بخشی از مقاله

چکیده

هستههاي مرکزي شهرهاي ایران بویژه در حوزه بافت کهن و تاریخی که زمانی در اوج سرزندگی قرار داشتند؛ روبه افول نهاده-اند، اما اکنون گرد و غبار ناکارائی چنان بر آن عرصهها فرونشسته است که نه تنها گذشته شهر ایرانی را در خود پنهان نموده-اند، بلکه حال و آینده زیبایی شهرها را نیز خدشه دار و تهدید میکنند. این عرصهها را سازندگی دوباره نیاز است که فراتر از سازندگیهاي کمیتمدار باشد. سازندگی کیفیت مدار با ابزار و اسبابی فراتر از مهندسی را باید هدف قرار داد. در این راستا هدف پژوهش حاضر بررسی و برنامهریزي توسعه درونزا در بافتهاي قدیمی شهر - مطالعه موردي: شهر زابل - میباشد.

در این راستا راهبردهایی مانند »رشد هوشمند«1 و »مدیریت هوشمند« به عنوان راه حلهایی براي حل مشکل پراکندگی مورد توجه قرار گرفتهاند. هدف مقاله حاضر بررسی مؤلفههاي رشد هوشمند شهري در شهر زنجان با استفاده از روش AHP است. روش ارزیابی AHP با توجه به مزایاي آن از جمله امکان استفاده از شاخصهاي کمی و کیفی به طور همزمان، قابلیت کنترل سازگاري، قضاوتها و امکان بهکارگیري نظرات گروهی براي ارزیابی مؤلفههاي رشد هوشمند شهري انتخاب شده است. روش تحقیق در مقاله حاضر توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانهاي و بررسیهاي میدانی به صورت پرسشنامهاي میباشد.

براي انتخاب شاخصها نیز از بین شاخصهاي 10 گانهاي که سازمان رشد هوشمند آمریکا به عنوان اصول رشد هوشمند اعلام کرده است 8 شاخص کلی - کاربريهاي مختلط، فشردهسازي ساختمانها، دستیابی به مشارکت عمومی مردم در طرحهاي توسعه، هویت اجتماعی بالا، تنوع گزینههاي حمل و نقل، وجود دسترسی پیاده، توسعه اراضی متروکه، ارتقاي استانداردهاي ساخت و ساز - به منظور ارزیابی و اهمیت سنجی مؤلفههاي رشد هوشمند شهري انتخاب شده است. نتایج به دست آمده از مدل AHP، سلسله مراتب و اولویتبندي شاخصهاي رشد هوشمند شهري را در سطح بافت فرسوده شهر زنجان به این صورت B>D>A>C>F>E>G نشان میدهد. بنابراین شاخص B - فشردهسازي ساختمانها - در رتبه 1، و - Gتوسعه اراضی متروك - در رتبه 8 قرار میگیرد. براي انجام محاسبات نیز از نرم افزار Expert Choice استفاده شده است.

واژههاي کلیدي: رشد هوشمند شهري، روش AHP،بافت فرسوده شهر زنجان

-1 مقدمه:
تعدادي از شهرها در راستاي پیکار علیه پراکندگی و پیامدهاي زیست محیطی آن از سیاستهاي رشد هوشمند استفاده نمودهاند. رشد هوشمند از جایگزینهاي عمده توسعه در برابر پراکندگی است. رشد هوشمند با تمرکز بر تجدید حیات شهري و گسترش گزینههاي حمل و نقل به دنبال ساخت مکانهاي جوامع است به گونهاي که مردم به زندگی در آنها رغبت نشان دهند - زیاري. مهدينژاد و پرهیز، . - 83 :1388 مفهوم رشد هوشمند بر پیامدهاي منفی از الگوهاي توسعه شهري نامطلوب تأکید دارد که شامل توسعه شهري اتومبیل محور و پراکنده میباشد و بجاي آن توسعه شهري را معرفی می کند که دوستدار محیط، قابل پیادهروي، متنوع و فشرده باشد. از زمان طرح این مفهوم برخی آژانسها و سازمانهاي برنامهریزي خصوصی و عمومی این مفهوم را تأیید کردند و اصول آن در میان شهرهاي آمریکایی، اروپایی و کانادایی اجرا شد.

با این وجود رشد شهر در این مناطق در برخی موارد به شکلی غیربرنامهریزي شده و ناهماهنگ اتفاق افتاده است که در اروپا و آمریکا به ایجاد تعدادي از شهرهاي بیمارگونه با خطوطی برهم، شلوغ و با کمبود خدمات پایه منجر شده است . - Arku, 2009: 254 - این مفهوم بر رشد آینده در نواحی ساخته شده فعلی، براي ایجاد یک الگوي توسعه شهري فشرده، مؤثر و حافظ نواحی حساس محیطی تأکید میکند که براي مردم با سیستم هاي حمل و نقل متنوع طیفی از گزینههاي انتخاب مسکن و اشتغال را فراهم میکند. این مفهوم در واقع بر رشد اشاره ندارد بلکه به جاي آن بر تجدید حیات نواحی ساخته شده کنونی، توسعه شهر در اندازه و وسعتی لازم و توسعه شهري فشرده تأکید میکند . - Arku, 2009: 255 - سازمان رشد هوشمند آمریکا اصول رشد هوشمند را بدین شرح نام میبرد:

-ایجاد طیفی از گزینهها و فرصتهاي مسکن.

