بخشی از مقاله
چکیده
خیابان های شهری نوعی از انواع متعدد فضاهای شهری محل برخورد رفتارها، افکار و در عین حال محل رفع برخی نیاز های روزمره شهروندان است. جایی که علاوه بر ویژگیهایی که ذکر گردید حرکت را نیز در خود جای داده و سرزندگی، شادابی و پویایی شهرها در فضای آن بیش از سایر فضاهای شهری نمود می یابد و این عنصر شهری نقش بسیار مهمی در سرزندگی شهر دارد. این نگرش سبب گردید انسان با گذشت زمان به کاستی های شهر های خویش اشراف پیدا نماید و به اهمیت وجود زندگی در شهر ها توجه نماید و وی را متوجه این امر مهم نمود که حیات یک کل همچون شهر در گرو حیات عناصر و اجزاءِ تشکیل دهنده آن همچون انواع فضاهای شهری با ویژگیهای مخصوص و منحصر بفردشان است. لذا متولیان امر شهرسازی و مسئولان برنامه ریزی بر آن شدند که این فضاهای شهری را به طور کاملاً تخصصی با دیدگاهی جزئی نگر مورد بررسی قرار دهند تا بلکه حیات از دست رفته شهر هایی که همگی قربانی دیدگاه مدرن و
مرگ آفرین شده اند تا حدودی به آنها باز گردانند. بهسازی و ساماندهی معابر شهری , نیاز به رویکردی جامع در ارتباط با برنامه ریزی, مدیریت و طراحی فضا دارد. نقش طراحی از این جهت مهم و هدایتگرست که می تواند زمینه زندگی متعادل تر و خود کفاتری را از نظر منابع و بستر سرزنده تری را از نظر روح مکان ایجاد نماید. در همین راستا سه اصل کلی: نظم دهی به محیط در یک چارچوب اکولوژیک, توجه به محدودیت های مربوط به مصرف انرژی , و الویت دادن به احیاء مرمت و بازیافت به جای تعرض و احداث, می توانند در پایداری شهری, ارتقای کیفیت فیزیکی خیابان و نیز سرزندگی و حیات شهرها نقش مهمی داشته باشند.
کلید واژه : فضای شهری، بافت شهری، طراحی خیابان
مقدمه
خیابان شهری با دیدگاه ویژه حیات، موضوعی است که در اغلب شهرهای کشورمان یا به فراموشی سپرده شده یا چندان جدی گرفته نمی شود و شاید نتوانیم در بین مدیران اجرائی کشور و مسئولان شهری تعریف درستی از آن را بیابیم. خیابان های شهری نوعی از انواع متعدد فضاهای شهری محل برخورد رفتارها، افکار و در عین حال محل رفع برخی نیاز های روزمره شهروندان است. جایی که علاوه بر ویژگیهایی که ذکر گردید حرکت را نیز در خود جای داده و سرزندگی، شادابی و پویایی شهرها در فضای آن بیش از سایر فضاهای شهری نمود می یابد و این عنصر شهری نقش بسیار مهمی در سرزندگی شهر دارد. شهر و اهمیت زنده بودن آن دغدغه ای جهانی است و سر منشاء آن می تواند روابط آن با زندگی ساکنان زنده آن یعنی انسانها باشد.
تفکری که چندان هم نوین نیست و می توان گفت از سالهای 70 قرن بیستم به بعد مساله ای بوده که در سراسر جهان مورد بحث بوده و به نوعی خواسته همه کسانی بوده که سرنوشتشان با شهر گره خرده است. شهر ها به عنوان مکان زندگی و فعالیت انسان, بخش مهمی از محیط می باشند که قادر به تاثیرگذاری بر مجموعه محیط زیست کره زمین _ بیوسفر هستند. متولیان امر شهرساز یو مسئولان برنامه ریزی بر آن شدند که این فضاهای شهری را به طور کاملاً تخصصی با دیدگاهی جزئی نگر مورد بررسی قرار دهند تا بلکه حیات از دسته شهرهایی که همگی قربانی دیدگاه مدرن و مرگ آفرین شده اند تا حدودی به آنها باز گردانند. مانیز در این تحقیق بر آنیم که به یکی از با اهمیت ترین فضاهای شهری که به نوعی رگ شریانی حیات شهر به حساب می آید یعنی خیابان شهری, با رویکرد بر منطقه 12 بپردازیم. زیرا که یکی از عمده ترین فضاهای شهری موجود در شهر است که در آن تعامل انسانها و حرکت و پویایی آنها اهمیتی دو چندان می گیرد.
