بخشی از مقاله
چکیده
فضای سبز به عنوان بخش زندهی شهر با بازدهی اکولوژیکی و اجتماعی خود نه تنها شهرها را برای زیست مساعدتر می سازد بلکه موجب ارتقای کیفی زندگی شهروندان می شود. در همین راستا، پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی، فضاهای سبز موجود در شهر جلفا را بررسی کرده و به منظور درک بهتر نقش سرانه ها در برنامهریزی فضای سبز شهرها به ارائهی آمار و اطلاعات در ایران و جهان پرداخته و در عین حال با ارائهی 359 پرسشنامهی کوتاه »براساس مدل کوکران« در میان ساکنین شهر به سنجش میزان رضایتمندی شهروندان می پردازد . در ادامه براساس مدل بهرام سلطانی، سرانهی فضای سبز شهر را محاسبه کرده و عدد بدست آمده را با وضعیت موجود مقایسه می کند. در نهایت سرانهی 65 متر مربعی موجود نشان می دهد که در سال 93 شهر جلفا به نگین درخشانی در شمالغرب کشور تبدیل شده است.
کلید واژگان: فضای سبز شهری، مدل بهرام سلطانی، شهر جلفا
-1-1مقدمه و طرح مساله
امروزه مفهوم شهرها بدون وجود فضای سبز در اشکال گوناگون آن قابل تصور نیست. شهرها به عنوان کانونهای تمرکز، فعالیت و زندگی انسان ها برای این که بتوانند پایداری خود را تضمین کنند چارهای جز پذیرش ساختاری و کارکردی متأثر از سیستم های طبیعی را ندارند. در این میان فضای سبز به عنوان جزء ضروری و لاینفک پیکرهی شهرها در متابولیسم آنها نقش اساسی دارد. بازدهی اکولوژیکی و اجتماعی فضای سبز در کاهش دمای محیط، تولید اکسیژن، زیباسازی شهری، آرامشبصری و تعاملات اجتماعی و ارتقاءِ شهروندی و ...
جلوهگر شده و شرایط مناسبی در جهت پیوند دوباره انسان شهرنشین با طبیعت فراهم می آورد. در این میان نه تنها خلق فضاهای سبز بلکه پراکنش اصولی در جهت رسیدن به سرانهی مطلوب هم اهمیت بسزایی دارد. این مساله در شهری همچون جلفا که همواره پذیرای مسافران و گردشگران ایرانی و خارجی است اهمیت دوچندان می یابد تا وجود فضاهای سبز ضمن حفظ زیبایی بصری شهر و برآورد نیازهای شهروندان، خستگی را از تن مسافر خسته از تلاش روزانه برباید. مطالعات نشان می دهد در سالهای اخیر سرانهی فضای سبز جلفا جهش چشمگیری داشته است.دراین پژوهش سعی بر این است که سرانهی فضای سبز جلفا با سرانهی استاندارد ملی و بینالمللی مقایسه شده و الگوی بهینه مورد استفاده قرار گیرد.
-2-1سوالهای پژوهش
-1 آیا سرانهی فضای سبز شهر جلفا، مطابق با نیازهای شهروندان می باشد؟
-2 آیا در وضعیت کنونی فضای سبز شهر جلفا، ضوابط و استانداردهای مربوطه رعایت شده است؟
-3 مدل بهرام سلطانی سرانهی فضای سبز شهر جلفا را چه عددی نشان می دهد؟
-3-1اهداف
بررسی فضاهای سبز شهری در شهر مورد نظر و تطبیق سرانهی فضای سبز شهر مورد نظر با استانداردهای مربوطه و شناسایی نقاط ضعف و قوت و مقایسهی آن با مدل بهرام سلطانی همراه با ارائه پیشنهادهایی برای مدیران شهر.
