بخشی از مقاله
چکیده
توجه به مدیریت فضای سبز در زندگی شهری ، موضوعی است که بیش از هر چیز دیگر در شهرها و شهرسازی معاصر مـورد توجه محققین شهری قرار گرفته است. اهمیت رو به افزایش فضای سبز در برنامه های رشد و توسـعه، از دو منظـر اساسـی قابـل توجه است .نخست به عنوان عاملی متعادل کننده در زندگی شهری به لحاظ زیست محیطی، آن که وظیفـه اش مصـون سـازی شهرها از آفت آلودگی های ناشی از اجرای برنامه های رشد اقتصادی است.همچنین فضاهای سبز به جهت زیبا سـازی شـهرها از یک سو و مکانی مناسب برای گذراندن اوقات فراغت شهروندان از سوی دیگر، در برنامـه ریـزی هـای شـهری از جایگـاه ویـژه ای برخوردار است.از آنجائیکه غایت نهایی یک مجموعه مدیریتی افزایش راندمان پروژه مد نظـر و بهـره وری حـداکثری از امکانـات و تسهیلات است، محیط زیست و طبیعت شهری نیز در راستای این هدف در گامی اساسی و آغازین نیازمند تحلیلی مناسب بـرای جایدهی این مهم در مکان مناسب خود می باشد. در حقیقت یک طرح و برنامه ریزی خوب زمانی کاربرد مناسب خـویش را مـی یابد که از فرآیند پژوهش، شناخت و تحلیل مناسب عبور کرده باشد. مکانیابی پروسه ای است که به ما کمک خواهد کـرد تـا بـا لحاظ معیارهایی، از صافی شناخت و تحلیل عبور کرده وایده و مکان مناسب را برای طراحی پیشنهاد کنیم. در ایـن مقالـه سـعی خواهد شد پس از تعریف و معرفی مفاهیم اولیه و بیان معیارها و ضوابط مکانیابی فضاهای سبز شهری، با تحلیل این معیارهـا در نمونه بررسی شده، نقاط ضعف و قوت مکانیابی آن مشخص شده و تاثیر این پارامتر در برنامه ریـزی و مـدیریت محـیط زیسـت و تبعات آن تبیین و بررسی شود. در پایان با توجه به مطالعات انجام شده ی کتابخانه ای و تحقیقات میدانی انجام شده در محـل، نتیجه گیری هایی به عمل خواهد آمد که بر اساس آنها راهکار هایی در جهت بهبود کیفیت مکانیابی پارک مد نظر ارائـه خواهـد شد.
کلمات کلیدی:
محیط زیست شهری، مکانیابی، کاربری اراضی شهری ، پارک باغلارباغی تبریز، حس مکان
مقدمه
شهریان های امروزی جهان مسائل جدی و مهمی را تجربه می کنند. کاهش کیفیت هوا (آلودگی)، درجه حرارت بالا، آلودگی صوتی، تنش های فیزیولوژیک و مهم تر از همه کاهش حس اجتماعی افراد از عمده ترین این مسائل محسوب می شوند.انسان ها برای رشد طبیعی روح و جسم خود، نیاز به محیطی مناسب دارند. گفته اند که سعادت انسان ها با هماهنگی و نزدیکی با طبیعت بدست می آید. اما انسان امروزی از طبیعت بریده و روح و جسم خود را در محیطی ماشینی که ساخته خود اوست زندانی کرده است. لذا برای افرادی که امکان دسترسی به تفرجگاه های طبیعی و خارج از شهر را ندارند، پارک ها و فضای سبز
شهری نقش ارزنده ای ایفا می کنند و بسیاری از نیازهای روحی انسانی را که پدیده شهرنشینی به میزان وسیعی محدود نموده است، جبران می نمایند.
شهر به عنوان یک سیستم، نیازمند برنامه ریزی سیستمی است. از موارد ضروری در برنامه ربزی سیستمی، در نظر گرفتن تمام عوامل و شاخص های مؤثر در حیات شهر است؛ به عبارت دیگر برنامه ریزی شهری باید علاوه بر اینکه یک برنامه کالبدی باشد، برای بهداشت محیط زیست، اقتصاد و تمام فعالیت های موجود در شهر نیز برنامه داشته باشد. همزمان با رشد و گسترش شهرها مسائل ی از قبیل محدودیت منابع، عدم مکان گزینی کاربری های خدماتی در سطح شهر، رشد و پراکندگی نواحی ساخته شده در حواشی شهر و رفت وآمدهای مکرر در سطح شهر، برنامه ریزان و متخصصان مرتبط با شهر را به اتخاذ تدابیر و راهبردهایی برای فائق آمدن به این نابه سامانیها ملزم ساخت که یکی از این راهبردها، انتخاب و مکان گزینی بهینه است. مکانیابی و مکان گزینی سعی دارد با قانونمند کردن شاخص ها و عوامل تأثیر گذار در تصمیم گیری و ارائه راهکارهای منطقی، تصمیم گیران و برنامه ریزان را در انتخاب مکان های مناسب برای انجام فعالیت ها یاری کند.
