بخشی از مقاله
چکیده:
پدیده های مختلف در گذر زمان دستخوش تحولاتی می گردند که این دگرگونی ها بعضا موجب فرسایش و مصطحلک شدن آنها می گردد و در صورت بی توجهی به آنها در بلند مدت، موجبات تخریب آنها را فراهم می آورد. ابنیه و فضاهای مسکونی به عنوان یکی از پدیده های مهم شهری از این قاعده مستثنی نبوده و لازم است پس از فرسایش زمینه های ساماندهی و احیای آنها فراهم گردد .
در عین حال بهره گیری از نظر شهروندان تحت عنوان الگوهای برنامه ریزی مشارکتی می تواند در تسریع این روند موثر باشد. این پژوهش با هدف تحلیل احیا و ساماندهی بافت فرسوده شهری با تاکید بر مشارکت شهروندان، سعی دارد تا با بهره گیری از تجارب مختلف داخلی و خارجی اهمیت توجه به شهروندان و مشارکت شهروندی را در فرایند احیا و ساماندهی بافت های قدیم و فرسوده شهری را گوشزد نماید.
تحقیق حاضربه لحاظ روش، اسنادی بوده و نتایج حاصل از پژوهش حاکی از آن است که به نسبت بهره گیری از مشارکت شهروندان در فرایند برنامه ریزی بهسازی و نوسازی شهری ،میزان توفیق طرح ها نیز افزایش قابل ملاحظه ای می یابد.
-1مقدمه:
در گذشته بخش مهمی از هویت شهرها را بافتها و منازل مسکونی تشکیل میدادند که برخی از آنها نیز از ارزش بالای فرهنگی و اجتماعی برخوردار بودند اما اکنون بسیاری از این اماکن مخروبه گشته و در شهرسازی مدرن به عنوان بافت فرسوده به حساب میآیند و هویت شهرها را خدشهدار میکنند.وجود بافت های فرسوده در شهرها امری اجتناب ناپذیر است ، اما چگونگی برخورد و مدیریت آنها با رویکردهای مختلف امری است که اهمیت زیادی دارد.
تاکنون در 87 شهر بزرگ کشور بیش از 32 هزار هکتار بافت فرسوده براساس شاخص ها و سنجه های مصوب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران توسط سازمان عمران و بهسازی شهری وزارت مسکن و شهرسازی کشور شناسایی شده است. برآوردها نشان می دهد، بیش از 50 هزار هکتار بافت فرسوده شهری در کل کشور وجود دارد.
فارغ از این که چگونه باید غبار فرسودگی را از چهره شهرها زدود، بررسی این نکته ضروری می نماید که دلایل و عوامل فرسودگی بافت های شهری را در گذشته شناسایی کنیم و با آموزه های به دست آمده، از توسعه فرسودگی ها جلوگیری کنیم. شناسایی عوامل مذکور، قطعا این توجه را در ما ایجاد خواهد کرد که اجازه ندهیم همچنان به توسعه فرسودگی ها دامن زده شود. >1@گستردگی بافتهای فرسوده در بیشتر شهرهای کشور و اهمیت پرداختن همزمان به آن ایجاب میکند تا از یک سوم تمام مشاوران، نهادهای مشارکتکننده و یا دستگاههای مداخله کننده از ادبیات فنی یکسان و سازگار با ادبیات جهانی بهره گیرند، و از سوی دیگر برای جلوگیری از اقدامات موازی و هدر رفتن منابع در حین جلب مشارکت گسترده همگان کلیدی به صورت واحد عمل کنند.
با توجه به موازیکاریهای دستگاههای اجرایی دلایل زیادی وجود دارد که مردم ترجیح میدهند منازل خود را در این بافت های فرسوده نوسازی نکنند. نوسازی و بهسازی این نوع بافتها، توجه و اهتمام ویژه دولت، شهرداریها و همکاری مردم را میطلبد تا از طریق هماهنگی همه ارگانها با مردم در حفظ بناها و نوسازی بافتهای در حال تخریب نقش موثری را ایفا کنند.
با توجه به بررسی های صورت گرفته در نمونه های متعدد داخلی و خارجی ، به نظر می رسد بهره گیری از مشارکت ساکنان بافت های فرسوده می تواند بیشترین کمک را به ساماندهی این بافت ها نماید.
-2بیان مسئله:
شهرها نظام های پویایی هستند که در قالب ساختی متراکم متحول می گردند.تحولات نظام های شهری که بافت قدیم جزیی از آن است ریشه در تغییرات جمعیتی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و تکنولوژیکی داشته و امری اجتناب ناپذیر می باشد.لذا سیمای فضاهای کالبدی شهرها،همیشه تحت تاثیر نیروها و مکانیزم هایی قرار می گیرند که در طی زمان با پیشرفت های اجتماعی و اقتصادی تحول می یابند و ضمن این که چهره و منظر جدیدی به کالبد شهرها می دهند زمینه تغییرات عمده در محتوا،عملکرد و ساختارهای اجتماعی و اقتصادی شهرها را نیز فراهم می کنند.
افزایش روند شهرنشینی درکنار عدم تامین زیرساخت های مناسب شهری برای ساکنین و مهاجرین شهرها به وجود آمدن بافت های نامنظم و فرسوده پیرامون شهری و درون شهری است که معضلات متعدد اجتماعی،فرهنگی و اقتصادی را به دنبال خواهد داشت.این مسئله در کنار تبدیل شدن زمین به یک منبع کمیاب اجتماعی در دهه های اخیر باعث شده است که استفاده بهینه از بافت های فرسوده که یکی از منابع اصلی تامین زمین درون شهری است اهمیت ویژه ای بیابد در پی توسعه بی رویه شهرها و افزایش سریع جمعیت آن ها بخش مرکزی شهرها می رود که دچار رکود شهرنشینی شتابان و بی رویه،رشد و گسترش ناموزون شهری و انزوا گردد در نتیجه تاریخ و هویت ملی شهرها رو به اضمحلال می گذارد.
