بخشی از مقاله
چکيده :
امروزه گردشگري يکي از ارکان اصلي اقتصاد جهاني، سهم چشمگيري را در معاملات بين المللي ايفا مي کند، در ايران گردشگري بيشتر متأثراز گردشگري داخلي است که خود به گردشگري روستايي وابسته است صنعت گردشگري يکي از استراتژي هاي ويژه توسعه روستايي براي ورود ارز، ايجاد اشتغال ، حمايت از رشد همه جانبه مي باشد وموجب رشد اقتصادي و تنوع فعاليت ها از يک سو، و ايجاد اشتغال و درآمدزايي، توسعه فعاليت هاي کوچک روستايي براي ساکنان روستايي با جذب مازاد نيروي انساني از سوي ديگر مي شود و براي بهسازي و بازسازي کالبد اقتصادي و اجتماعي آنها گام هاي موثري مي توان برداشت و يکي از فرصت هاي همه جانبه توسعه روستايي و پايداري آن تعيين مي شود. مقاله حاضر با استفاده از روش اسنادي کتابخانه اي و مرور منابع اينترنتي تدوين شده است و درپي آن است ضمن اشاره به مفاهيم گردشگري، گردشگري روستايي به نقش گردشگري روستايي در توسعه پايدار روستايي بپردازيم ؛نتايج مطالعات نشان مي دهد شناخت وبررسي گردشگري، و توسعه آن در مناطق روستايي، نقش موثري در توسعه پايداري گردشگري روستايي خواهد داشت .
واژگان کليدي: گردشگري، گردشگري روستايي،توسعه پايدار روستايي
Abstract
Rural tourism and it is role of rural sustainable development
We investigated the tourism industry that one of main elements of the global economy .it has important role of international and internal tourism is part of tourism in this country, that is effeafire.it is depend on Rural tourism. Tourism industry is case of rural tourism industry, development further more it will case of creatien of jobs, incressing rerenue, various aefivity, development of economic, currency import for evillage people. Therefore it creats human force surplus that will improre the economic and social form for all socity.then it has chance for rural development that tourism industry determined it .these paper
indicate use of data bases and source of internet , in permeation network. It is state tourism concepts, rural tourism. It is study tourism industry and that is development it.
Tourism, Rural tourism, rural tourism development
مقدمه :
گردشگري به عنوان ابزاري براي توسعه روستايي مطرح استو به عنوان يک راهبرد توانمند و داراي مزيت نسبي و پاک مي تواند جريانات اقتصادي از جمله کارآفريني و اشتغال و سرمايه گذاري و جمعيت را به سوي روستاها و نقاط طبيعي بکشاند.(افتخاري و همکاران ، ١٣٩٠)امروزه گردشگري روستايي به يکي از فعاليت هاي پيشتاز اقتصادي تبديل شده است ،همانطور که مطالعات نشان مي دهد بين گردشگري روستايي و جذب گردشگر و افزايش درآمد اقتصادي ارتباط تنگانتگي وجود دارد.