بخشی از مقاله
چکیده:
هدف اصلی این مطالعه، ارزیابی اثر آزادسازی تجاری بر بهره وری بخش کشاورزی ایران است. بنابراین در این تحقیق با استفاده از دادههای دوره زمانی 1350-1393 به برآورد مدل برای ایران با استفاده از روش یوهانسون- جیلیسیوس پرداخته شده است.
نتایج تحقیق نشان داد که با افزایش یک درصدی در سرمایهگذاری بخش کشاورزی، بهرهوری بخش کشاورزی 0/054 درصد افزایش مییابد. همچنین افزایش یک درصدی در تنوع صادرات موجب افزایش 0/091 درصد در بهرهوری بخش کشاورزی میشود. ضرایب متغیرهای آزادسازی تجاری و نرخ ارز واقعی منفی است، یعنی یک درصد افزایش در آزادسازی تجاری موجب کاهش 0/007 درصدی در بهره وری بخش کشاورزی میشود.
همچنین افزایش یک درصدی در نرخ ارز، بهرهوری بخش کشاورزی را 0/021 درصد کاهش میدهد. ضریب جملات خطای بردار همجمعی، منفی و دارای ضریب -0/061 است که این دلیلی بر صحت بردار همجمعی برای بهرهوری کشاورزی در بلندمدت است و نشان میدهد در هر دوره 0/061 برابر شوک کوتاهمدت آن برای بهرهوری کشاورزی قابل جبران خواهد بود.
-1 مقدمه
یکی از مهمترین مباحث در فرایند توسعه در هر کشوری به ویژه در کشورهای در حال توسعه مانند ایران، استفاده بهینه از عوامل تولید در فرایند تولید میباشد. بخش کشاورزی در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران به لحاظ توانمندی و ظرفیت زیادی که در تأمین مواد غذایی مردم و مواد اولیه برخی از صنایع دارد، از اهمیت فراوانی برخوردار است. در این کشورها، بخش کشاورزی به عنوان تولید کننده کالاهای ضروری جامعه مطرح میباشد که با توجه به رشد روز افزون جمعیت، تقاضا برای این کالاها به طور چشمگیری افزایش مییابد.
در واقع همه کشورهای جهان در پی بدست آوردن پیشرفت در زمینه کشاورزی میباشند، مخصوصاً که گسترش استفاده از منابع، با موانع دسترسی به منابع مواجه است، همه کشورهای جهان در تلاشند تا بتوانند با مصرف همان مقدار منابع در دسترس، میزان تولید خود را افزایش دهند. با توجه به اینکه بخش کشاورزی در کشورهای در حال توسعه مانند ایران در حال تبدیل شدن از حالت سنتی به حالت تجاری دارد - نصیری، - 1382 مطالعه و بررسی تأثیر آزادسازی تجاری بر آن از اهمیت فراوانی برخوردار میباشد. یکی از مؤلفههایی که در رشد بخش کشاورزی هر کشوری اهمیت دارد، بحث بهره وری می باشد.
آزادسازی تجارت به مفهوم آزادی و سهولت ورود و خروج کالا و خدمات، تکنولوژی و انواع سرمایه - مالی، فیزیکی و نیروی انسانی - از مرزهای یک کشور میباشد
به طور کلی فرآیند آزادسازی تجاری، کسب منافع ناشی از توسعه مبادلات بینالمللی است. ابزار اصلی آزادسازی، حذف موانع غیر تعرفهای، حذف یا کاهش تدریجی تعرفهها و در نهایت رسیدن به مرحله حذف یارانههای صادراتی است
همچنین افزایش روابط اقتصادی و تجاری کشورها منافعی از جمله منافع اقتصادی را به همراه دارد. در راستای منافعی که اقتصاد باز به همراه دارد نگرانیهایی نظیر رقابت با محصولات خارجی در بازارهای داخلی، چگونگی رویارویی با بحرانهای خارجی، ایجاد اصلاحات اقتصادی جهت ارتقای سطح رقابتپذیری و میزان تحمل رقابت با کشورهای رقیب در استفاده از تکنولوژی وجود دارد.بنابراین دولتها برای کنترل واردات و مقابله با نگرانیهای موجود از سیاستهای حمایتی استفاده میکنند
سیاستهای آزادسازی تجاری معمولاً در جهت رسیدن به اهدافی از جمله رشد اقتصادی، رسیدن به اشتغال کامل، رفاه اجتماعی، ثبات قیمت ها و .... انجام میگیرند.
