بخشی از مقاله
چکیده
ارتقای بهره وری بر پدیدههای اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه مانند کاهش تورم و افزایش سطح رفاه عمومی، افزایش تولید، افزایش سطح اشتغال و توان رقابت سیاسی تاثیرات وسیعی دارد . تجارت خارجی در رشد اقتصادی ایران مانند سایر کشورهای دنیا نقش مهمی را ایفا می کند بطوریکه هر چه سهم تجارت خارجی در اقتصاد ملی زیادتر شود، اقتصاد بازتر محسوب میشود.
مقاله حاضر به آزمون این فرض میپردازد که رابطهای تقابلی بین تجارت خارجی و بهرهوری عوامل تولید در بخشکشاورزی وجود دارد. به این منظور با استفاده از دادههای سالهای1358 -87و استفاده ار مدل ARDL این رابطه برآورد شد. نتایج نشان داد که متغیر تجارت خارجی در کوتاه مدت و بلند مدت بر بربهرهوری عوامل تولید در بخش کشاورزی تأثیر معنی دار دارد . لذا دولت با سرمایهگذاری درتجارت خارجی بخشکشاورزی میتواند گام مهمی در جهت ارتقاء بهرهوری و رشد اقتصادی و حرکت به سوی جهانی شدن بردارد.
1 مقدمه :
در عصر حاضر دستیابی به رشد اقتصادی از طریق ارتقای بهرهوری از مهمترین اهداف اقتصادی کشورها به شمار میآید. ارتقای بهرهوری با استفاده بهینه ازعوامل تولید حاصل میگردد و در نیل به رشد اقتصادی مستمر و توسعه پایدار نقش مهمی را ایفا مینماید. امروزه همه کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه به اهمیت بهرهوری بهعنوان یکی از ضرورتهای توسعه اقتصادی و کسب برتری رقابتی در عرصههای بین المللی تأکید دارند، زیرا در دنیای کنونی رقابت در صحنههای جهانی ابعاد دیگر به خود گرفته و تلاش برای نیل به سطح بهرهوری بالاتر یکی از پایههای اصلی این رقابتها را تشکیل میدهد.
به این ترتیب اغلب کشورهای در حال توسعه به منظور اشاعه نگرش بهرهوری و تعمیم بهکارگیری فنون و روشهای بهبود آن، سرمایهگذاریهای قابل توجهی را در این زمینه انجام داده و یا در حال انجام دارند از طرف دیگر تجارت وسیلهای برای گسترش بازار داخلی، تقسیم کار، افزایش کارایی، بهبود بهرهوری و رشد و توسعه اقتصادی است و به عنوان موتور رشد و توسعه اقتصادی، عمل میکند
از طرف دیگر، باز کردن اقتصاد به روی تجارت خارجی به رقابت بیشتر میانجامد و آثار مثبتی بر سطح بهرهوری کشور و کیفیت و تنوع محصولات آن میگذارد. لذا با گسترش رقابت، بنگاههای داخلی با کارآیی بیشتری، از منافع موجود استفاده کرده و بهرهوری خود را در کوتاه مدت بهبود میبخشند
در زمینه تجارت و بهرهوری در داخل و خارج کشور نیز مطالعاتی انجام شده که به ذکر چند مورد در ذیل پرداخته میشود. کیم - 2000 - ، اثرآزاد سازی بر بهرهوری، رقابت بازار و کارایی مقیاس را در کره جنوبی با استفاده از 36 صنعت کارخانهای، در دوره -1966 1988 مورد مطالعه قرار داد. وی با فرض رقابت ناقص در الگو، نشان میدهد که آزادسازی تجاری، بهرهوری، رقابت و کارایی مقیاس را بهبود داده است.
ویس - 1996 - ، اثر آزادسازی تجاری را بر بهرهوری کلی عوامل با استفاده از الگوی رگرسیون مبتنی بردادههای خرد، در سطح بنگاه مورد بررسی قرار دادند. نتایج حاصله درخصوص تاثیرحمایت بر رشد بهرهوری به شیوه اندازهگیری بهرهوری، به شدت حساس بوده است.
چن وتانگ - 199 - ، رابطه بین صادرات و بهرهوری در صنایع تایوان را بررسی نمودهاند و به این نتیجه رسیدهاند که صادرات نه تنها موجب رشد بهرهوری در صنایع این کشور شده، بلکه افزایش بهرهوری در سایر بخشها را نیز در پی داشته است.
مهدوی - 1384 - ، به بررسی آزمون رابطه تجارت خارجی و رشد اقتصادی در ایران پرداخت. نتایج وی نشان داد بین تجارت خارجی و رشد اقتصادی رابطه معنیداری وجود دارد و این رابطه ناشی از تاثیر مثبت رشد واردات بر رشد جمع ارزش افزوده بخشهای صنایع و معادن،کشاورزی و ناشی از تاثیر مثبت رشد صادرات نفتی بر رشد ارزش افزوده بخش خدمات است.
محمودی - 1384 - ، به بررسی روند جهانی بر رشد بهرهوری در ایران پرداخت. نتایج حاکی از آن است که کشورایران اگر بخواهد در راستای سند چشم انداز گام بردارد و در این مدت به کشوری توسعه یافته در سطح منطقه مبدل شود، نمیتواند خارج از فرایند جهانی شدن اقتصاد حرکت نماید و ورود به عرصههای رقابتهای شدید جهانی در پرتو پرداختن به رشد سریع بهرهوری ممکن خواهد بود.
