بخشی از مقاله
چکیده
امروزه و با شکوفا شدن مطالعه ابعاد مختلف فناوری اطلاعات درون سازمانها، بعضاً از سوی محققین روابطی معنادار میان فناوری اطلاعات و فرایندها یا مدیریت دانش ارائه شدهاند. هدف این پژوهش، تحلیل تأثیر شایستگی فناوری اطلاعات بر فرایندهای مدیریت دانش در شهرداری زاهدان است. روش کار نیز توصیفی و از نوع پیمایشی همبستگی است. اعضای نمونه آماری این پژوهش را کارمندان ثابت و پیمانی شهرداری زاهدان تشکیل میدادند که در زمان انجام پژوهش 391 نفر بودند. داده های پژوهش به کمک پرسشنامه ای که قبل از توزیع، روایی و پایایی آن به تأیید رسید، گردآوری شد. فرضیه های پژوهش نیز با استفاده از روش معادلات ساختاری بررسی شد. بر اساس نتایج به دست آمده، دانش فناوری اطلاعات و عملیات فناوری اطلاعات تأثیر مستقیم، مثبت و معناداری بر کسب و انتقال دانش دارد و زیرساخت فناوری اطلاعات نیز به طور مستقیم، مثبت و معنادار بر کسب دانش اثرگذار است.
واژگان کلیدی: مدیریت دانش، فناوری اطلاعات، معادلات ساختاری، شهرداری زاهدان.
مقدمه
یک از مهمترین سرمایه های هر سازمان یا مؤسسهای، مدیریت دانش است. مدیریت دانش فرایندهایی چون خلق، کسب، ذخیرهسازی، انتشار، تسهیم و بهکارگیری دانش را شامل میشود. در این پژوهش فرایندهای کسب، انتقال و استفاده از دانش مد نظر قرار خواهند گرفت. در بازارهای جهانی با تغییرات سریع امروزی، موفقیت سازمانها در گرو داده های نیروی کار سنتی، سرمایه و زمین نیست؛ بلکه منبع حیاتی و مهم، افکار نیروی انسانی، یعنی دانش افراد است. مطالعه در زمینه مدیریت دانش از اوایل سال 1990 آغاز شد و با رشد فناوری اطلاعات و اقتصاد دانش، مدیریت دانش خیلی سریع و نیرومند رشد کرد - تیان، ناکامون و ویرزبیکی، . - 2009 امروزه دیگر سرمایه مادی تأثیر شگرفی بر پیشرفت سازمانها ندارد، بلکه این افکار و دانش انسانهاست که سازمان را در عرصه رقابت نگه میدارد. اگر سازمانی سعی در رسیدن به اهداف عالی تعریف شده خود دارد، باید شایستگی فناوری اطلاعات را که پیش نیاز کسب، انتقال و استفاده از دانش است، در کانون توجه قرار دهد.
برای موفقیت سازمان مورد مطالعه - شهرداری زاهدان - در زمینه مدیریت دانش، باید عزم جدی و اقدام عملی برای رفع موانع بهکار گرفته شود؛ این موانع میتواند در حوزه انسانی، سازمانی، فرهنگی، سیاسی، فنی و فناوری باشد. آنچه سبب شد پژوهشگران این مقاله به شایستگی فناوری اطلاعات و مدیریت دانش بپردازند، اهمیت بهکارگیری صحیح دانش، عملیات و زیرساخت فناوری اطلاعات برای پیاده سازی درست فرایندهای دانش در سازمان است. شهر زاهدان یکی از بزرگشهرهای کشور بوده و با توجه به افزایش روزافزون جمعیت شهری در زاهدان - این شهر دومین نرخ بالای رشد جمعیت را در میان کلانشهرها و بزرگشهرهای کشور دارد - ، کسب، انتقال و بهرهگیری کارکنان از مدیریت دانش با توجه به نقش اساسی و حیاتی آن، بیش از پیش احساس میشود و به موفقیت سازمان کمک خواهد کرد. این عامل و دغدغه آن، سازمان را وادار به پیادهسازی و بهکارگیری دانش خواهد کرد؛ به همین دلیل اگر کارکنان نتوانند فرایندهای دانش را در سازمان به کار گیرند، سازمان در رسیدن به اهدافش موفق نخواهد شد. با توجه به این توضیحات، موفقیت در مدیریت دانش الزامی است و کارکنان سازمان باید بدانند که چگونه از فناوری اطلاعات برای موفقیت - کسب، انتقال و استفاده از دانش - فرایندهای دانش استفاده کنند.
