بخشی از مقاله
چکیده
بخش کشاورزی همواره به عنوان یکی از بخش های کلیدی مورد توجه کارشناسان و سیاستگذاران بوده است. با توجه به اهمیت این بخش این مطالعه به بررسی همزمان اثرات آزادسازی تجاری و توسعه مالی بر رشد زیر بخشهای کشاورزی ایران پرداخته است. دوره مورد بررسی 1352-1391 می باشد که الگو با استفاده از مدل رشد ارائه شده و دادههای تابلویی براورد گردید. نتایج حاصل از تخمین مدل نشان می دهد که دو متغیر آزادسازی تجاری و توسعه مالی تاثیر مثبت و معناداری بر رشد بخش کشاورزی داشته اند. بنابراین گسترش آزادسازی و ساختار مالی موجبات رشد بیشتر این بخش را فراهم می نماید.
-1مقدمه
رشد اقتصادی یکی از اولین اهداف هر دولتی در جهان است که باعث میشود شهروندان آن کشور از رفاه اقتصادی و اجتماعی بالاتر برخوردار شوند. با توجه به اهمیت رشد اقتصادی بویژه در کشورهای درحال توسعه، شناخت عوامل موثر بر آن حائز اهمیت می باشد. مطالعات فراوان و درحال گسترشی به بررسی متغیرهای تاثیرگذار بر رشد اقتصادی کشورها انجام گرفته است که در این تحقیق سعی شده بر نقش و تاثیرگذاری دو متغیر توسعه مالی و آزادسازی تجاری بر رشد زیربخش-های کشاورزی پرداخته شود.
توسعه مالی یکی از سیاستهایی است که بسیاری از اقتصاددانان در جهت رسیدن به توسعه اقتصادی، توصیه میکنند. تاریخچه توسعه مالی به زمانی برمیگردد که شومپیتر به اهمیت نقش پول و اعتبار در فرآیند توسعه اقتصادی اشاره کرد و گسترش مالی را برای رشد اقتصادی ضروری دانست.
پس از آن تاکنون توسعه مالی، بخش مهمی از مباحث اقتصادی را به خود اختصاص داده است. جون رابینسون میگوید که نظام مالی دنبالهروی بخش حقیقی اقتصاد است. بر اساس نظر رابینسون، رشد اقتصادی موجب تقاضا برای انواع خاصی از ترکیبات مالی میشود و نظام مالی بهطور خودکار این تقاضا را برآورده میکند. روبرت لوکاس2 میگوید: اقتصاددانان بیش از اندازه بر نقش عوامل مالی در رشد اقتصادی تاکید میکنند؛ در حالیکه، اقتصاددانان توسعه، پیدرپی در مورد نقش نظام مالی در توسعه اظهار تردید می کنند و اغلب آن را نادیده میگیرند. مطالعات تجربی در کشورهای مختلفی انجام شده است که به رابطه بین بازارهای مالی و رشد توجه دارند
از طرف دیگر رابطه بین رشد و آزادسازی تجاری نیز از عنوانهایی است که به طور وسیع در ادبیات رشد و توسعه مورد بحث قرار گرفته است که در مورد منافع و زیانهای حاصل از آن عقاید مختلفی وجود دارد. برخی تحقیقات اقتصادی نشان دادهاند هر کشوری که سهم بیشتری در اقتصاد بینالمللی دارد، بیشتر توسعه یافته است. به عبارت دیگر داشتن مبادلات تجاری گسترده یکی از عوامل اصلی رشد اقتصادی کشورها محسوب میشود.
در حال حاضر سهم تجارت از GDP جهان حدود %30 است که پیشبینی میشود این سهم در سال 2020 به %50 برسد. دولتها و سازمانهای بینالمللی در دهههای گذشته تلاش زیادی را انجام دادند تا از طریق کاهش تعرفهها و آزادسازی مبادلات، تجارت بینالملل را گسترش دهند. آزادسازی تجاری میتواند توان رقابتی کشورها را افزایش دهد به همین دلیل توجه بسیاری از مجامع بینالمللی در سالهای اخیر به این بخش معطوف شده است.
از آنجاییکه بخش کشاورزی در ایران از بخشهای اساسی اقتصاد است و سهم عمده ای از تولید ناخالص داخلی و اشتغال کشور را به خود اختصاص داده است. بی تردید تغییرات متغیرهای تاثیرگذار بر اقتصاد کشور، این بخش را میتواند تحت تاثیر خود قرار دهند. به همین جهت در این تحقیق به بررسی تاثیر متغیرهای آزادسازی تجاری و توسعه مالی بر رشد این بخش پرداخته میشود.
در مورد مباحث آزادسازی و توسعه مالی مطالعات بسیاری در داخل و خارج از کشور انجام گرفته است که در زیر به مواردی از آن اشاره شده است.
