بخشی از مقاله
چكيده
تحت شرايط محيطي در تجارت جهاني، حيطه و پيچيدگي زنجيره تأمين نسبت به گذشته افزايش چشمگيري يافته است. بهعبارتديگر، شبكه زنجيره تأمين پيچيدهتر گرديده و امكان وقوع خطرات و اختلالات در شبكه بيشتر شده است كه درنهايت منجر به تضعيف و شكنندگي زنجيره تأمين ميگردد. علاوه بر اين، وقوع سوانح طبيعي و ... نيز نياز به حالت تابآوري و توسعه اين مفهوم در زنجيره تأمين را بيشازپيش دوچندان نموده است و مديران نياز به شناخت و تحليل اين مفهوم در زنجيره تأمين شركت خود دارند.
هدف اصلي پژوهش حاضر، تحليل ساختاري تفسيري ابعاد و مؤلفههاي تابآوري زنجيره تأمين است. براي دستيابي به اين هدف مهم با استفاده از ابعاد و مؤلفههاي شناساييشده تابآوري زنجيره تأمين با مطالعه ادبيات موضوع و روشهاي مدلسازي ساختاري تفسيري و ديمتل اقدام به بررسي و ارائه ساختار روابط ميان ابعاد و مؤلفههاي تابآوري در زنجيره تأمين گرديد.
نتايج اين پژوهش مديران را در تجزيهوتحليل تابآوري و انتخاب استراتژي اثربخش كاهش ريسك زنجيره تأمين خود، پشتيباني نموده و تصميمگيري را تسهيل ميكند و ميتوان اثرات ابعاد و مؤلفههاي تابآوري در زنجيره تأمين را تبيين كرده و عوامل كليدي را در ميان آنها يافت تا مكانيسم شكلگيري تابآوري زنجيره تأمين با مرجع تصميمگيري براي ايجاد و بهبود ساختار سيستم تابآوري در زنجيره تأمين را بهتر درك كرد.
١- مقدمه
بديهي است كه هر سيستمي در دنياي واقعي از اختلالات مصون نميماند. زنجيره تأمين يك شركت هم از اين امر مستثنا نبوده و اختلالات كوچك و بزرگ در هر قسمت آن باعث كاهش عملكرد ميشود؛ بسا كه اين اختلالات در سيستمهاي تأمين، آسيبهاي جبرانناپذيري را نهتنها به متصديان؛ بلكه به ديگر ذينفعان - مشتريان و ... - وارد آورد. اختلالات زنجيره تأمين؛"حوادث ناخواستهاي است كه ممكن است در زنجيره تأمين رخ داده و جريان طبيعي مواد، قطعات، اطلاعات و منابع را تحت تأثير قرار دهد
ازاينرو، مديران زنجيره تأمين، به روشهاي بهبوديافتهاي نياز دارند تا فاكتورهاي تعيينكننده تابآوري٢زنجيره تأمين را در برابر اختلالات، تجزيهوتحليل كنند. همچنين براي دستيابي به مزيت رقابتي پايدار در محيطهاي ناپايدار، كاهش ريسك از طريق ايجاد زنجيره تأمين تاب آور، چالش مهم فراروي سازمانهاست؛ اما بسياري از اين نياز آگاهي نداشته و تأثير تصميمات استراتژيكي كه بر تابآوري اثرگذار است را در نظر نميگيرند
با مطالعه ادبيات، نوظهوري مفهوم تابآوري زنجيره تأمين مشخص گرديده - كريستوفر و پك، ٢٠٠٤؛ پاناماروف و هولكومب٤، ٢٠٠٩ - و آثار مفهومي اين زمينه تا به امروز تنها به مرور ادبيات و ارائه تعاريف بسنده كردهاند
پاناماروف و هولكومب، ٢٠٠٩؛ رايس و كانياتو٥، ٢٠٠٣ - . در واقع مطالعات بسياري به آسيبپذيري و ريسك زنجيره تأمين و كاهش آن پرداختهاند - رحيميان٦، ٢٠١٦ - ؛ اما، پژوهشهاي محدودي وجود دارد كه بر تابآوري و عناصر آن تمركز كردهاند.
كريستوفر و لي - ٢٠٠٤ - پيشنهاد كردند كه يكي از بهترين راههاي مقابله با ريسك زنجيره تأمين، افزايش ضريب اطمينان از طريق توانايي بازيابي زنجيره با سازگاري با تغييرات است كه بهوضوح نياز به ايجاد مفهوم تابآوري زنجيره تأمين را نشان ميدهد
همچنين بهوضوح ميتوان دريافت كه تابآوري زنجيره تأمين، سيستمي پيچيده، تشكيل شده از عوامل مختلف است. مطالعه سيستم تابآوري زنجيره تأمين و حتي ايجاد تابآوري در زنجيره تأمين با درك ساختار كاركردي آن و روشن ساختن ساختار ابعاد و مؤلفههاي آن و روابط متقابل ميان آنها امكانپذير است.
