بخشی از مقاله
چکیده
در حال حاضر گردشگری روستایی و فعالیتهای وابسته به آن در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی توسعه اقتصادی پایدار و توسعه پایدار روستایی است. افزون بر این بسیاری از سیاستگذاران و صاحب نظران توسعه نیز از صنعت گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد میکنند. در همین ارتباط گردشگری روستایی نیز با برنامهریزی اصولی و شناسایی مزیت ها و محدودیتها میتواند، نقش مؤثری در توسعه روستایی و گذار از اقتصاد تک محصولی به اقتصاد پایدار ایفا نماید. هدف از مطالعه حاضر، تعیین و شناسایی ظرفیتها در جهت توسعه گردشگری پایدار در سطح کلان و محلی و ارائه راهکارهایی جهت برون رفت از اقتصاد تک محصولی و در نهایت رسیدن به اقتصاد پایدار است. تحقیق حاضر از نوع کیفی و برای جمع آوری مطالب از روش کتابخانه ای استفاده شده است. در روش کتابخانه ای برای جمع آوری اطلاعات مورد نیاز به اسناد، گزارش ها، آمارنامه ها و سایر منابع توجه شده است. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد؛ گردشگری روستایی به عنوان یکی از اجزای گردشگری میتواند، گام موثری در جهت رسیدن به پایداری اقتصادی در مناطق روستایی و به دنبال آن توسعه پایدار سرزمین بردارد. ایجاد زیرساختهای مربوط به گردشگری و گردشگری روستایی ضرورتی انکار ناپذیر است. در انتها نیز برای بهبود وضعیت گردشگری در کشور راهکارهایی ارائه شده است.
.1 مقدمه
گردشگری به مثابه گسترده ترین صنعت خدماتی دنیا در عرصه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جایگاهی ویژه را به خود اختصاص داده است - مهدوی و همکاران، 1393، - 276؛ و پدیدهای است کهن که از دیرباز در جوامع انسانی وجود داشته و به تدریج در طی مراحل تاریخی مختلف، به موضع فنی، اقتصادی و اجتماعی و اکولوژیکی کنونی خود رسیده است - سبکبار و همکاران، 1390، . - 84 در حال حاضر اغلب کشورهای جهان در رقابتی تنگاتنگ و نزدیک در پی بهره گیری از توانمندی های کشور خود هستند تا بتوانند سهم بیشتری از درآمدهای ناشی از صنعت گردشگری را به خود اختصاص داده و با ساده ترین شکل ممکن به اشتغالزایی بپردازند - مخفی و همکاران، 1391، . - 79 امروزه صنعت گردشگری و به ویژه اکوتوریسم، به عنوان رویکردی جدید برای توسعه هم زیستی انسان و اجتماع، به منظور بهره وری اقتصادی، در توسعه مناطق جایگاه خاص و مناسبی یافته است. از راهبردهایی کهاخیراً در اغلب کشورهای جهان مورد توجه قرار گرفته و حتی در برخی از این کشورها به اجرا درآمده و نتایج مثبتی به همراه داشته، توسعه و گسترش گردشگری در نواحی روستایی است - مرادی مسیحی و همکاران، 1393، . - 109 در کشورهای درحال توسعه از گردشگری روستایی بهعنوان مکمل کارکردهای اصلی فضای روستایی، جهت ساماندهی، آمایش و پراکنش مناسب امکانات و خدمات در روستاهای هدف گردشگری استفاده میشود - خاتون آبادی و همکاران، 1390، . - 330 گردشگری روستایی مقوله جدیدی در متون توسعه روستایی میباشد که همچون توسعه، دارای ابعاد و آثار گوناگونی است. گردشگری روستایی با ارائه جذابیت و ایجاد تمایل در استفاده از فضا و ویژگی های محیط روستایی برای گردشگران و همچنین کارکردی جهت بهبود و ارتقای شاخصهای اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و زیست محیطی منطقه مورد توجه بسیاری واقع شده است - محمدی و همکاران، 1395، . - 250 برنامه ریزی توسعه گردشگری می تواند باعث تحرک رشد اقتصادی و همچنین برنامه ریزی کاربری زمین و جذب افراد به مناطقی که گردشگری در آن جا توسعه یافته است، شود. وجود عوامل مهمی نظیر جاذبه های گردشگری اعم از تاریخی، فرهنگی و طبیعی، تأسیسات و امکانات روبنایی و زیر بنایی از قبیل شلکه حمل ونقل، اقامتگاه ها و مراکز پذیرایی ضروری است و بدون وجود این امکانات رفاهی حتی با داشتن بهترین جاذبه های طبیعی و تاریخی جهان، نمی توان انتظار رشد این صنعت را داشت - نجارزاده و همکاران، 1395، . - 226 در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، صنعت گردشگری به دلیل داشتن مزایای رقابتی به یکی از مهم ترین بخش های حیاتی، محرک و موتور رشد و توسعه اقتصاد تبدیل شده است و در رقابتی تنگاتنگ با بزرگ ترین کسب وکارهای جهان مانند صنعت خودروسازی و نفت قرار دارد. صنعت گردشگری آثار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، سیاسی و امنیتی بسیاری دارد.
