بخشی از مقاله
چكيده
در چند دهه اخير به علت افزايش سطح جهانيشدن و نرخ بالاي نوآوري، چالشهايي كه زنجيرههاي تأمين با آنها مواجه هستند و درنتيجه ريسكها و خطراتي كه متوجه زنجيرههاي تأمين است اعم از طبيعي و ساختگي، افزايش يافته كه اين امر افزايش پيچيدگي، بيثباتي و غيرقابلپيشبيني شدن زنجيرههاي تأمين را به دنبال دارد. تابآوري، رويكردي نوآورانه و جديد براي پيشبيني، مقابله و پوشش دهي اختلالات است.
زنجيره تأمين تاب آور ويژگيهايي دارد كه ميتوان با شناسايي و مهندسي مجدد آنها، به تابآوري بيشتر زنجيره تأمين در مواجهه با اختلالات و در زمان وقوع بحران كمك كرد. با توجه به اينكه خون محصولي معمولي نيست و تأمين اورژانسي و تحويل بهموقع آن بهويژه پس از وقوع حوادث و بحرانها ضرورت دارد، بهبود تاب-آوري آن نيز از اهميت ويژهاي برخوردار است.
در اين پژوهش ضمن شناسايي ويژگيهايي از زنجيره تأمين خون كه بر تابآوري آن اثر ميگذارند، با استفاده از نقشههاي شناختي فازي و شبيهسازي رفتار اين ويژگيها در بلندمدت، ميزان اثرگذاري هريك از آنها بر تابآوري زنجيره تأمين خون محاسبه شده است. نتايج حاكي از آن است كه تمركز صرف بر مسائل مالي و اقتصادي اقدامي نادرست بوده و مؤثرترين راهكار براي افزايش تابآوري زنجيره تأمين خون، افزايش امنيت، چابكي و انعطافپذيري آن است.
١- مقدمه
زنجيرههاي تأمين به دليل افزايش پيچيدگي، بيثباتي و عدم قابليت پيشبيني دقيق با چالشهايي مانند تنوع بالا در تقاضا، انتظارات و نيازهاي متفاوت مشتريان، عمر كوتاه محصولات و ... مواجه هستند. در اين ميان بحرانها، سوانح، فجايع و بلايا منجر به پيچيدگي مضاعف در زنجيرههاي تأمين كالاهاي حياتي و امدادي هستند ميشوند. اين فجايع و بلايا چه طبيعي باشند و چه ساخته دست بشر، همواره منجر به ضرر و زيان قابلتوجهي به زنجيرههاي تأمين و اقتصاد جوامع شدهاند.
براي مواجهه موفقيت آميز با فجايع و بلايا در زنجيره هاي تأمين درگذشته از مفهوم مديريت ريسك زنجيره تأمين با تكيه بر اطلاعات آماري منابع بالقوه ريسك شناسايي شده و با استفاده از يك رويكرد هماهنگ ميان اين منابع، استراتژيهاي مختلف را اجرا ميكردند.
اين رويكرد با توجه به غيرقابلپيشبيني بودن و ماهيت ناشناخته خطرات و در دسترس نبودن اطلاعات آماري درباره آنها، از كارايي كافي برخوردار نيست. در مقابل رويكرد ديگر آن است كه با مفروض دانستن وقوع حوادث و در معرض خطر قرار گرفتن حتمي، زنجيرههاي تأمين بهگونهاي طراحي شوند كه در برابر وقايع غيرمنتظره مهيا باشند، به اختلالات پاسخ دهند و با حفظ تداوم عمليات در سطح مطلوبي از ارتباطات و كنترل بر روي ساختارها و عملكردها، بتوانند در صورت بروز اختلال به حالت اوليه بازگشته و بهبود يابند. اين رويكرد كه تكميل-كننده رويكرد مديريت ريسك سنتي است، تابآوري زنجيره تأمين نام دارد
براي طراحي زنجيرههاي تأمين تاب آور نيازمند شناسايي ويژگيهايي از زنجيره تأمين هستيم كه بتوانند بهخوبي تمام جنبههاي اين رويكرد را پوشش دهند. شناسايي اين ويژگيها، تعيين اهميت نسبي آنها، تشخيص تعاملات ميان آنها و درنتيجه شبيهسازي رفتار آنها در بلندمدت؛ علاوه بر سادهسازي ماهيت پويا و پيچيدهاي كه زنجيرههاي تأمين با آنها مواجهاند منجر به شناسايي اثرگذارترين اين ويژگيها بر تابآوري زنجيره تأمين و همچنين كمك به ارائه راهكار براي افزايش آن خواهد شد
