بخشی از مقاله
حاشیه نشینی و اسکان غیر رسمی مطالعه موردی: شیر آباد زاهدان
چکیده:
اسکان غیر رسمی، پدیدهای است نابهنجار، که نسبت به بافت متداول شهر مشاهده میشود .این پدیده، تجلی فقدان برآورده شدن نیاز مسکن و سرپناه اقشار کم درآمدی است که در فضای رسمی و برنامه ریزی شده شهر جایی ندارند و در فرار از محدودیتهای قانونی خارج از توان خود، به برپایی سکونتگاههای نابسامان در حاشیه شهر، به امید آن که به فرصتهای شغلی با درآمد مستمر شهری دسترسی پیدا نمایند، میپردازند و شامل افراد و خانوارهایی میشوند که در محدودهی فیزیکی و اقتصادی شهر زندگی میکنند ولی هنوز جذب نظام شهری نشده و از بسیاری جهات با بافت اصلی شهر تفاوت دارند .به عبارتی از نظر اشتغال، سکونت، بهداشت، خدمات عمومی و تسهیلات زیر بنایی شهری در شرایطی نامطلوب به سر میبرند .ناحیه شیر آباد زاهدان نمونهی کاملی از این نوع سکونتگاههاست. تحلیل دادههای تحقیق نشان میدهد که در به وجود آوردن پدیدهی اسکان غیر رسمی در شیرآباد، عواملی از جمله مهاجرپذیری بالای شهر زاهدان و اسکان تعداد زیادی از مهاجران تهیدست در این ناحیه کهعمدتاً ناشی از اقتصاد سیاسی فضاست مؤثر میباشد .به علاوه این پدیده به نوبه خود، پیامدهای کالبدی و اجتماعی - اقتصادی بسیار نامطلوبی را در ناحیه شیرآباد ایجاد کرده است . بدین ترتیب که89 درصد ساکنان شیرآباد را مهاجران تشکیل میدهند تقریباًو تمامی آنها افراد و خانوارهای فقیر روستایی هستند .نرخ بالای زاد و ولد، بالا بوده بعد خانوار، جوان جمعیت، بی سوادی و کم سوادی، بیکاری، درآمد ناچیز، پرداختن به انواع مشاغل کاذب از یک طرف و وضعیت اسفبار محیط فیزیکی مانند مسکن نامناسب، فقدان بهداشت، فقدان تأسیسات و تجهیزات زیر بنایی و خدمات شهری، از سویی دیگر آلودگی چشم انداز از یک ناحیهی شهری (شیرآباد )را به نمایش میگذارند.
واژههای کلیدی: اسکان غیر رسمی، شیرآباد، پیامدها، توانمند سازی
1ـ مقدمه:
در کشور ما جریان سریع شهر نشینی، طی چند دههی اخیر اسکان غیر رسمی را به دنبال داشته و این پدیده در حال رشد مشکلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، کالبدی و زیست محیطی فراوانی را در اغلب شهرها به ویژه شهرهای بزرگ ایران به وجود آورده است .زاهدان یکی از این جمله شهرهاست که رشد سریع شهر نشینی را در چند سال گذشته تجربه کرده، به طوری که جمعیت آن از 17495 نفر در سال1335 (مرکز آمار ایران، سرشماری (1335 به 605738 نفر در سال 1385رسیده است (مرکز آمار ایران، سرشماری (1385 این جریان سریع از شهر نشینی در شکل گیری سکونتگاههای غیررسمی آن مؤثر بوده است .مناطق حاشیه نشین زاهدان را میتوان به دو دسته تقسیم نمود: 1ـ مناطقی که دارای واحد های مسکونی با عمر و قدمت زیاد و تراکم بالا در بخشهای قدیمی شهر وجود دارد که در واقع سکونتگاههای خودروی قدیمی شهر به حساب میآیند .مانند :محلههای بابائیان، کریم آباد و اطراف ترمینال قدیم (خضرایی،(54:1381 که هر سه محله مذکور در حال حاضر با محدودیت فیزیکی مواجه بوده و امکان گسترش فیزیکی در آنها وجود ندارند. 2ـ سکونتگاههای غیر رسمی نظیر شیرآباد که بدون مجوز قانونی به طور نامنظم شکل میگیرند و از نظر زمانی نیز قدمت زیادی ندارند (پیران،(15:1381 که اصطلاح سکونتگاه غیر رسمی یا غیر قانونی برای این گونه سکونتگاهها مناسبتر است.
