بخشی از مقاله
چکيده
امروزه گردشگري يکي از اميد بخش ترين فعاليت هاست که از آن به عنوان گذرگاه توسعه ياد مي کنند.اين پژوهش با هدف تحليـل پتانسـيل هـاي گردشـگري در توسـعه پايـدار سکونتگاههاي روسـتايي بـا تأکيـد شـاخص هـاي اقتصـادي و اجتمـاعي در روسـتاههاي دهستان انزل شمالي از شهرستان اروميه انجام شده ؛ که روش تحقيـق براسـاس هـدف از نوع کاربردي و براساس روش و ماهيت توصيفي- تحليلي بوده ؛ ابزار سـنجش در مطالعـات ميداني به صورت پرسشنامه محقق ساخته انجام گرفته که سوالات به صـورت چندگزينـه اي طيف ليکرت (٥گزينه اي) طراحي شده است (توزيع پرسشنامه بصورت تصادفي ساده - حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران ١٠٠خانوار) ؛داده هاي کسب شده با اسـتفاده از نـرم افزار(Spss19)کدگذاري؛استخراج و سپس مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته ؛بـراي اثبـات آزمون فرضيات از آزمون کاي اسکوئر(خي٢)و براي تعين شـدت روابـط بـين دو متغيـر از آزمون وي کرامر و براي ترسيم نمـودار و نقشـه از نـرم افـزاز(Excel,ArcGis)اسـتفاده شده است .داده ها و نتايج حاصل از پرسشنامه و مطالعات ميداني بيانگر آن است از ديدگاه روستاييان (جامعه ميزبان ) گردشگري تغيرات مثبتي را در ابعاد اقتصـادي و اجتمـاعي بـه همراه داشته است به طوري که همـواره يـک رابطـه معنـاداري بـين گردشـگري و ايجـاد اشتغال و درآمد؛ تثبيت جمعيت روستايي؛ کـاهش مهـاجرت روسـتايي؛نگاه اميدوارنـه بـه آينده روستا؛ حفظ فرهنگ و آداب سنتي منطقه ؛ افزايش سرمايه اجتمـاعي( مشـارکت – اعتماد اجتماعي)؛کاهش فقر؛ و ... را به همراه داشـته اسـت ، لـذا در جهـت توسـعه بهبـود بهترگردشگري در محدوده مورد مطالعه نيازمند برنامه ريزي کارآمد و مـديريت منسـجم هستيم .
واژگان کليدي: اروميه ، گردشگري روستايي، توسعه پايدار،انزل شمالي،طيف ليکرت ،Spss
مقدمه
توريسم و تجربه هاي گردشگري به مفهـوم امـروزي خود،محصـول جامعـه کنـوني اسـت ، جامعه اي که به تعبير هگل بر پايه مدرنيسم شکل گرفته است و مدرنيسـم نتيجـه همـان انقلاب صنعتي است ، به عبارتي صنعت گردشگري جديد زاده انقلاب صـنعتي اسـت ( Mc ١٩٧٦١٧٩,cannel) امروزه صنعت گردشگري در نواحي روستايي و جوامـع محلـي بـه دليل جهاني شدن و پيش به سوي دهکده جهاني رفتن اهميت روز افزوني يافتـه اسـت .در کشورهاي در حال توسعه از گردشـگري روسـتايي بـه عنـوان مکمـل کارکردهـاي فضـاي روستايي،ساماندهي آمايش و پراکندگي مناسب امکانـات و خـدمات در روسـتاهاي هـدف گردشگري استفاده مي شود(٢٠٠٧٨٨٥,Lepp) در دنيـاي کنـوني گردشـگري يکـي از مهم ترين بخشهاي اقتصادي است که در اين ميان گردشگري روستايي به لحاظ مشکلات و مسائل متعدد در مناطق روستايي نظير مهاجرتهاي بي رويه ،ميزان بالاي بيکاري ،فقـدان امکانات رفاهي و خدماتي و درآمد پايين روستاييان از اهميت دوچنـداني برخـوردار اسـت .