گردشگري روستايي مي تواند راهکار مناسبي براي توسعه کسب درآمد،افزايش اشتغال باشد. اهميت گردشگري و لزوم آن توجه به نقش هاي مهم اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي بر هيچکس پوشيده نيست (مشبکي، ملک اخلاق ، ١٣٨٢)گردشگري روستايي به عنوان گونه اي از گردشگري دوران پست مدرنيسم که در پي شکل گيري مفاهيمي چون توسعه پايدار تولد يافته است با ظرفيت هايي که دارد ،مي تواند فرصت توسعه روستايي را در همه ابعاد آن ايجاد کند و به عنوان راهکاري انساني در توسعه روستايي مطرح شود(کرمي ،١٣٧٨:٢١) امروزه صنعت گردشگري به طور اعم و گردشگري روستايي به طور اخص يکي از شاخص هاي عمده اقتصاد ملي و بين المللي به حساب مي آيد بنابراين گسترش اين صنعت از جمله اولويت هاي برنامه توسعه در کشورهاي در حال توسعه مي باشد و هدف آنها همانا کمک به جوامع محلي براي پيشبرد فعاليت ها و اهداف توسعه مي باشد، بنابراين اولويت را به نيازمندي و ظرفيت هاي مردم محلي مي دهد.روستاها و ساکنين آن از ٢جهت با صنعت گردشگري در ارتباط هسنتد يکي اينکه محيط روستايي به عنوان فضاها ومکان ييلاقي محل مناسبي براي گذران اوقات فراغت گردشگري به شممار مي آيد و ديگر اينکه توليدات آنها اعم از مواد خوراکي صنايع دستي به گردشگران عرضه شده از اين طريق به اقتصاد معيشتي آنها کمک مي کند(رضواني،١٣٨٧: ٩٢) پتانسيل هاي گردشگري در هر روستا بيش از هر چيز به سرمايه هاي جغرافيايي،کيفيت مناظر طبيعي، آثار تاريخي و فرهنگي بستگي دارد.گردشگري روستايي در دنياي امروز يکي از بخش هاي مهم فعاليت هاي اقتصادي محسوب مي گردد اين فعاليت مهم اقتصادي از ديدگاههاي مختلفي مورد توجه قرار گرفته است .بعضي آن را به عنوان بخشي از بازار گردشگري مي شناسند و عده اي نيز آن را سياستي براي توسعه روستايي قلمداد مي کنند. از اين رو گردشگري روستايي در سال هاي اخير به عنوان عاملي مهم در تحول و توسعه نواحي روستايي مورد توجه قرار گرفت (جوليان شارپلي، ٢٠٠٢: ١٣١) ورود گردشگران به هر کشور موجب درآمد زايي و ايجاد فرصت هاي اقتصادي جديد مي شود(مداح ، ١٣٨٦) لذا در اين تحقيق با توجه به اهميت جايگاه گردشگري روستايي تلاش شده است به بررسي نقش گردشگري در توسعه پايدار پرداخته شود که با روش ، کتابخانه اي، جستجو در اسناد و کتابخانه ها ارائه گرديده است .
پيشينه تحقيق :
-توکلي نيا و همکاران (١٣٩٠)مهمترين مانع در جهت نيل به توسعه گردشگري پايدار روستايي و همجنين عدم بهره مندي روستاي عليصدر از مزاياي صنعت گردشگري با توجه به حضور گسترده گردشگران در منطقه ناشي از کمبود تسهيلات و تجهيزات گردشگري در اين روستا است .
-راسق قزلباش (١٣٨٨)به بررسي “گردشگري روستايي و لزوم توجه به آن در برنامه هاي توسعه و آباداني روستا”که به روش اسنادي کتابخانه اي مي باشد به بررسي تعريف توريسم و توريسم روستايي ،جاذبه ها،فوايد ،آسيب ها و راهکارهاي توسعه توريسم روستايي پرداخته است يافته هاي اين تخقيق نشان مي دهد که نيازهاي روستا ،گردشگران و همچنين قابليت هاي خدماتي ،زيست محيطي ،اجتماعي و....روستاها بايد مورد بررسي قرار بگيرد و همواره بايد در تعادل باقي بمانند براي اينکه موقعيت گردشگري روستايي به طور لاينفک با توسعه و محافطت بيشتر منابع روستايي در ارتباط باشد ،گسترش اين صنعت در روستا بايد به صورتي باشد که کمترين خدشه را به خصيص هاي روستا وارد نکند.
-پارسا بعيد(١٣٨٦)در بررسي زمينه ها و راهکارهاي توسعه گردشگري روستايي زمينه ها و راهکارهاي توسعه گردشگري روستايي در بخش طالقان از شهرستان ساو جبلان معتقداندکه در تحليل عامل ٥عامل گردشگري کشاورزي و غذايي ،اکوتوريسم ماجراجويانه ،اکوتوريسم غيرماجراجويانه ،گردشگري به منظور تجارت و گردشگري تاريخي و مذهبي د رمجموع ٦٧٪واريانس را تعيين مي کند.