مسکن یکی از مسائل حاد کشورهای در حال توسعه است،فقدان منابع کافی،ضعف مدیریت اقتصادی نداشتن برنامه ریزی جامع مسکن و سایر نارساییهایی که در زیر ساختهای اقتصادی این کشورها وجود دارد از یک سو و افزایش شتابان جمعیت شهرنشین از سوی دیگر تأمین سرپناه در این کشورها را به شکلی غامض و چند بعدی در آورده استمسلماً. برای پاسخ به تقاضای فزایندهی مسکن نه تنها به زمین ،سرمایه ،وسایل ساختمانی و نیروی انسانی زیادی نیاز است ،بلکه داشتن یک نظام برنامه ریزی به منظور ایجاد هماهنگی بین بخش مسکن سایر بخشها و بین اجزا به وجود آورنده مسکن (زمین،مصالح ساختمانی و ...) با تأسیسات زیر بنای ،تسهیلات عمومی ،خدمات اجتماعی ،سیستم حمل نقل و... از طرف دیگر ضرورتی محض است.( دلال پور محمدی .محمد رضا، (1:1379
سؤالهای اصلی تحقیق:
(1 مهمترین عواملمؤثّر بر شکل گیری اسکان غیر رسمی کدامند؟ (2 مهمترین پیامد اجتماعی اسکان غیر رسمی چه میباشد؟
فرضیههای تحقیق:
- بین دافعههای اقتصادی محل سکونت قبلی با اسکان غیر رسمی رابطه معناداری وجود دارد.
- بین دافعههای اجتماعی- فرهنگی محل سکونت قبلی با اسکان غیر رسمی رابطه معناداری وجود دارد.
- بین جاذبههای اقتصادی شهر با اسکان غیر رسمی رابطهی معناداری وجود دارد.
2ـ روش تحقیق:
روش تحقیق در این مقاله توصیفی-تحلیلی است و آمار و اطلاعات آن از منابع کتابخانهای، اسناد معتبر، مقالات و روش مشاهده، جمع آوری و سپس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته تا از طریق یافتههای استخراج شده بتوان راهکارها و استراتژیهای مطلوب در جهت رسیدن به هدف اصلی پژوهش که بررسی و شناخت چگونگی رشد و گسترش شیرآباد زاهدان و بررسی اثرات دافعههای اقتصادی و اجتماعی محل سکونت قبلی بر ایجاد اسکان غیررسمی در شهر مهاجرتپذیر شده است، ارائه نمود.
3ـ طرح مسأله:
شهر دارای یک آستانهی جمعیتی است و هدف آن برآوردن نیازهای آن جمعیت است. رشد جمعیت شهری در کشورهای توسعه یافته، نظم نسبی یافته است، ولی این امر در کشورهای در حال توسعه بهعلّت مهاجرتهای بی رویه هنوز چندان سازماندهی نشده است. بعد از جنگ جهانی دوم یکی از مهمترین مسایل اجتماعی کشورهای در حال توسعه، رشد و توسعهی شتابان و ناهمگون شهرنشینی بوده است. بدیهی است که این رشد انفجاری شهرنشینی و در پی آن پیدایش و رشد پدیدهی حاشیه نشینی یا عبارتی اسکان غیر رسمی، برآیند مهاجرتهای مداوم داخلی، یعنی از روستاها به شهرها است که بازتاب اقتصادی،اجتماعی و فیزیکی آن رشد گروهها و جوامع حاشیه نشین است که در جاهای مختلف به شکلهای گوناگون آلونک نشینی، زاغه نشینی، کپرنشینی و حلبی آبادها و... بروز میکند. و همچنین معضلات و مسایل شهری همچون حاشیه نشینی، فقر فرهنگی، رشد ناموزون، افزایش جرم و جنایت، بروز مشاغل انگلی و کاذب و غیره روبرو است. شه زاهدان به عنوان یک شهر مرزی دارای تنوع نژاد، اقوام و مذاهب مختلف میباشد از سویی ناپایداری سیاسی و اقتصادی حاکم بر افغانستان، باعث مهاجرت تعدادنسبتاً زیادی از افاغنه به شهر زاهدان گردیده. همچنین ویژگیهای خدماتی و تجاری و موقعیت مکانی این شهر سبب شده این شهر به عنوان یکی از مهاجرپذیرترین نقاط شهری ایران مبدل گردد. کمیاب و گرانی زمین و مسکن در کالبد اصلی شهر زاهدان، موجب گردیده تا جمع کثیری از مهاجرین این شهر که بدون رعایت ضوابط و قوانین شهرسازی در قالب ساخت و سازهای غیر مجاز اقدام به احداث آلونکهای خشت و گلی با اشکال نابهنجار فضایی کالبدی در حواشی شهر نمودهاند، به حاشیه رانده شوند(نادری، .(4 :1380 چنان که امروزه قریب یک سوم جمعیت و فضای شهری زاهدان را مساکن غیررسمی و جمعیت حاشیهنشین به خود اختصاص دادهاند(خضرایی، .(4 :1381