امروزه اين مسله آشکار شده است که لازمه رسيدن به توسعه ،توجه به بخش روستايي بـه عنوان بخش پايه است (جمعه پور و احمدي،٣٤:١٣٩٠)، در واقع ضرورت توجه بـه توسـعه روستايي نسبت به توسعه شهري به اين علت نيست که اکثريت جمعيـت جهـان سـوم در مناطق روسـتايي سـکونت دارنـد بلکـه از آن روسـت کـه راه حـل نهـايي مسـله بيکـاري شــهري،تراکم جمعيت ،حاشــيه نشــيني، مهــاجرت و... در بهبــود محــيط روســتايي است (تودارو،٥:١٣٦٨) بسياري از سياست گـذاران و برنامـه ريـزان توسـعه ، در کشـورهاي جهان گردشگري را روشي مطمـئن بـا چشـم انـداز روشـن بـراي توسـعه پايـدار معرفـي کردند(رضواني،٢٥:١٣٨٧) به عبارتي سياست گذاران و برنامه ريزان بـراي گردشـگري بـه چشم صنعتي که ثبات اقتصـادي و جمعيتـي را بـراي جوامـع روسـتايي بـه دنبـال دارنـد مي نگرند و بسياري نيز مي پندارند که توسعه گردشگري را حل بسياري از مشکلاتي است که مناطق روستايي گرفتار آنها مي باشند، پس گردشـگري عنصـر لازم بـراي حرکـت بـه سوي اصلاح مناطق روستايي است .در ايران گردشگري بيشتر متـاثر از گردشـگري داخلـي است که خود به گردشگري روستايي وابسته است به همين دليل بـه منظـور رسـيدن بـه نقــش مثبــت گردشــگري در فراينــد توســعه روســتايي،لازم اســت تــا مــديريت محــيط زيست ،مشارکت مردم محلي،بازاريابي و برنامـه ريـزي واقـع بينانـه و سيسـتمي در زمينـه گردشگري مورد توجه قرار گيرد(گل محمدي،٧٤:١٣٨٩) بنابراين گردشگري روسـتايي راه حل کلي بـراي همـه دردهـا و مسـائل و مشـکلات نـواحي روسـتايي نيسـت امـا يکـي از شيوه هاي است که ممکن است آثار اقتصادي و اجتماعي و زيست محيطي مهمـي داشـته باشـد و بـه نـوعي مـي توانـد بـه کنـد شـدن رونـد تخليـه روسـتاها و کـاهش مهـاجرت روستايي،کمک به اشتغال زايي،حفظ محيط زيست و... داشته باشد، و اين پژوهش بـا ايـن هدف به تحليل پتانسيل هاي گردشـگري در زمينـه اقتصـادي و اجتمـاعي در روسـتاهاي دهستان انزل شمالي از شهرستان اروميه پرداخته است تا مشخص گردد گردشگري تا چـه حد در محيط روستاهاي مورد مطالعه از عدالت محيطي برخوردارند يا محروم اند، و عوامل اصلي عدم پيشرفت يا توسعه صـنعت گردشـگري در ايـن محـدوده چـه بـوده و راهکـار و راهبرد پيشنهادي و عملي در جهت بهبود کمي و کيفي گردشگري چيست .
مباني نظري
رشد سريع تقاضا براي گردشگري روستايي از سال ١٩٤٥ آغـاز شـد و توجـه بـه موضـوع گردشگري روستايي از دهه ١٩٥٠ ميلادي در انگلستان و اروپا گسترش يافت که در دهـه هاي ١٩٦٠ و ١٩٧٠ ميلادي بيشتر در زمينه اقتصاد گردشگري روستايي براي کشاورزان و جوامع محلي مورد توجه قرار گرفت (قادري،١٧:١٣٩٠) از ديدگاه لين به گردشگري کـه در حومه شهراتفاق مي افتد گردشگري روستايي مي گويند، آنتوني دونت گردشگري روستايي را رهايي از زندگي کسالت بار شهري براي بهره گيري از مواهـب طبيعـي و برخـورداري از جاذبه هاي طبيعي مي داند که در محيط روستايي بـا ارائـه تسـهيلات رفـاهي و خـدماتي همراه است . روستا به عنوان حلقه آغازين زنجيره سگونتگاهي در ارتباط مستقيم با طبيعت قرار دارد و از اين منظر داراي قابليت هاي بالاي گردشگري در طبيعت است .گردشـگري از بعد جغرافيايي به عنوان گستردترين فعاليت جهاني داراي رشد چشمگيري بـوده و اصـولا در جهان کنوني فراتر از يک فعاليت اقتصادي بـوده و بـه عنـوان يـک پديـده اجتمـاعي و جهاني داراي پيچيـدگيهاي خـاص خـودش مـي باشـد(١٩٩٧٤,Elliott) گردشـگري و توسعه آن ابزاري ضروري براي برنامه ريزي توسعه روستا به شمار مي آيد که به شـکوفايي روستا بسيار کمک مي کند(١٩٩٨٣٣,Augustin) گردشگري روسـتايي حاصـل کـنش متقابل اقتصاد امروز جهان ؛ بنيانهاي از تجارت آزاد و رويکردي به تعديل اقتصادي فضاهاي سرزميني در روندي از پذيرش مزيت نسبي محسـوب مـي شـود(٢٠٠٠٢٥٧,Weaver)
گردشگري روستايي را نوعي از فعاليت در مناطق تفريحي – تجاري در روستا مي دانند که خدماتي بـراي گردشـگران عرضـه مـي دارد(١٩٩٩١٢٠,Campbell)انـواع گردشـگري روستايي را مي تـوان در ٥ عنـوان خلاصـه کـرد کـه عبارتنـد از:١)گردشـگري طبيعـي ٢)گردشـگري فرهنگـي ٣)گردشـگري بـومي ٤)گردشـگري دهکـده ٥ اي ٥)گردشـگري کشاورزي. در زمينه ارتباط بين گردشگري و توسعه روستايي ٣ ديدگاه مطـرح کـرد کـه ديدگاه اول گردشگري را به مثابه اهرمي براي توسعه روستايي بکار مي گيرد،ديـدگاه دوم ، گردشگري به مثابه سياستي بـراي بازسـاخت سـگونتگاههاي روسـتايي مـورد توجـه قـرار مي گيرد، در ديدگاه سوم گردشگري روستايي به مثابه ابزاري براي توسعه پايدار و حفاظت از منابع طبيعي مطرح است (رضواني و صفايي،٥:١٣٨٤) بنـابراين گردشـگري روسـتايي را مي توان نتيجه تغيرات گسترده اقتصادي،اجتماعي و فرهنگـي بعـد از جنـگ دوم جهـاني دانست که در پرتو عواملي مثل بهبود راه هاي ارتباطي ،گسترش شهرنشيني،افزايش اوقات فراغــت ،افزايش آلودگيهــاي محيطــي در شــهرها توســعه يافتــه اســت (پور رمضــان و همکاران ،٣٣:١٣٨٨) به عبارتي گردشگري روسـتايي نتيجـه يـک مفهـوم فراگيـر از گريـز شهري است که در سيطره سرمايه داري، رهيافت پسافورديسم را در عبـور از نگـرش تـک محور در نواحي روسـتايي در قالـب کـنش پـذيري اقتصـادي و اجتمـاعي کـه مـي توانـد زمينــه ســاز درآمــد و اشــتغال باشــد و درآميختگــي بــا ســنت زمــين داري بــه اجــرا مي گذارد(مافي و همکاران ،٢٥:١٣٨٧).
نمودار(١)مدل تحليلي پژوهش ،ماخذ:نگارندگان (١٣٩٣)
مواد و روشها
معرفي اجمال محدوده مورد مطالعه
شناخت وضع موجود به عنوان نخسـتين گـام در فراينـد برنامـه ريـزي روسـتايي از اهميت فراواني برخوردار است . اين عامل به قدري مهم است که به عنوان راهنمـا مسـير را براي تحليل داده ها و پيش بيني وضع آتي، پيش روي برنامه ريزان قرار مـيدهـد (جوادپـور فتحي فرد، ١٣٨٨: ٧٠) اين دهستان به مرکزيت روستاي قره باغ از بخش انزل شهرسـتان اروميه در 5/9 کيلومتري شمال شرقي مرکز اين بخش بين ٥٧ دقيقه و ٤٤ درجـه تـا ١٢ دقيقه و ٤٥ درجه طول شرقي و ٥٧ دقيقه و ٣٧ درجـه تـا ٩ دقيقـه و ٣٨ درجـه عـرض جغرافيايي قرار گرفته است . دهستان مذکور با ٢٢٣ کيلومترمربع مساحت ٣٤% از وسـعت بخش انزل را دربرمي گيرد و در محدوده اين دهستان ٧ روستا و ٣ مزرعه و مکان وجـود دارد. ارتفاع متوسط آباديهاي اين دهستان ١٣٦٨ متر که مرتفع ترين آنها روستاي قره باغ با ارتفاع ١٥٠٠ متر و پايين ترين آنها روستاي قالقاچي با ارتفاع ١٢٩٥ متر است . موقعيت طبيعي غالب آباديهاي اين دهستان ساحلي و کوهستاني است (شناسنامه آباديهاي اسـتان آذربايجان غربي، ١٠٠:١٣٨٥). اين دهستان داراي ٨٩٨ خانوار با تعداد مردان ١٤٥٨ نفر و تعداد زنان ١٤٨٠ نفر جمعا با جمعيت ٢٩٣٨ نفر که حدودا 66/17 درصد از کل جمعيـت روستايي بخش انزل شهرستان اروميه را به خود اختصاص داده است در اين ميان روستاي قره باغ با جمعيت ١٣٠٣ نفر پرجمعيت ترين روستاي مقي طـالو بـا جعيـت ٤٢ نفـر کـم جمعيت ترين آباديهاي اين دهستان به شمار مي روند. به طور متوسط ٨٠% از روسـتاييان ايـن دهسـتان باسـوادند و تـراکم نسـبي جمعيـت روسـتائي ايـن دهسـتان ١٦/٩ نفـر در کيلومترمربع است . زبان غالب آنها ترکي آذري و در کنار آن درصدي نيز به زبان کـردي و ارمني محاوره مي کنند و دين اکثريت مردم آن اسلام شيعه و در کنار آن سني و مسيحي ارمني نيز وجود دارد.اين محدوده از لحاظ گردشگري طبيعي و تاريخي در خور توجه مـي باشد که (کليساي ماريوخنه ،کاظم داشي،کليساي ايلخاني و..)را مي توان نام برد
نقشه (١) سگونتگاههاي روستهاي دهستان انزل شمالي و جنوبي
منبع :نگارندگان (١٣٩٣)
روش شناسي تحقيق
روش تحقيق در اين پژوهش با توجه به مولفه هايي مورد بررسـي براسـاس هـدف از نـوع کـاربردي و براسـاس روش و ماهيـت از نـوع ترکيبـي( توصـيفي- تحليلـي) اسـت ، روش گردآوري اطلاعات مورد نياز به دو صورت ١)کتابخانه اي - اسنادي٢)روش ميـداني انجـام شده است . براي پردازش و تجزيه تحليـل داده هـاي جمـع آوري شـده و همچنـين بـراي ترسيم نمودار و نقشه از نرم افزار(,Excel-GiS-Spss١٩)استفاده شده است و بـا توجـه به نوع مقياسها از آزمون کاي اسکوئر (خي٢) که جزء آزمون ناپارامتريک است براي اثبـات فرضيات و براي تعين شـدت روابـط بـين متغيـر هـا از آزمـون وي کرامـر اسـتفاده شـده است .جامعه آماري تحقيق شامل روستاهاي دهستان انزل شـمالي (٧روسـتا و ٣ مزرعـه و مکان )شهرســتان اروميــه مــي باشــد کــل جمعيــت مــورد نظــر روســتاها٢٩٣٨نفــر درقالب ٨٩٨خانوار بوده که حجم نمونه کل بر اساس فرمـول کـوکران ١٠٠خـانوار انتخـاب شــده کــه توزيــع پرسشــنامه بــه صــورت تصــادفي ســاده بــين خانوارهــا انجــام گرفتــه اســت .همچنين ١٧ گويــه بــه صــورت طيــف ٥ گزينــه اي ليکــرت کــه در زمينــه اقتصادي(٨گويه )و در ابعاد اجتماعي فرهنگي(٩ گويه ) طراحي شده است .
اهداف تحقيق
هدف اصلي و کلي پژوهش حاضـر تحليـل پتانسـيل هـاي گردشـگري در توسـعه پايـدار سکونتگاههاي روسـتايي بـا تأکيـد شـاخص هـاي اقتصـادي و اجتمـاعي در روسـتاههاي دهستان انزل شمالي از شهرستان اروميه مي باشد، تا مشخص گردد گردشگري تا چه حـد در توسعه پايدار سگونتگاههاي روستايي دخيل بوده و راهکار مناسب بـراي بهبـود بيشـتر گردشگري در محدوده مورد مطالعه چيست .
فرضيات تحقيق
فرضيه سازي يکي از مراحل حساس تحقيق راتشکيل مي دهد چرا کـه فرضـيه هـا نقـش راهنما را دارند(حافظ نيا:١٣٨٧؛١١٠)
١)به نظر مي رسد گردشگري در توسعه و بهبود شـرايط اقتصـادي جامعـه ميزبان (روسـتا هاي دهستان انزل شمالي) موثر بوده است .