پیشینه پژوهش
مدیریت دانش
مدیریت دانش فرایندی منظم و منسجم از هماهنگیهای سراسر سازمان برای نیل به اهداف سازمانی تعریف شده است - راستوگی، . - 2000 مرکز بهرهوری و کیفیت آمریکاٌ مدیریت دانش را مجموعه ای از راهبردها و رویکردهای نوظهور برای خلق، حفظ و استفاده از داراییهای دانش - شامل افراد و اطلاعات - تعریف میکند که اجازه میدهد دانش در زمان مناسب از افراد به جریان بیفتد؛ به طوری که آنها بتوانند از این داراییها، برای خلق ارزش بیشتر مؤسسه و سازمان استفاده کنند. به طور کلی عوامل موفقیت را میتوان در چهار طبقه رهبری، فرهنگ، ساختار و زیرساختهای فناوری اطلاعات دسته بندی کرد - کوئینگ و اسریکانتایا، . - 2007
چارچوبهای زیادی برای فرایندهای مدیریت دانش شناسایی شده است، اما این مقاله سه فرایندی کسب، انتقال و استفاده از دانش - مرات و بو، - 2013 را بررسی میکند. کسب دانش مجموعه فرایندهایی است که دانش را چه از بیرون سازمان و چه از درون سازمان به دست میآورد و هدف آن کسب دانش جدید و بهتر است که کمک میکند رقابتش را با سازمانهای دیگر بهبود دهد. انتقال دانش فرایندهایی است که از طریق آنها، سازمان دانش را میان واحدها و اعضا به اشتراک میگذارد و درک جدیدی را توسعه میدهد. استفاده از دانش یکی از مهمترین فرایندهای مدیریت مؤثر دانش به شمار میرود. دانش باید تسخیر شود، کدگذاری شود و پس از ساختار یافتن دوباره بهکار گرفته شود. هر سازمانی ممکن است در کسب، انتقال و بهره برداری از منابع دانش قابلیتهایی داشته باشد؛ اگر سازمان نتواند سرانجام این قابلیتها را به طور مؤثر به کار گیرد، بی فایده و بی ثمر خواهند بود. قابلیت بهکارگیری دانش مبتنی بر تصمیم گیری و حل مشکلات، به سازمان اجازه میدهد در برابر تغییرات محیطی به طور اثربخش و کارا پاسخ دهد.
رویکردهای گوناگونی برای مدیریت دانش وجود دارد. در پژوهش حاضر به دلیل ماهیت موضوع، به رویکرد کارل اریک اسویبی پرداخته شده است که دو روش را برای طبقه بندی مدیریت دانش شناسایی کرده است - چن و هوانگ، . - 2007 رویکرد اول بر فناوری اطلاعات - با پیش زمینه مهندسی و دانش اطلاعات - تمرکز دارد. بر اساس رویکرد اول، کارشناسان این حوزه دانش را ابزاری تلقی میکنند که میتواند در سیستمهای اطلاعاتی شناسایی، دسته بندی، نگهداری و بازیابی شود و هوش مصنوعی، الگوهای شبیه سازی و پایگاه دادهها و مانند آنها، میتوانند به توسعه این رویکرد کمک کنند. اما رویکرد دوم متمرکز بر افراد - با پیش زمینه روان شناسی، توسعه نیروی انسانی و توسعه سازمانی - است. بر اساس رویکرد دوم، کارشناسان این حوزه دانش را شامل فرایندها، مجموعه پیچیده ای از مهارتهای پویا، دانش فنی و ... میدانند که به طور مستمر در حال تغییر است. نظر اسویبی مهم و شایان توجه است، اما به طور کامل نمیتواند به تفاوتهای مهم رویکردهای مدیریت دانش سازمانی اشاره کند. از دیدگاهی جامعتر، رویکردهای مختلف مدیریت دانش بدین ترتیب طبقه بندی میشوند: رویکردهای مکانیکی، رویکردهای فرهنگی/رفتارگرا، رویکردهای نظاممند - اسفندانی و علی میری، . - 1394 پژوهش حاضر بیشتر بر رویکرد متمرکز بر فناوری اطلاعات یا همان رویکرد مکانیکی تأکید میکند. در ادامه به متغیر شایستگی فناوری اطلاعات و مؤلفه های اثرگذار آن بر فرایندهای دانش اشاره میشود.