4ـ محدوده مورد مطالعه:
شیرآباد در شمال شرق شهر زاهدان واقع شده است و با شهر فصل مشترک دارد. از منظر طبیعی در قسمت انتهایی شیب دشت زاهدان واقع شده است و تمامی آبهای سطحی، به اضافه فاضلاب شهر از این نقطه خارج شده و از طریق دره لار که در سمت شمال شرق این ناحیه واقع است، به چاله گودزره واقع در افغانستان میریزد. در قسمت غرب این ناحیه ارتفاعات شمال شهر قرار دارند که بخشی از ساخت و سازهای مسکونی شیرآباد در این ارتفاعات قرار دارند. از شرق، به گسل معروف زاهدان و از شمال به تپههای بزرگ ماسههای روان محدود میشود ( شرکت شهر و خانه، .( 1382 این ناحیه از طریق دو بلوار آزادی و کشاورز با مرکز و سایر نقاط شهر ارتباط دارد. از طرفی هم نزدیکترین نقطه به مرز پاکستان و افغانستان میباشد. این ناحیه با وسعتی حدود35 هکتار، ) 62212 مرکز بهداشت زاهدان) نفر جمعیت دارد.
تصویر شماره1 (منبع: یافتههای نگارنده)
5ـ مبانی نظری:
1 ـ 5ـ حاشیه نشینی:
با توجه به اشکال مختلف حاشیه نشینی و تنوع عوامل تشکیل دهندهی آن، تعاریف مختلفی نیز از آن ارایه شده است که به طور مختصر به بعضی از آنها اشاره میشود: عدهای بر این باورند که حاشیه نشینان کسانی هستند که در سکونتگاههای غیرمتعارف با ساکنین بافت اصلی(شهر) زندگی میکنند،گروههای مزبور بیشتر بر اثر نیروی دافعهی خاستگاه روستا، ایل یا شهر- رانده چون فقر و بیکاری و کمتر عوامل جاذب شهری، از زادگاه خود شده و به شهرها روی آوردهاند. از آنجا که اکثریت این گروهها بی سواد بوده و مهارت لازم را جهت جذب در بازار کار شهر ندارند، عامل پسران شهری نیز آنها را از شهر رانده و به حاشیه کشانده است (منصوریان و آیت اللهی، .( 1356: 2 به عبارتی منظور از حاشیه نشینان، کسانی هستند که در محدودهی اقتصادی شهر زندگی میکنند و جذب نظام اجتماعی و اقتصادی شهر نشدهاند (زاهد زاهدانی، 6 ( 1369 : و خود شیوهی جدیدی از زندگی را به وجود آوردهاند که نسبت به سه شیوهی رایج زندگی یعنی شهری،
روستایی و ایلاتی متفاوت بوده و با ویژگیهایی اجتماعی و اقتصادی مخصوص به خود بافت فیزیکی معینی را به وجود میآورد (حسین زاده ی دلیر، .( 1370: 64
بنابراین ویژگیهای مناطق حاشیه نشینی عبارتند از: نارسایی عرضهی خدمات درمانی، تراکم زیاد جمعیت در واحدهای مسکونی، فقدان آسایش لازم و خطرات ناشی از عوامل طبیعی (مجلّه جهاد، .( 1366: 5 حاشیه نشین به مفهومکلّی، به کسی گفته میشود که در شهر سکونت دارد ولی به علل گوناگون نتوانسته است جذب نظام . اقتصادی و اجتماعی شهر شود و از خدمات شهری استفاده کند ( عابدین درکوش، (1372 121 منطقهی با واحدهای مسکونی رو به ویرانی، فرسوده و با تجهیزات ناقص در حاشیهی شهرها؛تسلّط فرهنگ فقر در منطقه؛ جدای گزینی تودههای مردم روستایی از جامعهی شهری؛ شهرکهای چسبیده به شهر با مواد و مصالح کم دوام ساختمانی؛ گوشه گیری مردم منطقه از زندگی شهری؛ مهاجرت و سکونت بخشی از مردم روستاها در حاشیهی شهرها؛ (شکویی، .