در قالب مدلهای سنتی مثل مدل رشد سولو - 1956 - توسعه مالی در کوتاه مدت از طریق افزایش سطح انباشت سرمایه و هم کارایی آن بر سطح تولید واقعی تاثیر می گذارد. مطالعاتی نظیر اسمیت - 1969 - ، شاو - 1973 - 3 و مکینون - 1973 - 4 بیانگر رابطه مثبت میان توسعه مالی و رشد اقتصادی هستند. لوکاس - 1988 - بیان میکند که توسعه مالی اثر قابل توجهی بر رشد اقتصادی ندارد
همچنین در مطالعه ای که توسط طرابلسی - 1998 - انجام شده است با استفاده از اطلاعات 69 کشور درحال توسعه نشان داد که توسعه مالی نقش مثبتی بر رشد اقتصادی کشورهای مورد بررسی داشته است - حقیقی نیا و همکاران،. - 1389 در ایران نیز مطالعات بسیاری در این مورد انجام گرفته است که در زیر به برخی از این مطالعات اشاره می شود.
نتایج تحقیق احسانی - 1383 - بیانگر وجود رابطه همگرایی بلندمدت و مثبت بین شاخص های توسعه مالی و رشد اقتصادی در ایران است. نظیفی - 11383 - در مطالعه ای تحت عنوان توسعه مالی و رشد اقتصادی ایران طی سال های 1338-1381، از نسبت اعتبارات اعطا شده به بخش خصوصی از سوی بانکهای تجاری و تخصصی به تولید ناخالص برای محاسبه شاخص توسعه مالی استفاده کرد. نتایج حاصل از تحقیق وی نشان می دهد که تاثیر توسعه مالی بر رشد اقتصادی در ایران منفی بوده است.
فروزان و همکاران - 1389 - نیز رابطه بین توسعه مالی و رشد اقتصادی را با استفاده از روشهای خود رگرسیون با وقفههای توزیعی - ARDL - و تابع تجزیه واریانس - - VDCM مورد بررسی قرار دادند نتایج حاکی از آن است که توسعه مالی بر رشد اقتصادی در کوتاه مدت و بلندمدت، اثر مثبت و معنیداری دارد.کششهای کوتاه مدت و بلندمدت تولید واقعی نسبت به توسعه مالی بسیار کم است و حساسیت بسیار کم تولید واقعی نسبت به تغییرات کوتاه مدت و بلندمدت توسعه مالی را نشان میدهد، ولی کشش بلندمدت آن بیشتر از کشش کوتاه مدت آن است.
آذربایجانی و همکاران - - 1392 به بررسی تاثیر همزمان سه متغیر توسعه مالی، آزادسازی تجاری و متنوع سازی صادرات بر رشد اقتصادی کشورای عضو گروه دی هشت طی دوره 1990-2010 پرداختند. از روش اقتصادسنجی مبتنی بر داده های تابلویی در این مطالعه استفاده شده است. نتایج تحقیق حاکی از تاثیر مثبت و معنادار متنوع سازی صادرات، آزادسازی تجاری و توسعه مالی بر رشد اقتصادی می باشد.
زمانی و همکاران - 1384 - به بررسی تاثیر توسعه مالی بر رشد بخش کشاورزی در ایران پرداخته اند در این مطالعه از چهار شاخص برای اندازهگیری توسعه مالی استفاده شده است. شاخصهای توسعه مالی عبارتند از نسبت حجم نقدینگی به تولید ناخالص داخلی، نسبت تفاضل حجم نقدینگی با وجه رایج در جریان به تولیدناخالص داخلی، نسبت اعتبارات اعطایی سیستم بانکی به بخش خصوصی به تولید ناخالص داخلی و نسبت اعتبارات اعطایی سیستم بانکی به بخش خصوصی به کل اعتبارات پرداختی. آنها به منظور بررسی روابط کوتاه مدت و درازمدت بین رشد بخش کشاورزی و شاخص های توسعه مالی، از فرم تابع لگاریتمی و مدل خودتوضیح با وقفه های گسترده ودادههای سری زمانی 1352-85 استفاده کردند که نتایج نشان می دهد توسعه مالی بر رشد بخش کشاورزی تاثیرگذار می باشد.
در زمینه تاثیر متغیر آزادسازی بر رشد اقتصادی نیز مطالعاتی در داخل و خارج از کشور انجام گرفته که به برخی از این مطالعات اشاره شده است.
قتاک و همکاران - 1995 - در مطالعه ای به بررسی تاثیر آزادسازی تجاری بر رشد اقتصادی ترکیه طی دوره -1990 1955 پرداختند. نتایج وی حاکی از اثر مثبت بودن بازبودن اقتصاد بر رشد اقتصادی است. ساچز و وارنر - 1995 - اثر آزادسازی تجاری بر رشد تولید کشاورزی در کشور بوتان را مثبت ارزیابی کردند
مانی و همکاران - 2012 - 5، اثر آزادسازی تجاری بر رشد اقتصادی کشور در حال توسعه بنگلادش بین دوره 1980 تا 2010 را با استفاده از روش حداقل مربعات معمولی بررسی کرده اند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که آزادسازی بیشتر تاثیر مطلوبی بر توسعه اقتصادی دارد و منجر به رشد اقتصادی بالاتر شده است.