از ديگر سو، پژوهشگران ديگر نيز بر اين باورند كه علاوه بر شناسايي ابعاد و عناصر تابآوري، مسئله بسيار مهم ديگر، تحليل و بررسي روابط متقابل ميان آنهاست كه در پژوهشهاي اخير بهندرت مورد توجه قرار گرفته است
در پژوهش حاضر، از روش مدلسازي تفسيري - ساختاري براي تجزيهوتحليل مدل ساختاري سيستم تابآوري زنجيره تأمين استفاده ميشود و بهمنظور تائيد اعتبار نتايج و بهكارگيري رويكرد مثلث سازي٩ از روش ديمتل نيز استفاده گرديد. با استفاده از نتايج پژوهش حاضر ميتوان اثرات ابعاد و مؤلفههاي تابآوري در زنجيره تأمين را تبيين كرده و عوامل كليدي را در ميان آنها يافت تا مكانيسم شكلگيري تابآوري زنجيره تأمين با مرجع تصميمگيري براي ايجاد و بهبود ساختار سيستم تابآوري در زنجيره تأمين را بهتر درك كرد.
٢- مباني نظري و پيشينه پژوهش
١-٢- تابآوري زنجيره تأمين
اولين گام براي توضيح تابآوري در بستر زنجيره تأمين، توسط رايس و كانياتو - ٢٠٠٣ - برداشته شد: "توانايي واكنش به يك اختلال غيرمنتظره، مانند اثر يك حمله تروريستي و يا يك فاجعه طبيعي و همچنين بازيابي به عمليات طبيعي." در مرحله بعد، كريستوفر و پك - ٢٠٠٤ - و همچنين شفي و رايس - ٢٠٠٥ - ، مفاهيم مختصر و مربوط به تعاريف تابآوري زنجيره تأمين را ارائه كردند. شايد به لحاظ نظري جامعترين تعريف تابآوري زنجيره تأمين از پاناماروف و هولكمب - ٢٠٠٩ - است. آنها تابآوري زنجيره تأمين را بهعنوان "قابليت انطباقي زنجيره تأمين براي آمادگي جهت حوادث غيرمترقبه، پاسخ به اختلالات و بهبود آنها با حفظ تداوم عمليات در سطح مطلوب ارتباطات و كنترل بر روي ساختار و عملكرد " توصيف كردند
از ديگر سو، درحاليكه مديريت ريسك زنجيره تأمين در درجه اول به شناسايي ريسك و مديريت آن ميپردازد، بعضي از نشريات به تابآوري و اهميت آن در تحقيقات مديريت ريسك زنجيره تأمين پرداختند - سائنز و رويلا١١،٢٠١٤ - . گروچ و همكارانش - ٢٠١٣ - مطرح كردند كه مديريت ريسك زنجيره تأمين هدف خاصي مبني بر ايجاد و حفظ زنجيره تأمين تابآور دارد
هندريكس و سينگال - ٢٠٠٥ - نشان دادند كه شركتهايي كه اغلب در مقابل ريسك بهسرعت واكنش نشان نميدهند و بهبود نمييابند بهشدت دچار عواقب منفي آن ميشوند. ازاينرو، تابآوري زنجيره تأمين ميتواند يك مزيت رقابتي پايدار با تداوم سازگاري و توسعه قابليتها، يك زنجيره تأمين تابآورتر را ايجاد كند
شفي و رايس - ٢٠٠٥ - ثابت كردند كه توجه به تابآوري، بهعنوان بخشي از نقش استراتژيك شركت در جريان بيوقفه مواد و محصولات خود براي رقابتپذيري و موفقيت سازماني، بسيار مهم است
با توجه به تعاريفي كه پيشتر اشاره شد، ميتوان اين مفهوم را اينگونه تعريف نمود: تابآوري زنجيره تأمين عبارت است از؛ قابليت سازگاري بر اساس آمادگي كل نهادهاي زنجيره براي رويارويي با يك رويداد مخرب؛ پاسخ به اين رويداد؛ بازيابي از اين رويداد، يادگيري از اين رويداد و اقدامات مقابله با آن و دستيابي به رشد براي افزايش مزيت رقابتي پسازاين رويداد، بهگونهاي كه عناصر، اقدامات يا توانمنديهاي تابآوري زنجيره تأمين، بايد بهمنظور اطمينان از اينكه ابعاد فوق با حداقل هزينه و زمان، حداكثر شوند