شایستگی فناوری اطلاعات
سازمانها علاوه بر اطلاعات داخلی، به اطلاعات خارجی به منظور دریافت نحوه برخورد با سازمانها و مراجعه کنندگان، نیاز دارند و این اطلاعات کمک میکند آنها درباره مراجعه کنندگان و رضایت و اثربخشی، دانشی کسب کنند و در نتیجه به مزیت رقابتی مناسب دست یابند. در پژوهش پیش رو، به سه بعد این مفهوم اشاره شده است: دانش فناوری اطلاعات، عملیات فناوری اطلاعات و زیرساخت فناوری اطلاعات. این ابعاد منابع تخصصی سازمان را نشان میدهد و ظرفیت سازمان را برای درک و استفاده از ابزار لازم بر مدیریت اطلاعات مشخص میکند - پرز لوپز و آلرج، . - 2012
دانش فناوری اطلاعات
این بعد تحت تأثیر درک سازمان از توانمندیهای موجود و فناوریهای ظهور یافته قرار دارد. آگاهی از امکانات فناوری اطلاعات، گزینههایی از جهان دیجیتالی را در اختیار سازمان قرار میدهد که موجب انعطاف پذیری سریع و تطبیق با فرصتهای بازار میشود - کرافورد، لونارد و جونز، . - 2011 دانش فناوری اطلاعات، درک جامع از نیاز به دانش را میان واحدهای کسبوکار پرورش میدهد و شناسایی منابع دانش را که در واحدهای چندگانه کاربرد دارد، تسهیل میکند - هو، 2009 و میغدادی، . - 2008 همچنین واحدهای کسبوکار را به سرمایه گذاری در نوآوریهای فناوری اطلاعات که برای فرایندهای مدیریت دانش اساسی است، تشویق میکند. دانش فناوری اطلاعات، توانایی همانندسازی دانش بیرونی و خلق دانش جدید از تفسیر مجدد است - بات و گرور، . - 2005
عملیات فناوری اطلاعات
این مفهوم به روشهای مرتبط با فناوری اطلاعات، فرایندها و فنونی برمیگردد که برای خلق ارزش لازم است. در بافت پژوهش حاضر، عملیات فناوری اطلاعات حدی در نظر گرفته شده است که سازمان از فناوری اطلاعات برای بهبود اثربخشی و تصمیمگیری استفاده میکند - پاتراکوسول و لی، . - 2009 عملیات فناوری اطلاعات شامل بهکارگیری فناوری اطلاعات در فرایندهای کسبوکار میشود و مسیری را فراهم میکند که از طریق آن کسبوکار و فناوری اطلاعات میتوانند با هم ارتباط برقرار کنند؛ به بیان دیگر، زبان مشترکی درون سازمان ایجاد میکند. زبان مشترک، همکاری درونی را تقویت میکند و محیطی فراهم میآورد که فرصتهای کسبوکار در سایه درک فناوری اطلاعات بررسی شود. عملیات فناوری اطلاعات به سازمانها قدرت میدهد که بتوانند به نحو بهتری پایگاه مشتری را مدیریت کنند و اطلاعات کارکنان را به شکل ساختاریافتهتری حفظ کنند و به تسهیم کاراتر دانش درون سازمان بپردازند - کرافورد و همکاران، . - 2011
زیرساخت فناوری اطلاعات
زیرساختهای فناوری اطلاعات به مصنوعات، ابزار و منابعی گفته میشود که به کسب، پردازش، ذخیره، توزیع و استفاده از اطلاعات کمک میکند - هسایو، چن وچانگ، . - 2011 بر اساس این تعریف، زیرساخت فناوری اطلاعات شامل عناصری مانند سختافزار، نرمافزار و حمایت کارکنان میشود. در محیط امروزی، ساختار منسجمی از زیرساختهای فناوری اطلاعات، دستیابی سریع و اثربخش به اطلاعات را برای اعضای سازمان فراهم میآورد و فرایند تبدیل دانش را تسهیل میکند. به کمک فناوری، افراد میتوانند جلسه های چهره به چهره را هماهنگ کنند، دانش و تخصص اعضای سازمان فهرست میشود، دسترسی ساده تر افراد به اطلاعات صحیح امکانپذیر شده و فرایندهای تسهیم دانش افزایش مییابد - الهوامده، . - 2002 فناوری از طریق سیستمهای خاصی - مانند دسته ای از ابزار یا سیستمهای مشارکتی - فضایی مجازی ایجاد میکند که مشارکت کنندگان میتوانند اطلاعات و دانش را در زمان واقعی پردازش کنند و برای تعامل شانس بیشتری داشته باشند. یکی از مهمترین خصوصیتهای جوامع مجازی و فضاهای مبادلات، استفاده از دانش به شکل دموکراتیک است. به بیان دیگر، جریان طبیعی انتقال و مشارکت دانش را فراهم کرده و موجب افزایش خلاقیت و نوآوری میگردد - اسفندانی و علی میری،. - 1394
ارتباط مدیریت دانش و فناوری اطلاعات
در سال های اخیر، محققان بسیاری فرایندهای مدیریت دانش را با توسعه فناوریهای اطلاعاتی ارتباط دادهاند - کینگ و همکاران، 2005 و چوی، لی و یو، . - 2010 فناوری اطلاعات امکان سرعت بخشیدن به جستوجو، دستیابی و بازیابی اطلاعات را افزایش میدهد و میتواند همکاری و ارتباط بین اعضای سازمانی را حمایت کند. به طور خلاصه، فناوری اطلاعات میتواند به روشهای مختلف از فرایندهای مدیریت دانش حمایت کند.
پیشینه تجربی پژوهش
در پژوهشی که با هدف بررسی رابطه فناوری اطلاعات و مدیریت دانش در فدراسیونهای ورزشی به روش پیمایشی از نوع همبستگی اجرا شده است، محققان به کمک روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای، 191 نفر را برای نمونه انتخاب نمودند. آنها با بهرهمندی از ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس یک طرفه و تحلیل رگرسیون چندگانه، فرضیه های پژوهش را بررسی کردند. نتایج نشان داد بین مؤلفه های فناوری اطلاعات و مدیریت دانش در فدراسیونهای ورزشی منتخب، رابطه مثبت و معناداری برقرار است. همچنین ضرایب
