بخشی از مقاله
چکیده
یکی از دل‌مشغولی‌های مهم و همیشگی آدمی، نیاز‌های زندگی و مسائل معیشتی و اقتصادی است، ازاین‌رو، ائمه‌ی معصومین b به این مسئله توجه خاصی مبذول داشته و با سخنان و رفتار خویش به تشریح اهمیت این مسئله، تکلیف انسان در قبال آن و نحوه‌ی صحیح مصرف و تولید اقتصادی پرداخته‌اند. امامان معصومb نه‌تنها توجه خاصی به معنویت پروی و آخرت‌گرایی داشته‌اند، بلکه عنایت ویژ‌های نیز به مادیات و برنامه‌های زندگی مادی انسان داشته‌اند، چراکه دنیا جدای از آخرت نیست و مسائل مادی و معنوی بر یکدیگر تأثیرگذارند.
ازآنجاکه وجود پدیده فقر و نیازمندان در جوامع انسانی، امری تردیدناپذیر است، لذا یکی از دغدغه‌های امامانb رفع فقر و چگونگی مبارزه با آن بوده است. در این میان، بررسی دیدگاه‌های مختلف معصومینb درزمینه‌ی مسائل اقتصادی و معیشتی، درس‌های بسیار مفیدی برای زندگی ما خواهند بود. در این مقاله، به بررسی دیدگاه‌ها و نحوه‌ی برخورد مدیریتی امام رضاA با این مسئله پرداخته شده است: شیوه‌ی برخورد و تعامل امامA با نیازمندان، ریشه‌یابی عوامل فقر و نیازمندی در جامعه و ارائه‌ی راه‌کارهایی جهت فقرزدایی، ازجمله محور‌های این مقاله است.
-1 مقدمه
یکی از مهم‌ترین آموزه‌های قرآن و اهل‌بیتb خدمت به مردم و نیازمندان جامعه است. ازآنجاکه در بینش اسالمی، همه‌ی افراد بندگان خدایند و تمام ثروت‌ها نیز متعلق به اوست. لذا در قرآن کریم و آموزه‌های دینی ما کمک به نیازمندان و انفاق‌های مالی بسیار سفارش شده و به‌عنوان یک ارزش واال و عامل ثواب و پاداشهای اخروی قرارگرفته است. بی‌تردید، در هر جامعه‌ای افراد نیازمند، فقیر و محروم وجود دارند که نیازمندی‌های این‌گونه افراد باید توسط دولت‌ها و سایر مردمی که توان و بضاعت مالی بیش‌تری دارند تأمین گردد. این افراد محروم کسانی هستند که یا توان کار و کوشش ندارند و یا درآمدشان به‌انداز‌های نیست که تمام مخارج و هزینههایشان را تأمین نماید.
در مکتب انسانساز اسالم، یاری‌رسانی به محرومان از شرایط و کیفیت خاصی برخوردار است؛ ازجمله آن‌که انفاق باید از بهترین مال صورت پذیرد1، فرد کمک کننده در قبال کمک مالی خود بر فرد محروم منت نگذاشته وی را مورد آزار قرار ندهد.2 همچنین رعایت اعتدال در بخشش3، توجه به آبرو حرمت انسانی فرد محروم4و در صورت امکان کمک مخفیانه و سری5، از توصیه‌های دیگر قرآن کریم دراین‌باره است.
در قرآن پاداش انفاق با تعابیر و مراتب مختلف یاد شده6 و برکات فردی و اجتماعی فراوانی برای آن بیان‌شده است. برکت و فایده‌ی انفاق در وهله‌ی اول برای شخص انفاق کننده7 و در مرحله‌ی بعد برای اجتماع است. ازجمله برکات اجتماعی انفاق، تعدیل جامعه و نجات از طغیان و صیانت از خونریزی است. هدف از انفاق در آموزه‌های دینی، باالبردن سطح زندگی محرومان جامعه و نزدیک ساختن افق زندگی طبقات مختلف و کاستن از اختالف میان آن‌ها از جهت نعمت‌های مادی است. نیز کاستن از تعلقات مادی فرد و ر‌هایی وی از اسارت مال، یکی دیگر از اهداف انفاق است.
باید توجه داشت که در خدمت‌گزاری به مردم یک شرط اساسی وجود دارد که بدون آن عمل نیک، ارزش واقعی خود را از دست خواهد داد و آن اینکه؛ خدمت به مردم باید از راه صحیح انجام پذیرفته و بر اساس تقوا و پاک‌دامنی و برای خدا باشد. در غیر این صورت، یاری‌رسانی به دیگران هیچ‌گونه تأثیری نخواهد داشت؛ چراکه عمل خیر باید از راه خیر و نیک انجام پذیرد؛ همچنان‌که خداوند متعال می‌فرماید: «إنما یتقبل الله من المتقین:» - خداوند متعال فقط از پرهیزکاران [اعمال نیک] را میپذیرد - - قرآن کریم، . - 27 :5
-2 شیوه برخورد و تعامل امام رضا A با نیازمندان جامعه
.1.2 یاری و امداد مشفقانه به عموم نیازمندان: در قرآن کریم گاهی از مال به خیر یاد شده است. - ر.ک: قرآن کریم، 180:2 و - 8:100 به این معنا که مال زمانی خیر است که در راه خدا انفاق شده وسیله‌ی برطرف شدن نیاز دیگران باشد. درواقع خدای سبحان برای درمان بیماری مال دوستی که مانع هر خیر و زمینه‌ساز نفاق است، دستور به انفاق مال داده و برای آسان شدن گذشت از مال و دفع شر مال دوستی فرموده که از مال خدا که به تو امانت سپرده شده در راه او انفاق کن تا خود را درمان کنی: «و آتوهم من مال الله الذی آتاکم.» - قرآن کریم، - 33:24 انسان گاهی پنهانی صدقه می‌دهد، چون احتمال تأثیر حب جاه و ریا در کار است و گاهی نیز آشکارا انفاق میکند، زیرا به لطف الهی به این فضیلت رسیده است که به قدح و مدح دیگران بی‌اعتنا است و نیز صدقه‌ی علنی او سبب تشویق دیگران میشود.
