بخشی از مقاله
چکیده
در خانواده مطلوب اسلامی لحظات عمر و اوقات فراغت، فرصت طلایی و نعمت بیبدیل است که در صورت هدردادن آن، قابل بازگشت نیست. چگونگی گذران آن با توجه به آیات و روایات امام رضا - ع - ، سبک زندگی خانواده را نشان میدهد که در واقع به مثابهی آینه فرهنگ و انعکاس جهانبینی و ایدئولوژی آنان میباشد. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی اوقات فراغت در سیره رضوی با نگاهی قرآنی پرداخته و به این نتایج دست یافته که آن، از ابعاد مهم زندگی اجتماعی انسان در خانواده مطلوب است و انجام مسافرت و گردشگری، گذران اوقات در جمع دوستان خوب، ورزش، صله رحم، ... برای پرکردن اوقات فراغت بهترین نحو استفاده از آن و در نهایت از عمر است و نیز اوقات فراغت به معنای اوقات بیکاری و بیمسئولیتی و عدم تقید به محدویتهای اخلاقی اعضای خانواده نیست؛ بلکه با فرهنگسازی، مدیریت صحیح و تقسیم وقت در زندگی بوسیله والدین که اولین قدم برای استفاده بهینه از آن است، نهتنها میتوان از اتلاف وقت جلوگیری کرد، بلکه بهترین بهرهها را برده و توشه جسمی و روحی لازم را برای زمانهای فعالیت و کار آینده فرزندان و خانواده را فراهم نمود.
.1 مقدمه
اوقات فراغت یکی از پدیدههایی است که بسیاری از صاحبنظران و کارشناسان، آن را به مثابه آینه فرهنگ یاد کرده و چگونگی گذران آن را توسط افراد یک جامعه مرّعف خصوصیات فرهنگی آن جامعه میدانند. اوقات فراغت صحیح که همراه با شادی، آرامش، شعور، بینش و بصیرت است، تحت ولایت خدا سختی، ذلت، شقاوت و فرسودگی در آن راهی ندارد. این پدیده واقعیتی است که در نتیجه توسعه اقتصادی و اجتماعی جهان امروز پدید آمده است. بررسی اوقات فراغت در زندگی خانواده مطلوب به سبک اسلامی افزون بر فراهم ساختن بستر مناسب برای برنامهریزیهای فرهنگی و اجتماعی برای تمامی ردههای سنی، این امکان را فراهم میکند تا در پرتو نظریه کارشناسان و صاحبان اندیشه، الگوی نظری مناسبی برای تکتک افراد جامعه ارائه گردد.
این پژوهش بر آن است تا در راستای دستیابی به خانوادهای مطلوب اسلامی و استفاده صحیح از اوقات فراغت که یکی از مهمترین ابعاد زندگی اجتماعی است؛ مفهوم اوقات فراغت صحیح و ناسالم و کارکردهای آن را از منظر روایات و سیره و سبک زندگی امام رضا - ع - با توجه به آیات تبیین نماید. سوال اصلی این مقاله این است که طبق سیره و سبک زندگی امام رضا - ع - اوقات فراغت در خانواده را که اصلیترین نهاد جامعه است، چگونه باید گذرانید؟
.2 مفهوم شناسی و ضرورت شناخت نقش اوقات فراغت در خانواده مطلوب اسلامی
فراغت لغتی است عربی از ریشه »فرغ « و به مانیِع جدایی از چیزی یا کاری، وسعت، پایان یافتن کاری، دست کشیدن از کار و فرصتی که پس از پایان یک کار در اختیار انسان قرار میگیرد و اوقات فراغت به معانی زمانها و فرصتهایی است که فرد در استراحت و آسایش از کار رسمی و شغل اصلی خود به سر می برد - عمید، 805-804 :1374؛ معین، . - 906 :1387 بعضی اوقات فراغت را به معنای آزادی تمام عیار انسان از همه قیود و محدودیتهای قانونی و اخلاقی، اوقاتی که انسان باید فقط به دنبال امور دلخواه و لذتهای مورد علاقه خود برود، اوقات بی-مسوولیتی، آزادی محض و اوقات رهایی از وظایف و تکالیف اجتماعی میدانند که چنین نگاهی از ریشه با نوع نگاه اسلام به انسان تفاوت دارد.
اوقات فراغت از نظر اسلام هرگز به معنای »اوقات بی- مسوولیتی« یا »اوقات بیکاری« نیست؛ زیرا در هر جایی و تا زمانی که انسان عقل و اختیار و آگاهی و قدرت داشته باشد، مسئولیت نیز دارد. - رک: شریفی، . - 72 :1391 چرا که بیکاری یعنی اینکه فرد هیچ کاری برای انجام دادن نداشته باشد، اما در اوقات فراغت کارهای زیادی برای انجام دادن هست. در بعضی روایات، فراغت به معنای بیکاری به شدت نکوهش شده و شخص فارغ از کار به عنوان کسی که مورد غضب خداوند است معرفی شدهإِنﱠاست: به درستی که خدای عزوجل بنده پرخواب بیکار را دشمن می دارد.«
به خوبی روشن است که راه مقابله با شادی های زودگذر مثل خواب، الگو گرفتن از سبک زندگی پیامبر - ص - و دیگر اولیای دین، جهت مبارزه با باورهای نادرست در رابطه با گذران اوقات فراغت امری ضروری است. همچنین اوقات فراغت با »تفریح و سرگرمی« نیز تفاوت دارد؛ زیرا تفریح و سرگرمی محصول اوقات فراغت است. سبک - style - در لغت به معنای اسلوب و روش می باشد - عمید، - 656 :1389 و لغت زندگی - life - عبارت است از زیستن، عمر، حیات و معاش - همان، - 631 لذا سبک زندگی را باید اسلوب و روشی جهت زیستن و حیات دانست.
اصطلاح سبک زندگی، به نسبت رویکردهایی که بدان پرداخته میشود، تعاریف متفاوتی دارد. »سبک های زندگی مجموعه ای از طرز تلقیها، الگوها، ارزشها، شیوههای رفتار، سلیقهها، نوع مصرف، و وسایل زندگی است که غالبا اقدامی جمعی است و شماری از افراد در یک نوع سبک زندگی، اشتراکاتی پیدا میکنند و این اشتراکها به صورت نمادین در جامعه مطرح و موجب هویتبخشی به شخص و گروه های اجتماعی میشود - «ابنخلدون، - 225 /1 :1373 و در تعریف دیگر بیان شده »سبک زندگی شامل مجموعه رفتارها و الگوهای کنش هر فرد که معطوف به ابعاد هنجاری و معنایی زندگی اجتماعی میباشد، اطلاق میشود و نشاندهنده کم و کیف نظام باورها و کنشهای فرد است - «اباذری و چاوشیان، - 13 :1381 »سبک زندگی را میتوان مجموعهای کم و بیش جامع از عملکردها تعبیر کرد که فرد آنها را به کار میگیرد. این عملکردها نه فقط نیازهای جاری او را برآورده میسازد بلکه روایت خاصی را هم که وی برای هویت شخصی خویش بر میگزیند، در برابر دیگران مجسم میسازد.