با توجه به اینکه یکی از هدفهای اساسی برنامه چهارم ،توسعه گسترش صادرات غیر نفتی و محصولات کشاورزی از عمده ترین کالاهای غیر نفتی به شمار می آیند بر این مبنا و با توجه به اهمیت افزایش بهرهوری بخش کشاورزی به واسطه جایگاه ویژه آن در روابط بین بخشی، هدف اصلی این مطالعه ارزیابی اثر آزادسازی تجاری بر بهرهوری بخش کشاورزی ایران است.
-2 مبانی نظری
جهانی شدن فرآیندی از تحول است که مرزهای سیاسی و اقتصادی را کمرنگ می کند، ارتباطات را گسترش می دهد و تعامل فرهنگ ها را فزونی می بخشد . " جهانی شدن " یک پدیده چند بعدی است که آثار آن قابل تسری به فعالیتهای اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی ، حقوقی ، فرهنگی ، نظامی و فن آوری است و همچنین فعالیتهای اجتماعی همچون محیط زیست را نیز متأثر می کند . بنابرابن جهانی شدن را از ابعاد گوناگون می توان مورد بررسی قرار داد
آزادسازی تجاری اصطلاحی است که بیان گر حذف کامل یا جزیی سیاست ها یا سوبسیدهای دولتی در جهت تاثیرگذاری عکس بر تجارت است. حذف سیاست های منحرف کننده تجارت ممکن است در یک کشور به صورت یک جانبه یا در چند کشور به صورت چند جانبه انجام گیرد.
در حقیقت براساس اصل آزادسازی تجارت و طبق ماده 11 گات 1994 هیچیک از اعضا حق ندارد جز تعرفه های گمرکی و مالیات ها، محدودیت های دیگری را در واردات و یا صادرات کالاها به وجود آورند. این محدودیت ها شامل کلیه محدودیت ها از قبیل سهمیه بندی واردات و صادرات و الزام به اخذ مجوز و سیاست های نرخ ارز و غیره می گردد. اصل آزادسازی تجاری از طریق رفع تدریجی موانع غیرتعرفه ای و تبدیل آن به تعرفه ها، تثبیت سقف تعرفه ها و تعهد به کاهش تدریجی سطح تعرفه ها و در مرحله بعد کاهش و حذف این موانع صورت می گیرد.برای آزادسازی تجاری سه شاخص عمده وجود دارد که منبع اصلی آنها »شاخص آزادی اقتصادی« بنیاد هریتیج می باشد. این موسسه با استفاده از تحقیقات میدانی در 186 کشور، هر ساله آماری در مورد آزادی کشورها منتشر می کند که عبارتند از:
-1 میانگین وزنی نرخ های تعرفه وارداتی.
-2 موانع غیرتعرفه ای.
-3 فساد اداری در سیستم گمرک.
در نهایت شاخص سیاست های تجاری از این سه شاخص استخراج می شوند. اگر نرخ تعرفه پایین و موانع غیرتعرفه ای حذف شده باشند، در صورت دریافت رشوه مقامات گمرک، باعث می شود هزینه واردات افزایش یابد
با عنایت به بحث های فراوان درباره تأثیر آزادسازی تجاری، بر رفاه و رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه به نظر می رسد که دیدگاه غالب این است که یکپارچگی اقتصادی هرچه بیشتر ، موجب تقویت جریان کالا و خدمات و نیز عوامل تولید می گردد و از این رو ارتقای رشد اقتصادی و رفاه همان را در پی خواهد داشت . این باور وجود دارد که جهانی شدن به تقسیم کار بهتری منجر خواهد شد که در چارچوب آن از یک سو کشورهای در حال توسعه که دارای نیروی فراوان هستند امکان خواهند یافت تا در تولید نیرو بر تخصص پیدا کنند ، و از سوی دیگر کارگرهای کشورهای توسعه یافته خواهند توانست با بهره وری بیشتری کارها را به انجام برسانند در حالی که آزادسازی تجاری موجب افزایش اهمیت صنایع خدماتی - بخش خدمات - و نیروی کار متخصص میگردد از اهمیت کالاهای اولیه و نیروی کار غیر متخصص نیز میکاهد
انقلاب در بیوتکنولوژی، میکروالکترونیک و نظایر آن از اهمیت مواد خام کم کرده است. در نتیجه، کشورهایی که روزگاری با بهرهگیری از منابع طیبعی ثروتمند محسوب می شدند، دیگر در فهرست کشورهای ثروتمند قرار ندارند. صنایع جدید از مواد خام کمتری استفاده میکنند و در نتیجه دیگر این مواد در معادله رقابت اهمیتی ندارند. در اقتصادهای مدرن، تکنولوژی، دانش و مهارت به عنوان تنها منبع مزیت رقابتی به شمار می آید. چین سناریویی کشورهای در حال توسعه را که صادرکنندگان اصلی مواد اولیه و نیروی کار غیرمتخصص هستند در موقعیت بسیار نامساعدی قرار میدهد. لیکن، آزادسازی تجارت، کشورهای در حال توسعه را وادار خواهد کرد که بر اساس مقررات بازار جهانی عمل کنند. از این رو اثربخشی سیاستهای توسعه ملی این کشورها محدود خواهد شد.