-رهنمايي و همکاران (٨٧)در بررسي ظرفيت تحمل حوزه مقصد گردشگري با تاکيد بر جامعه ميزبان در منطقه کلاردشت نشام داد که بعد از جامعه ميزبان حوزه کلاردشت در رابطه با نوع گردشگري خود طرفيت تحمل متفاوتي دارد.
-مرادي نژاد و نظري(١٣٨٢)در تحقيقي با عنوان توريسم وتوسعه روستايي در بررسي تاثير توسعه گردشگري بر توسعه روستايي پرداخته و گردشگري را ،ايران يک عامل اقتصاد عمده و بسيار موثر دانسته اند که در سالهاي اخير مورد توجه قرار گرفته است نتايج تحقيق نشان مي دهد که گردشگري مي تواند اثرات گرناگرن بر توسعه داشته باشد که از آن جمله :ايجاد اشتغال گوناگون و نيز گستردگي زمينه اشتغال در گردشگري به گونه اي که همه کارگران ساده و بدون مهارت و همچنين همه صاحبان مهارت هاي گوناگون مي توانند در اين رشته شاغل شوند.
مباني نظري:
مفهوم گردشگري:
گردشگري واژه اي فرانسوي است که از کلمه tourگرفته شده است در زبان فرانسه tour به معاني پيمودن سير کردن و گوش نمودن به کار رفته است اين واژه اولين بار درسال ١٨١١ و در جمله انگليسي به معناي اسپورت ماگزين (جمله ورزشي )آمده است در آن زبان اين لغت به معناي مسافرت به منظور تماشاي آثار تاريخي و بازديد از مناظر طبيعي براي کسب لذت به کار مي رفته (محلاتي،١٣٨٠: ٢ -٣)
اهداف گردشگري:
-ديدار دوستان و آشنايان
-استفاده از فضا و چشم انداز طبيعي
–تجارت و انجام امور مذهبي
–هدف هاي تاريخي
–هدف هاي فرهنگي
–اهداف تفريحي و ورزشي
-فعاليت هاي علمي –پژوهشي
–جهت درمان (آب هاي درماني،استفاده از آب و هواي سالم )(عباسي و ديگران ،١٣٦١:٧٤)
مفهوم روستا:
واقعيت اين است که در تعريف روستا در ايران ،بايد به عوامل موثر در تعريف اين مفهوم توجه داشت از اين حيث مي توان
گفت که هر روستا ويژگي هايي به قرار زير دارد:
١-واحدي جغرافيايي است و داراي موقعيت مناسبي از شرايط طبيعي مطلوب جهت توليد کشاورزي مي باشد. ٢-واحدي اقتصادي است : روستاها تا قبل از گسترش روابط با محيط اطراف به ويژه شهرها، مجموعه اي خود بسنده بوده اندکه از نوعي اقتصاد معيشتي برخوردار بوده اند که از نوعي اقتصاد معيشتي برخوردار بوده اند. اما روستاهاي قديمي،اين ويژگي را به دليل عوامل مختلف از جمله افزايش جمعيت از دست داده اند و يا در حال از دست دادن هسنتد.
٣-واحدي اجتماعي است :خانواده هاي مزبور به دليل محدوديت (متناسب با امکانات طبيعي و اوليه ) بوده اند. لذا علي رغم وجود اختلافات گروهي،از نوعي تجانس و يگانگي نيز در مقابل جوامع ديگر برخوردار بوده اند.
٤-واحدي فرهنگي است : هنجارهاي اجتماعي حاکم بر رفتار روستاييان در يک جامعه بسته يا نسبتا بسته ،عمدتا بر محور رسوم منبعث از زندگي فرهنگي جامعه قرار داشته است و امروز اگر چه دچار تغيير شده ، ولي هنوز ميفيت و خصلت فرهنگي خاص خود را حفظ کرده است .
٥-واحدي بهينه بوده است :در روستاها استفاده از عوامل مختلف توليد تابع قواعد و مقرراتي نانوشته و بر خاسته از خود جامعه است .