این صنعت میتواند به عوامل محیطی منافع و مزایای مثبت برساند و از سوی دیگر در حفظ طبیعت و نیز منابع ساخت دست بشر مفید واقع شود، همچنین از نظر فرهنگی و اجتماعی فایده های زیادی دارد، این صنعت نه تنها به هدف تفریح و سرگرمی بلکه به ابزار شناخت جهان پیرامون، آشنایی با آداب و سنن ملل مختلف و تبادل فرهنگها تبدل شده است. از جمله آثار اقتصادی آن نیز می توان به درآمدزایی، اشتغال زایی و ارزآوری اشاره نمود. علاوه بر این گردشگری سبب افزایش درآمد دولت و همچنین رشد بخش خصوصی می شود و با تنوع بخشیدن به منابع درآمدی کشور به رهایی از اقتصاد تک محصولی کمک می کند. این صنعت علاوه بر ایجاد یک سری فعالیت جدید، موجب افزایش فعالیت دیگر بخش های اقتصادی می شود و از طریق ایجاد شغل های مختلف بیکاری را کاهش داده و فقر در جوامع ر ا از بین می برد. صنعت گردشگری بزرگ ترین و متنوع ترین صنعت در دنیا به حساب می آید. بسیاری از کشورها این صنعت پویا را منبع اصلی درآمد، اشتغال زایی، رشد بخش خصوصی و توسعه زیرساخت ها می دانند. صنعت گردشگری امروزه به قدری در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها اهمیت دارد که اقتصاددانان آن را صادرات نامرئی نیز می نامند. یکی از انواع گردشگری که روز به روز طرفداران بیشتری پیدا میکند، گردشگری روستایی است و به نظر میرسد روستاها در آینده به یکی از مهم ترین مقاصد گردشگران تبدیل شوند. در این شرایط گردشگری و در کنار آن گردشگری روستایی یکی از راهکارهای گذار از اقتصاد تک محصولی به سمت اقتصاد پایدار و به دنبال آن توسعه پایدار میباشد.
.2 مبانی نظری
امروزه موضوع پایداری، سرلوحه تمامی برنامه ها و فعالیت های توسعه است. از نظر کرومر جامعه پایدار، جامعهای نیست که زندگی در آن توأم با محدودیت های زیست محیطی، ساکن و بدون رشد باشد؛ بلکه بر عکس، جامعه ای است که محدودیت های رشد را تشخیص می دهد و به دنبال راه ها و شیوه های جایگزین برای رشد است. در همین چارچوب اهمیت بیش از اندازه وازه پایدار در آن است که استمرار و پایداری این حرکت ماهیت فرایند توسعه میباشد - کریم زاده و همکاران، 1395، . - 132 لذا فرایند توسعه پایدار از اقتصاد پایدار نشأت خواهد گرفت. اقتصاد پایدار به تداوم و پایداری تولید و درآمد، مقاومت در برابر چالش های اقتصادی، اجتماعی و طبیعی اشاره دارد - شایان و همکاران، 1391، . - 37 علاوه بر این، پایداری اقتصادی به معنای آن است که سیستمها در تعامل با محیط اقتصادی رقابت کننده و ماندگار باشند؛ هر سیستمی که از نظر اقتصادی ماندگار نیست، هر اندازه که مورد قبول جامعه، هماهنگ با الزامات محیط زیستی و از لحاظ سیاسی مورد حمایت باشد، نمیتواند تداوم یابد - زاهدی، 1388، . - 37 اقتصاد پایدار، اقتصادی است که فرایند تولید و درآمدزایی در آن در تمام فصول و شرایط به صورت مستمر جریان یابد - شایان و همکاران، 1391، . - 77 در چنین شرایطی یکی از مهم ترین مفاهیمی که مد نظر قرار می گیرد، توسعه پایدار و به دنبال آن توسعه پایدار روستایی می باشد. توسعه پایدار یکی از جامع ترین مفاهیم در ادوار مختلف است. اهداف توسعه پایدار در تمامی سطوح محلی، منطقهای و جهانی مطرح میباشد. در پارادایم جدید، توسعه پایدار به عنوان خوشبختی چند جانبه