با لحاظ اهمیت فوق العاده ای که پارک های شهری در زندگی انسان امروزی دارد، برای بهره وری حداکثر ایـن فضـاها در جهـت کارایی و اثربخشی مناسب، مکان یابی آنها اهمیت ویژه ای می یابد. اگر پارک های شهری به درستی مکان یابی شوند با استقبال و حضور مردم روبرو خواهند شد، که درنتیجه افزایش تعاملات اجتمـاعی، کـاهش جـرم و جنایـت هـا، بـرآورده شـدن نیازهـای شخصیتی، روانی ، فیزیولوژیکی، نیاز به بازی، تفریح، رفع خستگی، خلاقیت وآمـوزش، تحکـیم روابـط خـانوادگی، شـکل گیـری شخصیت فردی و اجتماعی و .... را در پی خواهد داشت. و درنهایت باعث نقش انگیزی و شکل گیری خاطره های خوش زندگی و لزوم مراجعه مجدد به فضاهای شهری خواهد شد وبه تدریج حس مکان و تعلق به آن در فرد ایجاد خواهد شد. اما پارک "باغلار باغی" از مراکز تفریحی تبریز ، یکی از معدود نقاطی است که بعد از پارک ائل گلی بـه دلیـل کمبـود چنـین فضـاهایی در شـهر تبریز، سهم بسزائی در افزایش شور و شعف مردم ان شهر دارد. وجود این مرکز تفریحی از فشـارهای روحـی شـهروندان تبریـزی کاسته وشور وهیجان خاصی را بخصوص در فصل تابستان به ساکنان و مهمانان این شهر می بخشـد. لـذا در ایـن مهـم پـس از بررسی ضوابط مکانیابی فضاهای سبز شهری، به تفسیر این ضوابط در نمونه موردی" باغلار باغی تبریز" پرداخته و پس از تحلیـل این ضوابط، با توجه به مولفه های سه گانه (زیباشناختی، عملکردی و زیست محیطی) به ارزیابی حس مکان مجموعه مـورد نظـر (بخصوص در مورد کودکان) خواهیم پرداخت. امید است بررسی حاضر قدمی باشد در راستای برآوردن این مهم که" زندگی مـا
خاطرات ماست، خاطرات انسان هایی که دوستشان داشته ایم و مکان هایی که وقایع را خاطره کرده اند.
- 1 بیان مسأله:
تاکنون توزیع پارک های شهری در سطح شهر بر مبنای استانداردها و مدل کمی پایه ریزی نگردیده است و اولویت های فضایی برای احداث انواع پارک در مناطق مختلف شهر نامعلوم است،خصوصاً بافت های فرسوده شهر طبق مصوبات وزار ت مسکن و نیز شهرداریاجباراً باید تخریب شود و هنوز میزان فضای سبز در آنها مشخص نیست. بنابراین، برای رفع این مسائل باید الگویی طراحی شود که با به کارگیری معیارهای استاندارد مکانیابی پارک، انتخاب بهترین مکان برای پارک های شهری انجام پذیرد و اولویت بندی این مکان ها برای احداث پارک نیز انجام شود.
- 2 پیشینه تحقیق:
در ارتباط با فضای سبز شهری، بویژه با رویکرد مدیریتی، بررسی های متفاوتی انجام شده که از آن جمله می توان به مطالعات محمدی و همکاران (1386)، سوزنچی (1383)، محمدزاده (1377)، لیندهلست (2008)، جیم و چن 2006) و (2007،
هیلسدون و همکاران (2006)، چی سورا (2003) و اتول (2000) اشاره کرد.[1] ا ولین کارهای مربوط به مباحث مکان یابی به وسیله " لانهارد" و " وان تونن" انجام شد.2 ] ،ص[43 به عنوان اولین نمونه های تحقیقاتی در سطح جهانی میتوان به مطالعات بنایی وکاشانی به تحلیل قابلیت اراضی اشاره کرد. مدل های مکان یابی به وسیله افراد متعدد در محیط های مختلف ارائه شده است که هرکدام با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و محیطی در زمان های متفاوت به کار گرفته شده اند. انسان همیشه مایل بوده است که مکان فعالیت خود را با توجه به هزینه کمتر، سود بیشتر و دسترسی به منابع ، در نظر بگیرد.؛ بنابراین نکته ای که درباره نظریه های مکان یابی و ساختار شهری ذکر شود، این است که تمام این نظریه ها بر اصول مکانیسم بازار مبتنی است.2 ] ،ص[43 چاپین نیز از پیشکسوتان و صاحبنظران این علم محسوب می شود. در غرب اصطلاح و مفهوم کاربری اراضی، ابتدا به شکل نظارت دولتها یر نحوه استفاده از زمین و حفظ حقوق مالکیت بود ولی با گسترش شهرنشینی و رشد برنامه ریزی شهری و منطقه ای این مفهوم ابعاد وسیعتری به خود گرفت و به آمایش سرزمین، برنامه ریزی فضایی، طرح ریزی کالبدی ملی، منطقه ای و محلی انواع طرح های شهری تبدیل شد.[3 ]
- 3 روش تحقیق
روش تحقیق مقاله ی حاضر، توصیفی تحلیلی و بر پایه ی مطالعات اسنادی، کتابخانه ای و بررسی های پیمایشی (مشاهده های میدانی و نظرخواهی از استفاده کننندگان پارک )است.