با توجه به عوامل مزبور مي توان اصطلاح روستا را چنين تعريف کرد: روستا واحدي طبيعي، اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و اداري است که فعاليت هاي عمده ساکنان آن کشاورزي بوده وتوليد در آن عمدتا بر مبناي واحدهاي بهره برداري خانوادگي جريان داشته است که قابليت هاي زيادي درون خود دارد. به دليل وجود چنين ويژگي هايي در روستا، افراد(گردشگران ) زيادي را همه ساله به خود جذب مي کند که مي توان با تقويت اين قابليت ها، به توسعه اين صنعت متمرکز شد.(طالب ،١٣٨٧: ١٣-١٤)
گردشگري روستايي:
لان گردشگري روستايي را چنين تعريف مي کند:گردشگري روستايي گردشگري است که در نواحي روستايي به وقوع مي پيوندد اما همين بيان ساده ابهامات زيادي دارد.براي مثال ،تعاريف گردشگري و متعدد بوده به ويژه در حيطه نواحي روستايي ،تفکيک فعاليت هايي که صرفاحالت گردشگري دارند،يا تفريح ، يا ورزش و.... از يکديگر دشوار است ودر نهايت تعريف و تبيين معناي تواحي روستايي يا روستا نيز به همان ميزان دشوار است . کشورهاي مختلف ،معيارهاي متفاوتي براي تعيين مناطق روستايي و غير روستايي دارند،در عين اينکه واژه روستايي را مي توان يک تعريف جغرافيايي و هم ميان ويژگي هاي فرهنگي جوامع اجتماعات روستانشين دانست (sharply، richard and sharply،sharply)
در تعريف ديگر گردشگري روستايي نتيجه يک مفهوم فراگير از گريزهاي شهري است که در سيطره ي سرمايه داري، رهيافت پسافورديسم را در عبور از نگرش تک محور در نواحي روستايي در قالب کنش اقتصادي –اجتماعي که مي تواند زمينه سازدرآمد،اشتغال باشد،درآميختگي با صنعت زمين داراي به اجرا مي گذارد.(مافي و ديگران ،١٣٨٧: ٥٤) در يک جمع بندي از تعاريف ارايه شده مي توان تعريف زير را براي گردشگري روستايي ارائه نمود :گردشگري روستايي شامل هر نوع فعاليت تفريحي و گذراندن اوقات فراغت است با دريافت خدمات از قبيل غذا ،محل اقامت و محصولات محلي از ساکنان محلي در مکاني که از قوانين و مقررات کشور يا از نظر ماهيت اقتصادي و فرهنگي استفاده مي شود.
انگيزه اصلي تبديل شدن روستا به يک مقصد گردشگري ايناستکه درجوامع پيشرفته بخش اعظم جمعيت در شهرها ساکن هستند و مرام زندگي شهري مردم را در خود غرق کرده است .بنابراين روستا و زندگي روستايي جذابيتي براي آنان فراهم مي کند .اين جاذبه ها رامي توان در ٤ گروه دسته بندي نمود:
-(فرهنگ مردم بومي) شامل معماري،مصالح ساختماني،گويش ،پوشش ،موسيقي ومراسم
-طبيعت محيطي مناسب ، آرام و دلچسب براي گذراندن اوقات فراغت و استراحت و دوربودن ازآلودگي هاي شهري
-مشارکت در فعاليت هاي روستايي :عمدتاحضور و تماشا و ياحتي همراهي با روستايي ان در فعاليت هاي رسوم توليدي در روستا نظير نشست نپايدارقالي، دوشيدن گاوها، زراعت ، ميوهچيني...حضور در روستا و بررسي فعاليت هاي روستائي ان از تمامي جنبه هاي فوق (بدون مشارکت )
گردشگري روستايي با گردشگري طبيعت گردي، قومي و فرهنگي همپوشاني دارد.
گردشگري روستايي را بايد نوعي گردشگري پايدار تلقي کرد زيرا انتظار مي رود حضور گردشگر ان باعث ياري رساند ن به تقويت و ارتقاي سطح زندگي روستايي، افزايش توان مالي روستائي ان و بهبود اوضاع اقتصادي آنان و حفظ محيط و فرهنگ روستايي شود.