در بین این تحولات عظیم شهری مسئله ای که امروزه بیش از هر زمان دیگری مطرح می شود فرسودگی بافت های داخلی شهرها است.فرسودگی فرآیندی است که به زدودن خاطرات جمعی،افول حیات شهری واقعه ای و شکل گرفتن حیات شهری روزمره ای کمک می کند.این عامل با کاهش عمر اثر و با شتابی کم و بیش تند باعث حرکت به سوی نقطه پایانی اثر می گردد.در بیشتر موارد این فرسودگی ها همراه با مهاجرت گروه های مرفه و متوسط اجتماعی از آن به جاهای دیگر و جایگزینی آن ها با گروه های کم درآمد و مهاجرین تازه وارد به آن بوده است.
آسیب شناسی از مسائل اقتصادی، اجتماعی و حقوقی این مناطق نشان می دهد که توجه به این بافت ها در سطح شهر باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد.به نظر کارشناسان بافت فرسوده وضعیتی است که بنا به نوع مصالح و استحکام بناها و قدمت ساختمان ها به وجود آمده است و باید به عنوان بخشی ثابت از برنامه های توسعه شهری و اولویت اول در نوسازی و بهسازی مناطق شهری و روستایی قرار گیرد. موضوع نوسازی بافت های فرسوده اصولاً امری است که بدون مشارکت ساکنین مناطق امکان پذیر نیست.
این امر از آن روی اهمیت می یابد که دانسته شود محدودیت های مالی و اجرایی، سازمانی، حقوقی و قانونی مانع عمده ای در راه تمرکز اجرای اقدامات توسط بخش دولتی و عمومی قلمداد یم شود. بنابراین، اساساً صرف نظر از ابعاد اجتماعی - فرهنگی نوسازی که با توجه به سلایق مردم نیازمند تکثیر و تنوع است. تمرکز اجرای این طرح ها از عهده شهرداری رشت و حتی دولت خارج است. حاصل و دست آورد این مرحله از اقدامات توسعه ای نوسازی نشان دهنده لزوم »تمرکز زدایی « در مدیریت اجرایی طرح های نوسازی است و این امر مستلزم توسعه ظرفیت های محلی و به تبع آن نقش مشارکت مردمی در فرآیند نوسازی است.
به این جهت پیش بینی نهادهای میانی با هدف ترویج نوسازی و به عنوان پل ارتباطی میان نهاد مدیریت نوسازی و مردم و تمرکز اقدامات ن وسازی در نهادهای مردمی یکی از ضرورتهای حاضر است. بافت های فرسوده در واقع بخش هایی از بافت های شهری است که کیفیت های کالبدی و کارکردی آنها کاهش یافته و یا مختل گردیده است
علاوه بر این محلات فرسوده افرادی از اقشار کم درآمد و ضعیف را در خود جای داده است که توان مالی نوسازی ابنیه خود را - حتی با وجود تمایل و انگیزه - نخواهند داشت. همچنین در اثر فرسودگی بافت و کاهش کیفیت زندگی، قیمت املاک و اراضی کاهش یافته و امکان تغییر محل زندگی و نقل مکان به محلی مناسب تر نیز برای ساکنین محله دور از دسترس خواهد بود.اساساً فرآیند محوری نوسازی و ساماندهی ، جریان نگرش اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مردم است. به عبارت دیگر چنانچه نگاه نوسازی، نگاهی مبتنی بر جریان زندگی مردم در هر برهه از زمان نباشد نمی تواند فرآیند محوری خود را اثبات و ادعا نماید .
پس یک ضرورت اصلی، اتکا و اصرار نوسازی بافت های فرسوده شهری در برنامه ریزی بر مبنای نیاز ساکنین، ظرفیت آنها و تمایلات مردم ساکن است. به منظور تحقق اهداف نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده شهری انجام اقداماتی به صورت فرآیندی و سلسله ای بهم پیوسته در سه مرحله اقدامات پایه و نظری، اقدامات زمینه ای و پشتیبانی و اقدامات زیربنایی ضروری است
به هر حال آنچه در این میان حائز اهمیت است ، نقشی است که شهروندان به عنوان ساکنان و استفاده کنندگان این بافت ها و محلات، در فرایند ساماندهی این بافت ها خواهند داشت. بر این اساس پرسش های زیر مطرح می گردند: مهمترین راهکارهای ساماندهی و احیای بافت فرسوده در شهرها کدامند؟ و مشارکت شهروندان تا چه میزان می تواند در فرایند ساماندهی و احیای بافت فرسوده شهری موثر باشد؟
-3اهداف تحقیق:
هدف اصلی در این پژوهش همانا موضوع تحقیق یعنی تحلیل احیا و ساماندهی بافت فرسوده شهری با تاکید بر مشارکت شهروندان می باشد . در همین راستا ،اهداف خرد دیگری نیز ارائه گشته اند که مهترین آنها عبارتند از :
-شناخت و تحلیل مفهوم شهروندی و مشارکت شهروندان در شهر.
-بررسی تجارب جهانی و داخلی در زمینه مداخله در بافت های فرسوده و جایگاه مشارکت شهروندی در آنها..
-تحلیل مسائل و مشکلات اقتصادی، اجتماعی و کالبدی موجود در بافت های فرسوده.
-ارائه راهکارهای موثر در فرایند ساماندهی بافت فرسوده و تعیین نقش شهروندان در این فرایند.