-3 پیشینه تحقیق
طیبی و همکاران - 1392 - در مقالهای تحت عنوان تحلیل اثر آزادسازی تجاری بر بهرهوری بخش بازرگانی با استفاده از دادههای تابلویی و طی دوره زمانی 1371-1388 به این نتایج رسیدند که بهرهوری کل عوامل و تعرفههای تجاری با یکدیگر رابطه منفی دارند و درجه باز بودن اقتصادی با بهرهوری ارتباط مثبت و معنیدار دارد. همچنین نتایج نشان دهنده رابطه مثبت بین درجه باسوادی - شاخص سرمایه انسانی - و بهرهوری است بطور کلی برای مؤثر واقع شدن سیاست آزادسازی تجاری و کاهش تعرفهها باید مداخله دولت در اقتصاد کشور کاهش یابد و دولت سرمایهگذاری در پروژههای زیر بنایی را افزایش دهد و محیط رقابتی سالمی را برای بخش تولید فراهم آورد.
صلاحی و عنایتی - 1392 - در مقاله ای تحت عنوان تأثیر تجارت خارجی و متنوع سازی صادرات بر بهره وری کل عوامل تولید و رشد اقتصادی در کشورهای منتخب گروه ECO طی سالهای 2000-2010 با استفاده از روش های اقتصاد سنجی مبتنی بر داده های تابلویی و پیروی از مدل حمودا و همکاران - 2010 - پرداختند. که نتایج حاکی از تأثیر مثبت و معنی دار متنوع سازی بر بهره وری کل عوامل تولید و رشد اقتصادی می باشد و تجارت خارجی اثر منفی بر روی رشد و بهره وری دارد اما معنادار نمی باشد.
شریف رنانی و همکاران - 1392 - مقاله بررسی اثرات بلند مدت و کوتاه مدت تاثیرات آزاد سازی اقتصادی بر شاخص های کلان اقتصادی در ایران : با استفاده از الگوی تصحیح خطای بردار - VEC - و طی دوره زمانی 1368-1387 و 1374-1387 می پردازد. نتایج تخمین حاکی از آن است که برقراری سیاست آزاد سازی در بلند مدت و درقالب الگوی محاسبه شده توسط محقق، منجر به افزایش حجم تولید و بهره وری و نیز کاهش تورم می شود ولی بر تراز تجاری تاثیر ندارد.
جهانگرد و همکاران - 1391 - به تحلیل عوامل موثر بر بهره وری کل عوامل تولید در اقتصاد ایران - رویکرد بین بخشی - پرداختند. یافته های این پژوهش نشان داد افزایش تخصیص منابع مالی به فعالیت های تحقیق و توسعه و همچنین سرمایه و بهبود سرمایه انسانی در هریک از بخش های اقتصادی، به رشد بهره وری کل عوامل تولید و درنتیجه رشد اقتصادی منجر می شود.
آذربایجانی و همکاران - 1390 - به بررسی اثرتنوع صادرات بر بهره وری کل عوامل تولید و رشد گروه اقتصاد کشاورزی در گروه D8 پرداختند. یافته های این پژوهش نشان داد متنوع سازی صادرات اثر مثبت و معنی داری بر بهره وری عوامل و رشد اقتصادی دارد. اثنی عشری و همکاران - 1389 - در بررسی رابطه تجارت خارجی بر بهره وری عامل های تولید در بخش کشاورزی ایران به این نتیجه دست یافتند که تجارت خارجی در کوتاه مدت و بلند مدت اثر مثبتی بر بهره وری عوامل در این بخش داشته است.
