثر است که باعث توسعه و حفاظت محیط طبیعی و نیز مبتنی بر شرایط محلی است.
-5 کشاورزی پایدار سیستمی است که به صورت کارآمد از منابع استفاده میکند، مواد غذایی سالم را تولید مینماید، کیفیت محیط و منابع را برای نسلهای آتی حفظ میکند و از نظر اقتصادی پویا است
ضرورت تاکید بر توسعه پایدار روستایی در جامعه روستایی ایران
هرچند، در راستای تحقق توسعه روستایی در ایران، از دهه1330 تاکنون، راهبردهای گوناگون به کار گرفته شده اما همچنان بختک فقر بر پیکره جوامع روستایی کشور سایه افکنده است، کمبود امکانات اجتماعی مورد نیاز از جمله خدمات بهداشتی و آموزشی، و نیز مهاجرت بیرویه به شهرها کاملاً ملموس است. در بیشتر این راهبردهای توسعه روستایی ایران، توسعه کشاورزی در کانون اصلی توجه قرار داشته است، و در واقع کشاورزی همه دارایی روستا و هرگونه تغییر در روستا نیز در گرو تغییر در بخش کشاورزی قلمداد شده است.
اما در شرایط کنونی، اوضاع جوامع روستایی کشور به گونهای دیگر است. و این گونه راهبردها که توسعهی روستایی و توسعه کشاورزی را یکسان می پندارند، دیگر با کارایی مطلوب همراه نخواهد بود. در واقع، باید توسعه کشاورزی را زیر مجموعه توسعه روستایی در نظر گرفت. اکنون نه توسعه روستایی "کشاورزی محور" و نه توسعه روستایی "زیرساخت محور" ، هیچ کدام به تنهایی پاسخگوی جوامع روستایی ما نخواهند بود.
و با توجه به تقلیل شدید منابع طبیعی پایه - آب،خاک وپوشش گیاهی - ، در شرایط عدم امنیت اقتصادی و اجتماعی، کاهش برابری در دسترسی به خدمات پایه در روستاها نسبت به شهرها، و نیز وجود نگاه ابزاری به مقوله مشارکت و نهادهای محلی، بسیاری از روستاییان منابع کشاورزی خود را رها کرده و برای کسب معیشت پایدار روانه حوالی شهرها شدهاند. به نظر میرسد که رهایی از این شرایط دشوار توجه عمومی به توسعه پایدار به مثابه "توسعهای انسان محور و انعطاف پذیر در روستاها" و همکاری و همیاری عوامل دولتی وغیر دولتی در کنار مردم جوامع روستایی به منظور اجرای اصول و راهکارهای برخاسته از شاخصهای توسعه پایدار در جوامع روستایی کشورمان را طلب میکند
توسعه روستایی و توسعه کشاورزی پایدار
هدف از توسعه روستایی بهبود کیفیت زندگی افراد کم درآمد است. این امر از طریق بهبود وضعیت کشاورزی، درمانی و بهداشتی، تکنولوژی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و آموزشی و تقویت ساختارهای پیشگامی فرد در جامعه عملی است. در گذشته برنامههای توسعه اغلب توسط دولتها و از طریق استراتژیهای بالا به پایین صورت میگرفت و این باور وجود داشت که تنها با فراهم کردن زیرساختها و تأمین امکانات رفاهی، مشکلات روستایی برطرف خواهد شد