اهمیت خیابان به عنوان فضایی عمومی
فضای عمومی دارای دو مفهوم کلی در حوزه های گوناگون است, یکی فضای عمومی با ماهیتی غیر مادی که به ایده ها , ارزش ها, سیاست ها و بخش های داخلی یک جامعه بر می گردد. - - 1978'Habermas و دیگری فضای عمومی با بعدی مادی که نشان دهنده قلمرو های فیزیکی در یک جامعه شهری و یا غیر آن است مانند یک میدان و یا یک خیابان, مفهوم اخیر از فضاهای عمومی دارای دو مشخصه است یکی آن که فضایی است که به فرد یا گروه خاصی تعلق ندارند, و دیگر آن که فضایی است کهبه وسیله قوانین عمومی نظم داده می شود. این معیار ها عملاً فضای عمومی در قلمرو مادی - فضای شهری - را شامل بعد غیر مادی آن نیز قرار می دهد زیرا چنین فضایی مهم ترین عامل به صحنه در آمدن زندگی عمومی یعنی ارزش ها و تفکرات جامعه است. اینکه بدون یک فضای مشترک هیچ سیستم اجتماعی باقی نمی ماند - - 1977 'Alexander اهمیت فضای شهری را به عنوان کالبدی برای تجلی مدنیت و به عنوان نمادی اجتماعی - سیاسی نشان می دهد.
در میان انواع فضاهای شهری, خیابان ها دارای اهمیت ویژه ای می باشند . از دید عملکرد گرایان , خیابان فضایی ارتباطی است که جهت دهنده , تقسیم کننده و تقویت کننده ساختار شهر است. آنان که به ادراک محیط اهمیت می دهند را ه ها را مهم ترین عامل سازمان یافته در نقشه پردازی ذهنی انسان می دانند - . - 1960'lynch جامعه شناسان شهری حیات و مدنیت یک شهر را در ارتباط با فضاهای باز آن دانسته , جین جیکوبز - - 1961 در این ارتباط می گوید: فکر کردن به شهر یعنی به تصور در آوردن خیابان های آن. خیابان با برقراری مناسب تبادلات و ارتباطات کالبدی, فضایی و اجتماعی شهر می تواند در حیات و سر زندگی فضاهای شهری بیشترین نقش را داشته باشد, اما این امر ممکن نمی شود مکر آن که فضای خیابان از نظر فیزیکی پایدار , سازگار با طبیعت و دور از آلودگی باشد.
نقش طراحی و بهسازی خیابان های شهری
اگرچه سابقه طراحی معماری شهری نشان از ملحوظ داشتن اصول پایدار در جهت تداوم و حفظ طبیعت در شهر های سنتی می باشد, اما مطرح شدن ایده هایی از قبیل توسعه پایدار, طراحی اکولوژیک, معماری سبز, شهر سالم و شهر بوم نشان از بحران و ضعف موجود و ضرورت پرداختن به ملاحظات زیست محیطی در طراحی است. پرداختن به مفهوم سرزندگی و حیات خیابان از اواخر دهه شصت به بعد در برنامه ریزی فیزیکی مورد توجه قرار گرفته اند. جیکوبز - 1961 - به تنوع کاربری ها به عنوان ابزاری جهت تقلیل سفرهای درون شهری و احیا خیابان های مناطق مسکونی اشاره دارد. مطالعات دیگر نشان می دهد که تعدیل ترافیک - 1990 'Bonanomi - و تقلیل آلودگی صوتی خیابان - 1998'Amphoux - از مواردی هستند که در سرزندگی خیابان ها و تجدید حیات اجتماعی خیابان نقشی اساسی دارند بازسازی بافت فیزیکی خیابان از قبیل ترمیم کف سازی ها , پوشش گیاهی و کیفیات نامطلوب خیابان نیز به عنوان شرط اولیه برای احیای خیابان و ترمیم بافت اجتماعی و شهری, کاهش تجمع گروه های ناباب و رفتار های ناهنجار در خیابان عنوان شده است. - . - 2000'Werpol می توان چنین نتیجه گرفت که با مکان یابی متناسب فعالیت ها, ارتقای فیزیکی فضای خیابان و ایجاد انگیزه جهت حرکت آرام - دوچرخه و پیاده - می توان استفاده از اتومبیل را در بسیاری از سفرهای روزانه از حالت اجبار به استفاده انتخابی آن تبدیل نمود تا بدین ترتیب علاوه بر مشارکت در زمینه پایداری شهری به حیات و سرزندگی خیابان به عنوان فضایی اجتماعی کمک شود. در شکل - 1 - به الگوی طراحی برنامه ریزان شهری و برنامه ریزان حمل ونقل اشاره شده است. الگوی طراحی برنامه ریزان شهری و برنامه ریزان حمل و نقل - شکل - 1