شکل ١.انواع گردشگري روستايي:
(اشتري مهرجردي، ١٣٨٣: ٧٤)
کارکردهاي گردشگري روستايي:
گانون و کيس بک و لانک درسال ١٩٩٠،با توسعه گردشگري مي توان بر بسياري از مسائل و مشکلات فائق آمد که از مهمترين فوايد گردشگري روستايي مي توان موارد زير را برشمرد: تنوع بخشيدن به گزينه هاي مختلف درآمدي (رشد اقتصادي)
-جلوگيري از مهاجرت نيروهاي جوان وامکان جذب جمعيت
-نگهداري و بهبود خدمات عمومي
-ايجاد اشتغال به عنوان مهمترين منبع درآمد و توسعه فعاليت هاي جانبي
-حفاطت کارآمد از محيط زيست طبيعي و انسان ساخت
-درک بيشتر اولويت هاي جوامع روستايي وقابليت آنان از سوي سياستگذاران و برنامه ريزان
و اما سازمان تجارت جهاني(١٩٩٦)عمده کارکردهاي توريسم روستايي را براي برآوردن ٢هدف زير مي داند:
الف )افزايش ظرفيت اقتصادي جوامع روستايي براي نوآوري و توسعه منابع انساني با جلب سرمايه گذاري در اين مناطق و متنوع کردن ساخت و کارکردهاي اقتصادي جوامع روستايي
ب )خروج مناطق روستايي از حالت انزواي اقتصادي ،اجتماعي ،فرهنگي موجود و انفعال اقتصاد مناطق روستايي کشورها به اقتصاد مناطق روستايي کشورها به اقتصاد منطقه اي ،ملي ،جهاني با توجه به فرآيندهاي روبه رشد جهاني شدن در اين راستا؛چهار هدف کلي صنعت گردشگري روستايي به شرح زير مي باشد:
-آموزش افراد براي خدمت درتوريسم روستايي بر اساس اصول توسعه پايدار
-آماده کردن افراد براي تأسيس و مديريت صنايع کوچک روستايي
-آماده کردن افراد براي مشارکت در تصميم گيري در زمينه توسعه صنعت توريسم
-آموزش افراد در توسعه فرصت ها- فعاليت ها و تفريحات براي توريست بر اساس اصول توسعه پايدار
توسعه گردشگري روستايي :
تا به اين مرحله ، همان گونه که اشارت رفت گردشگري روستايي از يک طرف مي تواند نقش مهمي را در متنوع سازي اقتصاد جوامع روستايي درقالب صنعت گردشگري ايفا نمايد واز طرف ديگر مي تواند وسيله اي براي تحريک رشد اقتصاد ملي از طريق غلبه بر انگاره هاي توسعه نيافتگي و بهبود استاندارد زندگي مردم محلي به حساب آيد.گردشگري به طور گسترده اي به عنوان ابزاري براي توسعه روستايي در نظر گرفته شده است .((٢٨ ;١٩٩٨ ;Butler) گردشگري به عنوان موتور محرک توسعه روستايي معرفي شده ، دلايلي به شرح زير است :
-گردشگري روستايي بر خلاف ساير کالاها ،خدمات و فرآورده هاي کشاورزي مانند غذا ،توليدات فعاليت ماهيگيري، پوشاک و نساجي ،ساختمان سازي و کالاهاي عمومي ،حمل و نقل و بيمه ..همانند مولودي براي تعداد زيادي از فعاليت هاي اقتصادي عمل مي کنند و هرگز نبايد که فراموش کرد که گردشگري روستايي زنجيره اي از فعاليت هاي اقتصادي و خدماتي را به وجود مي آورد و صرفا مرحله اي ساده از فعاليت هاي اقتصادي نيست .
-همانند هر فعاليت صادراتي که سازمان دهي شده و توسعه يافته ،گردشگري نيز منبع شغل و درآمد به حساب مي آيد.
