بخشی از مقاله
چکیده
افزایش بی رویه جمعیت شهرها به ویژه شهرهاي کشورهاي درحال توسعه ناشی از رشد طبیعی و مهاجرت، باعث ایجاد پدیده اسکان غیررسمی شده که این پدیده معضلات کالبدي، اقتصادي و اجتماعی فراوانی را در این شهرها به وجود آورده است. یکی از نمونه هاي بارز آن، شکل گیري اسکان غیررسمی در حومه هاي متصل به شهر تهران و ادغام آنها به صورت یک منطقه جدید شهرداري است که سبب ایجاد منطقه19شهرداري تهران شده است.
در حال حاضر نیز این منطقه به علت موقعیت خاص جغرافیایی- استقرار در جوار حریم شهر به عنوان حوزه ورودي جنوب غربی شهر تهران، استقرار مراکز انبارداري و انبارهاي ضایعات، اراضی متروکه و مخروبه، کوره هاي آجرپزي و غیره در آن، وجود شبکه هاي بزرگراهی مهم در داخل و اطراف آن و فرصتهاي بی بدیل توسعه - توانسته جاذب جمعیت زیادي از شهرها و روستاهاي استانهاي مختلف کشور و حتی مهاجرین از کشور همسایه - افغانستان - باشد.
بر همین مبنا هدف اصلی پژوهش حاضر تحلیل اجتماعی و اقتصادي اسکان غیر رسمی در سکونتگاه هاي روستایی پیرامون منطقه 19 و ارائه راهبردهاي ساماندهی آن با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی می باشد نتایج پژوهش نشان می دهد که عدم توجه به توسعه روستایی و کیفیت وضع زندگی در محلات فقیرنشین شهري در برنامه ریزي هاي کلان کشور، سبب شده تا سیل عظیمی از مهاجرین در جستجوي کار و درآمد بیشتر به حاشیه جنوبی شهر تهران به ویژه منطقه 19مهاجرت نمایند.
-1 مقدمه
مهاجرت یکی از چهار عامل اصلی تغییر و تحول جمعیت است و به دلیل ماهیت خود می تواند علاوه بر تغییرات دراز مدت و طولانی، آثار سریع و کوتاه مدت نیز در تعداد و ساختار جمعیت ایجاد کند
در سراسر جهان بخصوص پس از جنگ جهانی دوم، مهاجرت به عنوان پدیده اي جمعیتی از بسیاري جهات حائز اهمیت گردید و در علوم مختلف نظریه پردازان به بحث و تبادل نظر پرداختند. در این راستا مهجرت هاي روستا- شهري به دلیل پیامدهاي اجتماعی و اقتصادي آن بیش از سایر پدیده هاي جمعیتی مورد توجه قرار گرفت
این نوع مهاجرت عمدتاً از عدم زیرساخت هاي اقتصادي و خدمات زیربنایی مناسب در روستاها از یک سو و انتظار درآمد و اشتغال بهتر به همراه برخورداري از خدمات و تسهیلات رفاهی، آموزشی و بهداشتی برتر در شهرها از سوي دیگر متاثر می گردد.
تسلط یک سویه شهر بر روستا در طی دهه هاي اخیر در ایران مخصوصاً بعد از اصلاحات ارضی و بهم خوردن روابط متقابل شهر و روستا و وابستگی دوجانبه اي که در کارکردهاي اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی داشته و مکمل یکدیگر بودند، دست به دست هم داده و در حال حاضر به تضعیف هر چه بیشتر روستا از نظر بنیه اقتصادي شده و به نسبت جلوه و توسعه برتر شهري انجامیده و زمینه مهاجرت هاي روستا – شهري را فراهم و بلکه تشدید نموده است
پدیده حاشیه نشینی در ادبیات جامعه شناسی شهري یکی از مباحث قابل تآمل و چالشی فراروي توسعه پایدار شهري است و جالب تر آنکه پس از نیم قرن حاشیه نشینی در کشورمان هنوز راهکاري مناسب براي مقابله با این پدیده اتخاذ نشده است.
حاشیه نشینی پدیده اي است جهانی که فقط مختص کشورهاي در حال توسعه نیست ولی برخورد با این پدیده عاملی براي تمایز بین کشورهاي توسعه یافته و توسعه نیافته و نقش مدیریت در به کنترل در آوردن آن می باشد. افزایش روند مهاجرت از روستاها باعث افزایش جمعیت شهر نشینی می گردد که این امر به افزایش پدیده حاشیه نشینی دامن خواهد زد توسعه نیافتگی روستاها عامل افزایش مهاجرت به شهرها و حاشیه نشینی می باشد و شکاف بین شهر و روستا به کالبد اجتماعی شهرها لطمه زده است. بنابراین اگر می خواهیم حاشیه نشینی را کنترل کنیم و به طور کلی از بین ببریم چاره اش این نیست که خدمات شهري را افزایش دهیم بلکه انتقال خدمات و امکانات به روستاها از مهم ترین ضروریات می باشد.
در جریان مهاجرت، شهرها به عنوان کانون هاي تمرکز امکانات و خدمات و فرصت هاي شغلی همیشه جاذب جمعیت بوده و در کشور ما مراکز استان ها بیشترین پتانسیل را در این زمینه داشته اند که منطقه19شهر تهران نیز به عنوان نمونه از این قاعده مستثنی نبوده و در طول تاریخ و ادوار مختلف کانون هاي جمعیتی در حواشی آن شکل گرفته و به مرور زمان با گسترش شهر، جزئی از کالبد آن گردیده است.
-2 بیان مسئله
مهاجرت بی رویه و ایجاد حاشیه نشینی در اطراف شهرها همواره مشکلات اساسی در مبداء و مقصد مهاجرت برجاي گذاشته است برخی از این مهاجران که به دلیل وضعیت نامناسب اقتصادي خود توانایی سکونت به صورت رسمی را نداشته اند در حاشیه جنوبی شهر تهران در منطقه19، اطراف محله هاي اسماعیل آباد و دولت خواه و عمدتاً درخانه هاي کارگري واقع در کوره هاي آجرپزي به صورت غیر رسمی ساکن شده اند.
از آنجاییکه تحقیق علمی خاصی در مورد اسکان غیررسمی در منطقه19 شهرداري تهران انجام نگردیده است، انجام این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی مبتنی بر مطالعات میدانی و تکمیل پرسشنامه در سکونتگاه هاي غیررسمی منطقه19 در دو سطح توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل آماري قرار گرفته است. تا ضمن بررسی وضعیت اجتماعی و اقتصادي این محلات، راهبردهایی براي بهسازي و ساماندهی آن ارائه دهد.
-3 ضرورت تحقیق
براساس مطالعات سازمان ملل»اسکان غیر رسمی« چالش اصلی هزاره سوم خواهد بود و پیش بینی شده است که تا سال 2020 رقم کل ساکنین اسکان غیر رسمی جهان تقریبًا به یک میلیارد و چهارصد میلیون نفر افزایش خواهد یافت.