( 1354: 1 به طور کلی منظور از حاشیه نشین، خانوادههای تهیدست وغالباً مهاجری هستند که به تعبیراُسکار لوئیس، در نوعی فرهنگ فقر زندگی میکنند. آنان به طور کامل جذب شیوهی جدید زندگی شهری نشده و در حاشیهی آن به زندگی ادامه میدهند (دراکاکیس، (1377: 121 آنچه از تعاریف گوناگون بر میآید این است که حاشیه نشینی در کشورهای درحال توسعه،غالباً از مهاجرین تشکیل میشود که بنا به علل مختلف، شهرهای بزرگ را هدف قرار دادهاند، ولی به دلیل پایین بودن سطح مهارتهایفنّی و فقدان سرمایهی کافی، قدرت ورود به متن اصلی شهر را نداشته و ناگزیر به پذیرش زندگی حاشیهای شدهاند. مکان گزینی این قبیل اجتماعات، اغلب در زمینهای نامرغوب و یا اراضی حاشیهی شهرها و به صورت غیرقانونی صورت گرفته است. فقر اقتصادی، پایین بودن سطح سواد و بالا بودن میزان جرایم و کمبود خدمات زیربنایی و مساکن بی دوام و خلق الساعه، از خصوصیات مشترک مناطق حاشیه نشین به شمار میرود. به عبارت سادهتر میتوان گفت که مناطق حاشیه نشین، محدودههای خاص از شهرها هستند که به لحاظ شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی تفاوت آشکاری با سایر مناطق شهری دارند. در این پژوهش منظور از حاشیه نشینان کسانی هستند که تحت تأثیر هم دافعههای اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی، زادگاه خود و هم جاذبههای اقتصادی و اجتماعی- فرهنگی شهر، به شهرها روی آوردهاند ولی بهعلّت عدم مهارت از یکسو و عدم سرمایه و تحصیلات از سوی دیگر نتوانستهاند جذب نظام اقتصادی و اجتماعی شهر شوند. این امر باعث عدمتمکّن آنها شده است و آنها را به حاشیه رانده است و مجبور به سکونت در محلههای ارزان شدهاند.
2 ـ 5ـ اسکان غیررسمی و مسایل اجتماعی:
از نظر جامعه شناسان بخصوص میشل فوکو، حاشیه نشینی بازگو کننده وضعیت گروهها و مورد » دیگری « افرادی است که از حلقهی فعال و اصلی یک جامعه رانده شدهاند و به عنوان دیگری مورد توجه قرار میگیرند.لذا در پیکرهی یک اجتماع انسانی شهری، ما شاهد هستیم وضعیت » زیست متنی « و» زیست حاشیهای « است. به عبارت دیگر گروهها و طبقاتی کهمسلّط بر منابع کمیاب دست مییابند و در حیات جمعی نقش » زیست در متن « اجتماعی شهریاند به موقعیت سوژه گی ایفا میکنند. این خود مستلزم به حاشیه رانده شدگی گروهها و طبقاتی است که به سر میبرند و در گسترهی فعالیتهای شهری نقشی نیمه فعال یا غیر فعال دارند. به طورکلّی میتوان چنین گفت که مسایل اجتماعی خود ناشی از پیدایش وضعیت حاشیه نشینی- متن نشینی در نظام اجتماعی شهری است( ربانی و افشارکهن، (1381: 83 در مناطق مهاجرپذیر و زاغهای بهعلّت تحرک زیاد و وجود هویت فردی از یک طرف و تماس چهره به چهره کم و عدم
تسلّط بر آداب و رسوم از طرف دیگر، انحراف در آنجا زیاد میباشد ( دیکنز، .( 1377: 67 از این روست که حاشیه نشینی
مترادف با آسیبها و انحرافات اجتماعی است اگر چه حاشیه نشینان آسیب زا و منحرف نیستند ولی شرایط و موقعیت جغرافیایی ایجاب میکند تا برای منحرفین منطقهی اخلاقی و فرهنگی. زندگی خاصی ایجاد شود زندگی حاشیه نشینی و کنش متقابل اعضای آنها با یکدیگر عامل به وجود آورنده ی فرهنگ خاصی است که با فرهنگ حاکم جامعه تفاوت دارد. خرده فرهنگ زاغهای از افرادی تشکیل یافته که کم و بیش مشکلات مشابهی دارند و ارتباطات آنها با یکدیگر،ارزشها و گرایشهای جدیدی را به وجود میآورد. بنابراین بسیاری از رفتارهایی که در فرهنگ حاکم جامعه، ناهنجار و یا انحرافی تلقّی میشود در این مکانها عادی میباشد. و همچنین در اکثر حاشیه نشین ها ویژگیهای عمومی وجود دارد که به شرح زیر میباشد.