نقشههاي شناختي فازي - FCM - ٣ابزاري مناسب براي دستيابي به اين مهم است. نقشه شناختي يك مدل رياضي از ساختار اعتقادي فرد يا گروه است كه توضيح ميدهد كه چگونه يك فرد يا يك گروه، يك وضعيت خاص را درك مي-كند و براي تصميمگيرنده، يك نمايش ساده از جهان خارج مهيا ميكند
بارت كاسكو - ١٩٨٦ - اولين بار ابزارهاي فازي را براي ترسيم اين مدلها مورداستفاده قرار داد و مدلهاي نقشههاي شناختي فازي را مطرح نمود. FCM ابزاري براي مدلسازي، شبيهسازي و تجزيهوتحليل سيستمهاي پوياست و نقشههاي شناختي را با عناصر شبكههاي عصبي و منطق فازي تركيب ميكند - وو و همكاران٥، ٢٠١٧ - . بهعبارتديگر، FCM ابزاري است كه پوياييهاي يك سيستم را بهوسيله شبيهسازي تعاملات ميان مفاهيم و عوامل موجود در آن نمايش ميدهد. براي ايجاد چنين مدلي تجارب و دانش افراد خبره و دانش موجود در آن حوزه يكپارچهشده و روابط علي ميان عوامل استخراج ميشود
ازآنجاييكه خون محصولي معمولي نيست، تنها در بدن انسان توليد ميشود،فاسدشدني است، عرضه نسبتاً نامنظمي دارد و ميزان تقاضاي آن تصادفي است و كمبود آن ميتواند باعث افزايش نرخ مرگومير شود؛ مديريت زنجيره تأمين خون و فرآوردههاي آن به مسئلهاي پيچيده و نگرانكننده براي جامعه بشري تبديلشده است
بحران درزمينة خدمات انتقال خون اشاره به وضعيتي دارد كه باعث به وجود آمدن تقاضاي ناگهاني خون بيشازحد معمول و هجوم گسترده اهداكنندگان به پايگاههاي اهداي خون و بروز مشكلاتي در سيستم جمعآوري خون ميشود - انجم آمريكايي بانكهاي خون٨، ٢٠٠٨ - . ضرورت تأمين اورژانسي و تحويل بهموقع خون پس از وقوع حوادث و بلايا خصوصاً بلاياي طبيعي مثل زلزله، سيل، سونامي و ...؛ بيانگر لزوم افزايش تابآوري زنجيره تأمين خون است
در اين پژوهش، ويژگيهاي مؤثر بر تابآوري زنجيره تأمين خون شناسايي شده و با استفاده از FCM، رفتار آنها در بلندمدت شبيهسازي ميشودنهايتاً. با كمك نتايج حاصل از FCM راهكاري براي افزايش تابآوري اين زنجيره تأمين بهويژه پس از وقوع حوادث و بلايا ارائه شده است.
٢- روششناسي پژوهش
در اين بخش به توضيح و تفسير چگونگي دستيابي به هدف اصلي مسئله يعني تعيين ميزان تأثير ويژگيهاي دخيل بر تابآوري زنجيره تأمين خون با استفاده از نقشههاي شناختي فازي در قالب مراحل زير ميپردازيم:
١-٢- شناسايي ويژگيها و عوامل دخيل بر تابآوري زنجيره تأمين خون
زنجيره تأمين تاب آور ويژگيهايي دارد كه ميتوان با شناسايي و ايجاد تغيير و مهندسي مجدد آنها در مواجهه با اختلالات و در زمان وقوع بحران، به تابآوري بيشتر زنجيره تأمين كمك ميكند - سوني و همكاران، ٢٠١٤ - . شناسايي آنها با روشهاي مختلفي مثل مطالعه پيشينه و ادبيات موضوع، استناد به اسناد و دادههاي تاريخي سازمانها و ... انجام ميشود
٢-٢- تعيين گروه خبرگان
لازم است كه با استفاده از يكي از روشهاي نمونهگيري، گروهي از افراد متخصص انتخاب شوند تا صحت و اعتبار آنها سنجيده شود. بهعلاوه مسلم است كه اين عوامل مستقل از يكديگر نميباشند و ميان آنها وابستگيها و تعاملاتي وجود دارد.
٣-٢- اجراي روش دلفي فازي تكمرحلهاي و تعيين ساختار مسئله و سطوح و چگونگي بررسي روابط علي
در اين پژوهش براي سنجش اعتبار و صحت عوامل و ويژگيهاي شناساييشده از روش دلفي فازي تكمرحلهاي استفاده شده است. اين روش كه ادغامي از روش دلفي سنتي و تئوري فازي است، براي در نظر گرفتن نظرات خبرگان از اعداد فازي مثلثي استفاده ميكند. ابتدا پرسشنامه طراحيشده و براي گروه خبرگان ارسال و از آنها خواسته مي-شود.