الف گردآوری گزارشات، اسناد، نشریات، کتب و مقالات داخلی و خارجی مرتبط با موضوع ب مراجعه به مراکز علمی و تحقیقاتی دانشگاهها و مراکز اداری و سازمانها ج مصاحبه و گفتگو با مسئولین، مدیران و کارشناسان
Ï تجربیات شخصی حاصل از اقدامات و فعالیتهای صورت گرفته در امر فضای سبز
å استفاده از برنامه های نرم افزاری
-4 مبانی نظری
1-4 فضای سبز شهری
1- 1-4 تعاریف:
»منظور از فضاهای سبز شهری، نوعی از سطوح کاربری زمین شهری با پوشش های گیاهی انسان ساخت است کـه هـم واجـد " بازدهی اجتماعی "و هم واجد "بازدهی اکولوژیکی" هستند.«
منظور از بازدهی اکولوژیکی عبارت است: از زیباسازی بخش ها ی شهری، کاهش دمای محـیط، تولیـد اکسـیژن و... فضـاهای سبز شهری از دیدگاه شهرسازی در برگیرنده بخشی از سیمای شهر است که از انواع پوشش های گیاهی تشکیل شده است و بـه عنوان یک عامل زنده و حیاتی در کنار کالبد بی جان شهر، تعیین کننده ساخت مورفولوژیک شهر است فضاهای باز شهری ازیک سو، در برگیرنده فضاهای سبز موجو د و از سوی دیگر صورت فضاهایی بالقوه جهـت توسـعه فضـاهای سـبز شـهری مطـرح مـی شوند.[4]
2- 1-4 انواع فضای سبز
فضاهای سبز را می توان به دو دسته ی (فضاهای سبز شهری) و (فضاهای سبز غیرشهری) تقسیم کرد. افزون بر آن فضاهای سبز شهری، به سه دسته ی فضاهای سبز عمومی؛ فضاهای سبز نیمه عمومی و فضاهای سبز خیابانی نیز تقسیم می شوند.[4] از آنجائیکه تعریف و تشریح هر یک از این فضاها و زیر شاخه های آن نیازمند مجالی دیگر و فرصت کافی برای توضیح آن ها می
باشد و از حوصله ی این مقاله خارج است، لذا در این مجال ما به تعریف فضاهای سبز عمومی(پارک ها) و انواع آن ها که مرتبط با موضوع تحقیق است می پردازیم:
1-2- 1-4 فضاهای سبز عمومی:
فضاهایی هستند که واجد بازدهی اجتماعی می باشند .این فضاها برای عموم مردم در گذران اوقات فراغت، تفریح و مصاحبت با دوستان و گردهمایی های اجتماعی و فرهنگی استفاده می گردد . وجود نیمکت، روشنایی، آبخوری، دستشویی، کف سازی معابر و دسترسی، از مؤلفه ها ی فضاهای سبز اجتماعی (عمومی) به شمار می روند از. این فضاهای سبز معمولاً به عنوان" پارک "نام برده می شود .در واقع فضاهای سبز اجتماعی شامل همه ی فضاهای سبز عمومی مجهز به خدمات و تسهیلات می شود.
[4]
پارک های شهری: بخشی از فضاهای سبز عمومی اند که ، علاوه بر دارا بودن جنبه های تفریحی و فرهنگی و زیست محیطی، جنبه خدمات دهی به مناطق مختلف شهر را نیزدارند. اصولاً طبیعت و ماهیت این فضاها به گونه ای است که تمام طبقات مردم می توانند از آنها استفاده کنند .در پارک های عمومی سعی می شود که تمام وسایل سرگرمی و رفاهی،تقریباً برای هرگونه سلیقه و فکر و سن وجود داشته باشد.5]، ص [48 علاوه بر نکات فوق یکی دیگر از خصوصیات مهم و مفید پار کهای عمومی تأثیری است که در آب و هوای شهرها می گذارد و خود
به حفظ بهداشت محیط و سلامتی افراد کمک می نماید. در پارک های عمومی باید سعی شود که تمام وسایل سرگرمی و رفاهی تقریباً برای همه گونه سلیقه، فکر و سن وجود داشته باشد .استقرار پارک های شهری از یک سو به جهت تأثیری که بـر کیفیـت زندگی شهری و نیل به توسعه پایدار دارند و از سوی دیگر به جهت بار مالی بدون بازگشت سرمایه و سود که برای شهرداری ها به جای می نهند، ارزش بررسی گسترده را دارند اما این بحث و بررسی از حوصله این مبحث خارج است