(1 سرقت: سرقت از جمله جرایم است که علل آن فقر و نیاز مالی، بیکاری اعتیاد، انتقام جویی، کینه و حسد و ... است. بیشتر علل یاد شده را میتوان در مناطق حاشیه نشین مشاهده کرد. در بیشتر موارد حاشیه نشینان در محلهای مرفه نشین یا متوسط شهر اقدام به سرقت مینمایند. تجربه نشان داده است که بیشتر متهمان پروندههای سرقت ساکن محلات حاشیهای بودهاند.
(2 قتل عمد: تعارض خرده فرهنگها، خصومت و اختلافات دیرینه، سودجویی و تحصیل اموال، جریحهدار شدن غیرت و آبرو و نزاعهای اتفاقی و اعتیاد از جمله علل وقوع قتل است. بیشتر قتلهای اتفاق افتاده در مناطق حاشیه ای صورت میگیرد یا توسط کسانی که در این مناطق زندگی کرده یا میکنند به وقوع میپیوندد. در دادگاهها نمونههای فراوانی از این نوع قتلها وجود دارد.
(3 نزاعهای دسته جمعی: از جرایم شایع در مناطق حاشیه ای نزاعهای دسته جمعی است. ساکنان این مناطقمعمولاً از مهاجرین روستاها و ایلها هستند که در یک محل و نزدیک هم زندگی میکنند و به همین دلیل در بعضی مواقع درگیریهای جزیی بین دو نفر و حتی میان کودکان موجب نزاعهای دسته جمعی منجر به کشته و زخمی شدن عده ای از منازعه کنندگان میشود. قتلهایی که در این نزاعها اتفاق میافتدمعمولاً 1 درصد قتلهای واقع شده را تشکیل میدهد.
(4 تهدید علیه بهداشت عمومی و آلودگی محیط زیست: در مناطق حاشیه نشینی، فاضلاب منازل در کوچهها رها شده، جدول کشی و کانال کشی مناسبی جهت هدایت این آبهای کثیف وجود ندارد و این آبها در سطح کوچهها در جریان است. خدمات شهری مثل جمعآ وردی و دفع زباله به شکلی که در داخل شهرها وجود دارد در این مناطق دیده نمیشود.
(5 اعتیاد و خرید و فروش مواد مخدر و مشروبات الکلی: توزیع مواد مخدر در این مناطق به راحتی امکان پذیر است و آن هم ناشی از احساس امنیتی است که توزیع کنندگان این مواد در آن مناطق دارند به دلیل فقر علمی ساکنان این مناطق و بیکاری وسیع تلاش برای رهایی یافتن مقطعی از برخی فشارهای روحی و غیره دو چندان میشود بنابراین ین میل به استعمال مواد مخدر در این مناطق بیشتر است. حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ به دلایل زیادی، از جمله تمرکز امکانات در این شهرها و توزیع ناعادلانه موقعیتهای شغلی و ثروت مربوط میشود. مسئله اصلی در ایجاد و پیدایش پدیده حاشیه نشینی توزیع نامتعادل امکانات است و نه میزان تولید آن. به همین علت برای پیشگیری از به وجود آمدن این پدیده، باید رشد اقتصادی به موازات توزیع غیرمتمرکز آن انجام شود. از سوی دیگر، بر اساس آمارهای رسمی جمعیت حاشیه نشینان تا 10 سال آینده بیشتر از 30 درصد کل جمعیت کشور خواهد شد.
