بخشی از مقاله
چکیده
امامت حضرت رضا - ع - در دورانی واقع شد که نهضت ترجمه شکل گرفته و سیل انواع علوم و معارف بشری به دنیای اسلام سرازیر شده بود و جایگاه ولایت عهدی نیز امکان کم نظیری را برای امام رضا - ع - به وجود آورد تا ایشان بتوانند نسبت به دغدغه معرفتی زمان خویش یعنی تبیین جایگاه عقلانیت و معنویت در اسلام، گامهای اساسی بردارند و شالوده شناخت موضع معرفتی اسلام درباب این مقوله مهم را پی ریزی کنند. امام - ع - برای نیل به این هدف از چهار راه کار اساسی بهره جستند؛ یکم: تبیین فلسفه احکام، دوم: نظریه پردازی درحوزه علوم رایج زمان، سوم: تشکیل مجالس مناظرات علمی، چهارم: استقبال و جهت دهی نسبت به فرهنگ پرسشگری .این جستار تلاش کرده است تا ضمن تبیین راهکارهای فوق، تلاقی و نمودهای عقلانیت را در سیره امام رضا - ع - بررسی کند.
کلید واژه ها: سیره رضوی، عقلانیت، فلسفه احکام، مناظرات
.1 مقدمه
خداوند متعال همواره پیامبران و امامانی برای سعادت و فلاحت انسان ارسال کرده است تا بشر در پرتو فرامین و آموزه های ایشان به رشد معنوی و مادی نائل شود و با بهره گیری از آموزه های ایشان به حیات معنوی دست یابد. در دیدگاه شیعه، امامان معصوم - ع - به عنوان جانشینان پیامبر خاتم - ص - و مرزبانان بیدار حدود اعتقادی دین اسلام برای تامین سعادت جامعه قدم به میدان تبیین و تفسیر آموزه های وحیانی گذاشتند و با بهره گیری از ابزار گفتگو به بهترین شیوه، صورت صحیح اعتقادات اسلامی را برای عموم مردم آشکار و نواقص معتقدات پیروان سایر ادیان و مکاتب را هویدا کردند و بدین طریق ضمن تبیین و دفاع از آموزه های دینی از پیوند عمیق و گسترده میان عقلانیت و معنویت پرده برداشتند، در این میان نقش امام رضا - ع - به جهت حضور در شرایط خاص زمانی و مکانی و نیز موقعیت ویژه ولایت عهدی ، بسیار نقشی پررنگ و تاثیرگذار بوده است به همین سبب می توان گفت بهترین راه و شیوه برای کشف موضع دین مقدس اسلام در باب عقلانیت که خود نوعی دغدغه عصر حاضر محسوب می شود، بررسی سیره و گفتار امام رضا - ع - دراین باب می باشد.
.2 معناشناسی عقل و عقلانیت و معنویت
.2 1 معنای لغوی عقل
درباب تعریف عقل آمده است : عقل مقابل جهل است. - کتاب العین ، - 159/1 عقل بازداشتن و نهی است. - الصحاح، تاج اللغه و صحاح العربیه، 1769/5 - عقل علم - آگاهی است - که باعث انزجار انسان از زشتی های می شود. - الفروق فی اللغه، - 75 /1العَقْل: به نیرویی که آماده برای پذیرش علم است گفته می شود نیز به علم و دانشی که با آن، نیروی باطنی انسان از آن سود می برد »عقل« گفته می شود. - مفردات الفاظ قرآن، 577/1 - عقل مقابل حماقت است. - المحکم و المحیط الاعظم، 204/1 - عقل یعنی آگاهی به ویژگی های اشیاء از جهت حسن و قبح و از جهت کمال و نقصان و نیز عقل یعنی آگاهی نسبت به بهتر از میان دو خیر و بدتر از میان دو شر و یا اساسا آگاهی نسبت به بهترین نسبت به مطلق امور و یا عقل استعدادی است که انسان به وسیله آن خیر را از شر تمیز می دهد. - کتاب الماء، - 914/3ثُمَّ یُحَرِّفُونَهُعقل:م؛معرفت؛ مِنْدرک؛ بَعْدِ ما عَقَلُوهُیَعْلَمُونَوَُمْه - بقره: 75 - .یعنی آن را پس از فهمیدنش دگرگون می کردند در حالی که میدانستندیَعْلَمُونَوَُمْه راجع به تحریفعَقَلُوهُ راجع به فهم کلاماللّه است. - قاموس قرآن، - 28/5
.2 2 معنای اصطلاحی عقل
در روایات، عقل: نیرویی است که به وسیله آن خداوند پرستیده می شود و بهشت بدست می آید ... . - المحاسن، - 195/1 به پیامبر - ص - گفته شد عقل چیست؟ فرمودند عمل به واجبات الهی وهمانا کسانی که بسیار به واجبات الهی عمل می کنند هم ایشان عقلا هستند . - مشکاه الأنوار فی غرر