مهرآرا - 1379 - ، آثار تجارت خارجی بر سطح و رشد بهرهوری با استفاده از دادههای پانل 9 زیر بخش صنعتی طی دوره 1360-1379 در اقتصاد ایران مورد مطالعه قرار داد. نتایج نشان داد اثر صادرات بر سطح بهرهوری قوی و معنی دار است اما تاثیر این متغیر بر نرخ رشد بهرهوری معنی دار نیست.
مواد و روشها
در این مطالعه تعامل بلندمدت تجارت خارجی و بهرهوری عوامل تولید در بخشکشاورزی از طریق نرم افزار Microfit برای دوره زمانی1358-87 بررسی شد. دادهها از منابع و نشریات مختلف و بانک مرکزی گردآوری شد تا الگوی خود توضیح با وقفه گسترده ARDL - p,q1'…'S2 - که توسط پسران و پسران - 1997 - و پسران و شین - 1998 - ارائه شد، به صورت زیر بر آورد شود.
برای استفاده از رهیافت ARDL در مرحله اول، وجود ارتباط بلندمدت بین متغیرهای تحت بررسی و به عبارت دیگر همجمعی بین متغیرها را با استفاده از دو روش میتوان انجام داد. در روش اول همجمعی بین متغیرها را میتوان با آماره F که توسط پسران و دیگران - 1996 - ارائه شده است، بررسی کرد. آنها مقادیر بحرانی مناسب را متناظر با تعداد رگرسیونها و اینکه مدل شامل عرض از مبدا و روند است یا خیر محاسبه کرده و دو گروه از مقادیر بحرانی را ارائه کردند: یکی بر این اساس که تمام متغیرها پایا هستند و دیگری همگی ناپایا هستند.اگرF محاسباتی در خارج این مرز قرار گیرد، یک تصمیم قطعی بدون نیاز به دانستن این که متغیرها - I - 0 یا I - 1 - باشند، گرفته میشود. اگر F محاسباتی فراتر از محدوده بالایی قرار گیرد، فرضیه صفر مبنی بر عدم وجود رابطه بلندمدت رد شده و اگر پایین تر از محدوده پایینی قرار گیرد، فرضیه صفر مذکور مبنی بر عدم وجود رابطه بلندمدت پذیرفته میشود
آماره دیگری که میتوان با استفاده از آن همجمعی بین متغیرها را بررسی کرد، آماره t است که توسط برنجی، دولادو و مستر ارائه شده است. در ابتدا رابطه - 3 - با استفاده ols برای کلیه ترکیبات ممکن مقادیر S 0.1'2'…P و L 1'2'….'N'Ti=0,1,2,0,m یعنی به تعداد - m+1 - k+1 بار برآورد میشود. حداکثر تعداد وقفههای m توسط محقق تعیین می-شود و برآورد در محدوده زمانی t=n ,m+1 صورت میگیرد. به محقق این امکان داده میشود تا از بین - m+1 - k+1 رگرسیون برآورد شده یکی را با توجه به یکی از چهار ضابطه آکائیک - AIC - شوارتز بیزین - SBC - هنان کوئین - HQC - و یا R-2 انتخاب کند. در میکروفیت انتخاب بوسیله نرم افزار انجام میشود
فرضیه صفر بیانگر عدم وجود هم انباشتگی یا رابطه بلندمدت است، چون شرط آن که رابطه پویایی کوتاه مدت به سمت تعادل بلندمدت گرایش یابد، آن است که مجموع ضرایب کمتر از یک باشد. برای انجام این آزمون عدد یک از مجموع با وقفه متغیر وابسته کم شده و بر مجموع انحراف معیار ضرایب مذکور تقسیم میشود. اگر قدر مطلق tبدست آمده از قدر مطلق مقادیر بحرانی ارائه شده توسط برنجی و دولادو و مستر - 1992 - بزرگترباشد، فرضیه صفر را رد کرده و وجود یک رابطه بلندمدت پذیرفته میشود که در این مطالعه ازروش دوم برای بررسی وجود رابطه بلندمدت استفاده شد - تشکینی،. - 1384 در مرحله بعد ضرایب مربوط به الگوی بلند مدت و خطای معیار جانبی مربوط به ضرایب بلند مدت براساس الگوی ARDL انتخاب شده و محاسبه میشود. تجزیه و تحلیل روش ARDL، مبتنی بر تفسیر سه اصل به نام پویا، بلند مدت و تصحیح خطاست
در این مطالعه متغیر های بکار رفته عبارتند از:
= LTFP لگاریتم بهرهوری عوامل تولید در بخش کشاورزی، = LTEJARAT لگاریتم تجارت بخش کشاورزی،= LTRNAF لگاریتم درآمد نفتی، = LGNP لگاریتم تولیدناخالص ملی، = LM لگاریتم ضریب مکانیزاسیون در بخش کشاورزی.
در این مطالعه، بهرهوری کل عوامل تولید از طریق مدل مانده سولو1، که تفاضل میانگین رشد عوامل از رشد تولید میباشد، بهدست آمده است.