-4-1 مبانی نظری
در مفهوم عام، تمامی عرصه های طبیعی یا مصنوعی پوشیده از گیاهان به عنوان فضای سبز محسوب میشود. اما فضای سبز به مفهوم خاص و امروزی آن شامل پوشش گیاهی شهرها و مراکز جمعیت انسانی می گردد. اضافه شدن پسوند واژه »شهری« به عبارت فضای سبز بیانگر مفهوم خاص از آن می باشد. تعاریف متعددی برای فضای سبز شهری ارائه گردیده است: آن بخش از فضای سبز که در محدوده شهرها طراحی و ایجاد می گردد، فضای سبز شهری نامیده می شود. فضای سبز شهری از دیدگاه شهرسازی دربرگیرنده بخشی از سیمای شهر است که از انواع پوشش گیاهی تشکیل شده است و به عنوان یک عامل ضروری و حیاتی در کنار کالبد بی جان شهر تعیین کنندهی ساخت مورفولوژیک شهر است. فضاهای باز شهری از یک سو دربرگیرنده فضاهای سبز موجود و از سوی دیگر بصورت فضاهایی بالقوه برای توسعهی فضاهای سبز شهری مطرح می شوند - شریفی، . - 63 :1379 فضای سبز در کنار اسکلت فیزیکی شهر، تعیین کننده اندام و بطور کلی سیمای شهر می باشد. از این رو هرگاه طراحی شهر بدرستی انجام گیرد و نیز به دقت به مورد اجرا گذاشته شود منطق طراحی حکم می کند که میان این دو عامل یعنی بخش بی جان و جاندار مورفولوژی شهری به گونهای تعادل برقرار گردد - حسینزاده دلیر، 1372، . - 5 فریدریک لاو فضای سبز شهری را به مثابه فضایی که به جلوه های گیاهشناسی با فواید بهداشتی و سلامتی و خدمات شهری در درون آن سازمان داده شود تعریف نموده است - بهبهانی، . - 32 :1373
-1 – 4-1 استاندارد سرانه فضای سبز در شهرهای جهان
سرانه فضای سبز در کشورهای مختلف متفاوت است. انگلستان و ایتالیا 10 مترمربع، فرانسه 18 مترمربع، آمریکا 50 مترمربع، آلمان 30 - تا - 60 مترمربع، سوئیس و سوئد 50 - تا - 60 مترمربع و سازمان ملل 20 - تا - 25 مترمربع در نظر گرفتهاند. سطوح پیشنهادی سرانه فضای سبز توسط سازمان ها و ارگان های داخلی کشور به قرار زیر است:
وزارت مسکن و شهرسازی ............................................ 7 تا 12 مترمربع
کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست ............................................ 30 تا 50 مترمربع
مطالعات پارکداری و طرح جامع پارکهای سرخ حصار ............................................ 15 تا 50 مترمربع
مهندسین مشاور روسی پولادشهر 25 ............................................مترمربع
سازمان پارک ها و فضای سبز ..................................... 25 تا 50 مترمربع
دکتر بهرام سلطانی ....................................... 30تا40مترمربع - سازمان مدیریت و برنامهریزی، . - 193 :1380
قابل ذکر است که مفهوم سرانه فضای سبز تنها برای آن نوع فضای سبزی بکار می رود که برای گذران اوقات فراغت، بازی و تفریح مهیا باشد، به تعبیر دیگر به گونهای باشد که دستیابی به آن به آسانی صورت بگیرد. برخی زمان دسترسی را 10 دقیقه که معادل 400 تا 500 متر از نواحی مسکونی است برآورد میکنند. در مورد سطح سرانه فضای سبز در بین آراء دست اندرکاران همسانی دیده نمی شود. برخی از منابع استاندارد سرانه فضای سبز را 15 مترمربع و بعضی دیگر بین 15 تا 50 مترمربع اعلام کردهاند. سطح استاندارد با توجه به تفاوت های شرایط اکولوژیکی بویژه شرایط اقلیمی از 7/5 - تا - 50 مترمربع متفاوت میدانند که دامنه این برآورد بسیار زیاد است. طبق گزارش مطالعات برنامهریزی وزارت کشور زندگی سالم در جایی امکانپذیر است که سهم سرانه هر فرد از فضای سبز در منطقه مسکونی از 30 تا 50 مترمربع کمتر نباشد و برای رسیدن به پارک بیش از یک ربع ساعت وقت لازم نباشد - مجنونیان، . - 57 :1374
امروزه زمانی که مقایسهای میان استانداردهای شهرسازی، در زمینهی سطح کاربری فضاهای سبز در شهرهای مختلف ایران با وضعیت موجود سرانهی فضای سبز صورت می گیرد، مشخص می شود که بسیاری از شهرها با کمبودهای اساسی در این زمینه مواجه می باشند همچنین پراکندگی نامناسب و عدم توزیع ناعادلانه آن نیز مشکلاتی را در زمینه دسترسی آسان افراد بوجود آورده است - داداشی و همکاران، . - 1 :1386 با این تفاسیر این پژوهش سعی بر آن دارد که به بررسی و ارزیابی فضاهای سبز موجود در شهر جلفا پرداخته و براساس مدل بهرام سلطانی با شناخت نقاط ضعف و قوت در رابطه با این موضوع کنکاشی را صورت دهد.
-5-1 روش تحقیق
در پژوهش حاضر از روش توصیفی تحلیلی بهره گرفته شده است. مبانی تئوریک آن براساس مطالعات اسنادی و مطالعهی میدانی بوده و در ادامه با ارائهی 359 پرسشنامه براساس مدل کوکران و مراجعه به مراکز مربوطه از جمله فرمانداری، شهرداری و اداره هواشناسی جلفا و ... جمعآوری اطلاعات صورت گرفته است. در جهت رفع کمبودهای آماری هم مصاحبه با شهردار محترم و معاونت فنی و شهرسازی شهرداری جلفا انجام گرفته است. برای برآورد سرانهی فضای سبز از مدل بهرام سلطانی استفاده شده است که فاکتورهایی همچون متوسط مساحت مورد نیاز برای رشد سالم یک درخت، ویژگی اقلیمی، کیفیت محیط زیست، تراکم نفر/ اتاق در واحد مسکونی مورد استفاده قرار می گیرد. در مورد ویژگی اقلیمی از عامل متوسط حداکثر دمای هوا در گرمترین ماه سال و در مورد کیفیت محیط زیست از آلودگی هوا بهره گرفته شده است.