3 ـ 5ـ عواملمؤثّر بر شکل گیری اسکان غیر رسمی:
حاشیه نشینی به مثابه پدیدهای پیچیده بر بستری از تعاملات ناشی از تأثیر وتأثّرات مؤلفههای متعدد بروز میکند که بعضاً تشخیص تقدم تأخّرو آنها نسبت به یکدیگر دشوار است و ما را در دریافت و شناخت راه حلهای مناسب برای برون رفت از این وضعیت با خطا مواجه میکند ( امکچی، .( 1381: 57 پارک با اشاره به برخوردهای فرهنگی و نژادی ناشی از مهاجرت، این پدیده را یکی از علل تحقق حاشیه نشینی قلمداد میکند به زعم او یکی از عواقب روانی- اجتماعی مهاجرت آن است که فرد مهاجر (گرچه هم نژاد مردم جامعه میزبان باشد) در موقعیت جدید،توقّعات و ارزشهای دو نظام فرهنگی موجود، پیوسته خود را میان تقلا و مبارزه میبیند و این شرط مبهم و گیج کننده موجب نوعی. » ثنویت شخصیت « میشود، که خود معرف و وجه تمیز انسان حاشیهای است (پارک، (881: 1928 به طور کلی حاشیه نشینی بر اثر رشد شهرها حاصل میآید. به این صورت که در مراحل اولیه رشد، مرکز شهرها محل سکونت افراد متمول و طبقهی بالاست ولی کمکم با گسترش مناطق تجاری و صنعتی در این محل، آنهایی که وضع بهتری دارند از مرکز شهر به سمت خارج حرکت کرده و دور از مرکز شهر زندگی میکنند. کارگران و گروههای فقیر و کم درآمد به این منطقهی مرکزی میآیند و ساکن آن میشوند. از آنجا که مالکان اجارهی کمی جهت تعمیر و نگهداری ساختمانها دریافت میکنند، این مناطق، شلوغ و خراب شده و به زاغهها تبدیل میشود ( کلینارد،(18:1966 ما نیز در این پژوهش بر این باوریم که حاشیه نشینی معلول عوامل گوناگونی است که در وهلهی اول به توزیع ناعادلانه و نامتوازن منابع ثروت و درآمد بین مناطق شهری و روستایی بر میگردد و این خود باعث افزایش میزان فقر و گسترش بیکاری در محیطهای روستایی میگردد. در نتیجهی این دافعهها،
مهاجرتهای روستاییان به شهرها شدت میگیرد.
در اثر مهاجرتهای گسترده و بی رویه به شهرها، شهرها از نظر توسعه حالت ناهمگون پیدا میکنند. البته لازم به توضیح است عوامل طبیعی همچون خشکسالی و غیره و حوادث سیاسی، اجتماعی همچون جنگ هشت ساله ایران و عراق نیز در روند افزایش مهاجرت به شهرها و توسعهی ناهمگون آن تأثیر داشتهاند. لذا مجموعه این عوامل باعث میگردد که توانمندیهای شهری قادر به پاسخگویی به نیازهای مهاجرین نباشند و در کنار این عوامل باندهای نامشروع قدرت و ثروت و سوداگران زمین باز جهت جذب مهاجران شکل میگیرند و چون در ساخت و سازها، نظارتی وجود ندارد روز به روز فعالیت این عده گستردهتر میشود. در نتیجه این عوامل مهاجران تازه وارد نمیتوانند در نظام اجتماعی- اقتصادی شهر جذب شوند و این خود باعث میشود که آنها نتوانند فضای مناسبی جهت سکونت خود در جاهای متعارف شهری به دست آورند. در نتیجه آنها به نقاط حاشیهای شهر رانده میشوند و این باعث میشود عوامل که روز به روز بر ابعاد و وسعت مناطق حاشیه نشین افزوده شود.
6ـ یافتههای تحقیق:
1 ـ 6ـ چگونگی شکل گیری و روند گسترش شیر آباد:
در سال 1355 شیرآباد دارای 57 خانوار و 261 نفر جمعیت بوده است. در حالی که در سال 1365 پس از گذشت یک دهه با نرخ رشد حدود 26 درصد به 416 خانوار و 2619 نفر جمعیت افزایش مییابد این روند با نرخ رشد اندکی بیشتر((26/3 درصد در دههی بعدی((1365/75با 4293 خانوار و 26952 نفر به رشد خود ادامه میدهد. اما در ادامه((1375/85 نرخ رشد کاهش یافته و با12/7 درصد در سال 1385 دارای62212 نفر جمعیت میگردد. اما بعد خانوار آن همچنان رو به افزایش است (منبع: مرکز آمار ایران، فرهنگ آبادیهای شهرستان زاهدان،)لازم به ذکر است بخش قابل توجهی از رشد فزاینده یاد شده ناشی از حضور افاغنه میباشد. به طوری که از مجموع ساکنان شیرآباد در سال 1383 و