نسل بشر، بدون کاهش توانایی نسلهای آتی و محیط زیست به گفتمان مسلط در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه تبدیل شده است - علوی زاده و همکاران، 1395، . - 133 در چارچوب دکترین جدید، برای غلبه بر چالش های پیش روی توسعه روستایی در آستانه هزاره سوم، " اندیشه توسعه پایدار" تئوری مبنایی در برنامه ریزی توسعه روستایی تلقی شده است؛ در چارچوب تئوری توسعه پایدار اجتماعات روستایی و انسان روستایی با زمین زیر پایش به گونه ای توأمان و یکپارچه مطمع نظر قرار میگیرد؛
زیرا، پایداری فضای روستایی ناظر بر ایجاد توازن میان انسانف محیط و فعالیتهای اقتصادی اوست؛ به تعبیر دیگر توسعه پایدار نقطه توازن و تعادل در جهت تحقق اهداف توسعه در هر یک از ابعاد محیطی، اجتماعی و اقتصادی است؛ امری که در چارچوب پارادایم های گذشته به تعارض میان هر یک از ابعاد توسعه انجامیده است - منشی زاده و همکاران، 1393، . - 139 تنوع بخشی به اقتصاد، رشد شاخص های توسعه انسانی، مشکلات ناشی از صنعتی شدن و آلودگی بیش از حد استاندارد شهرها به ویژه شهرهای بزرگ، مهاجرتهای روستایی، افزایش بهره وری و اثربخشی نیروی انسانی، اشتغال زایی، تعامل فرهنگ ها و گفتمان ها، حفظ محیط زیست و در مجموع تحقق توسعه پایدار، از مسائل پیش روی جهان کنونی است. هر یک از کشورها در هر سطحی از توسعه، در تلاش اند که پاسخ لازم را به مسائل مذکور بیابند. در این میان، کشورهایی که به متنوع سازی اقتصاد رو آورده اند و می خواهند خود را از اقتصاد تک پایه ای برهانند، در جستجوی شناخت راه های آن یا خلق راه ها و روش های جدیدند. یکی از این روش ها گردشگری است - حسنوند، 1390، - 188؛ بنابراین، ازآنجاکه گردشگری در جهان کنونی، صنعتی پاک و سومین پدیده اقتصادی پویا، پر رونق و رو به توسعه است که پس از صنایع نفت و خودروسازی گوی سبقت را از دیگر صنایع جهانی ربوده است - غفاری و همکاران، 1388، . - 114 آثار مستقیم حاصل از گردشگری، با احتساب حدود 6 درصد از تولید ناخالص جهانی در این صنعت، نمایانگر تخصیص یک شغل از هر 115 شغل به این صنعت در آینده نزدیک بوده و در صورتی که آثار و منافع غیرمستقیم نیز در نظر گرفته شود، حدود 10 درصد از تولید ناخالص جهانی و یک شغل به ازای هر 9 شغل در این صنعت خواهد بود - قادری و همکاران، 1390، . - 28 امروزه توسعه این صنعت، تحولات عظیمی در اقتصاد کشورها ایجاد کرده است، از این رو کارشناسان اقتصادی نقش آن را در پویایی اقتصاد بسیار مهم دانسته و میکوشند تا راههای توسعه را در این افق بررسی کنند - پاپلی یزدی و همکاران، 1385، . - 64 به پیشبینی کارشناسان تا سال 2020 میلادی صنعت گردشگری به سودآورترین صنعت در جهان تبدیل خواهد شد؛ هرچند که به زعم برخی، این صنعت عنوان پررونق ترین تجارت جهان را به خود اختصاص داده است - رحیم نیا و همکاران، 1393، . - 100
.3 پایداری اقتصادی
پایداری نظام اقتصاد :به معنی تقویت مبانی اقتصاد و دستیابی به امنیت اقتصادی از نظر دسترسی به معیشت پایدار، در امور مستمر و باثبات، اشتغال سودمند و منابع مالی قابل اتکا و در نهایت، فناوری مقتضی و همساز با محیط با بهرهبرداری از منابع انسانی است - کمیته برنامهریزی صنایع تبدیلی و تکمیلی و توسعه روستایی، 1382، . - 10