-ایجاد همسایگیها و محلات قابل پیادهروي.

-استفاده از مزایاي ساختمانهاي فشرده.

-تشویق جوامع و همکاري ذينفعان - افزایش مشارکت - .

- جوامع متمایز و جذاب با حس قوي از مکان - هویت اجتماعی - .

-تصمیمگیريهاي توسعه به نحوي قابل پیشبینی، عادلانه و مقرون به صرفه.

- اختلاط کاربريها - کاربري ترکیبی - .

-حفظ فضاهاي باز، زمینهاي کشاورزي و نواحی زیستمحیطی آسیبپذیر.

- امکان ایجاد تنوعی از گزینههاي حمل و نقل.

-هدایت و تقویت توسعه به سمت جوامع موجود . - SGN, 2010 -

در دهههاي اخیر شهرها به شکلی بیبرنامه رشد کردند و محدودههاي شهري در مدت کوتاهی به چندین برابر وسعت اولیه خود رسیدند، یا توسعه آنها در قطعاتی مجزا، بدون برنامهریزي و جسته و گریخته بوده است. این معضل، به الگوي گسترش یا پراکنش افقی شهري2 معروف گردیده و منشأ بسیاري از مشکلات در شهرهاي جهان در حال توسعه و توسعه یافته شده است.هدف این مقاله، بررسی و رتبهبندي شاخصهاي رشد هوشمند شهري بر اساس میزان اهمیت، با استفاده از روش تصمیمگیري چندمعیارهي AHP است تا با تاکید بر شاخصهایی که در رتبهبندي از اهمیت بیشتري برخوردارند و لحاظ کردن آنها در برنامهریزيهاي آتی شهر بتوان راهکارهاي مناسب جلوگیري از رشد پراکنده شهري را در اختیار مسئولان شهري قرار داد.

-2 ضرورت تحقیق

در فرآیند گسترش شهرسازانه سکونتگاههاي شهري نظیر آنچه در کشورهاي اروپایی اتفاق میافتد تشکیل واحدهاي همسایگی خودیار، ایجاد مراکز فرعی و اصلی براي تأمین امکانات خدماتی، اداري، تجاري و… اصلی اساسی است و مدیریت شهري نیرومند با تکیه بر ابزارهاي متعدد نظیر کنترل مالکیت زمین، جلوگیري از بورس بازي زمین و... گسترش موزون کالبد شهرها را تنظیم میکند - ابراهیم زاده و رفیعی، . - 124 :1388 اگر یافتههاي تحقیق بتواند برنامهریزان، سیاستگذاران و مدیران شهري را با عواقب نامطلوب پراکندهرویی شهر زنجان آشنا کند و موجب ایجاد حساسیت و در ادامه تغییر رویه آنها در بهره برداري بهینه از منابع و امکانات شهر از جمله زمین به صورت عام و زمین کشاورزي به صورت خاص گردد، این پژوهش میتواند به عنوان گامی در جهت بهرهبرداري بهینه از منابع شهر، ضروري و مهم قلمداد گردد.

-3 پیشینه تحقیق

رهنما و همکاران : - 1387 - در پژوهشی تحت عنوان کاربرد تلفیقی مدل تحلیل فرآیند سلسله مراتبی3 و سیستم اطلاعات جغرافیایی4 براي شناسایی نقاط اولویتدار در توسعه محلات مراکز شهري - نمونه موردي: محله پاچنار شهر مشهد - ضمن معرفی مدل ترکیبی »تحلیل فرآیند سلسله مراتبی« با »سیستم اطلاعات جغرافیایی« به بیان میزان کارایی مدل در شناخت دقیق مناطق بالقوه مستعد براي احیا مراکز شهري میپردازد. نتایج نشان می دهد که 40 درصد املاك مورد بررسی در محله پاچنار مشهد با ضوابط پیشنهادي طرح سازگاري نشان میدهد و براي بقیه املاك راهی جز تجمیع و تخریب باقی نمانده است. همچنین ضمن اولویتبندي املاك به لحاظ نیاز به نوسازي، املاکی که در اولویت اول براي احیا شهري قرار دارند، نه تنها در سطح محله پراکنده شدهاند، بلکه بیشتر در عمق محله که دسترسی به آنها محدود است، قرار دارند.

 زیاري و همکاران - : - 1388 در پژوهشی تحت عنوان کاربرد مدل تحلیل سلسلهمراتبی در مکانیابی صنعتی روستایی - نمونه موردي: مکانیابی صنعت آبمیوهگیري در شهرستان بناب - ، با استفاده از مدل مرکزیت و ضریب مکانی، سایت هاي مناسب براي احداث صنعت مورد نظر را انتخاب کردند. بر اساس نتایج 6

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید