بخشی از مقاله
محله مسجد ملک یکی از محلات قدیمی با هویت و تاریخی شهر کرمان به عنوان نمونه موردی این پژوهش قرارگرفته است. هدف این پژوهش شناخت وضعیت بافت فرسوده محله مسجد ملک کرمان و راهکارهای مناسب جهت بهسازی آن می باشد. تحقیق حاضر از نظر هدف ، از نوع کاربردی است و از حیث روش تحقیق، توصیفی تحلیلی بوده و با توجه به ماهیت تحقیق داده های مورد نیاز از طریق مطالعات اسنادی و مطالعات میدانی - ازجمله پرسشنامه ، مصاحبه ومشاهده - جمع اوری شده است.
جامعه آماری 100 نفر از سرپرستان خانوار ساکن در محله ی مورد مطالعه می باشد که به صورت تصادفی انتخاب شده و داده ها با استفاده نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند و از طریق تحلیل SWOT به ارزیابی نهایی وضعیت بافت فرسوده محله پرداخته شده و راهکارهایی در راستای بهسازی و نوسازی مشارکتی در این محله ارائه داده شده است. و همچنین با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ ، پایایی آن مورد سنجش قرار گرفت.
نتایج حاصله نشان می دهد که از نظر مؤلفه هایی چون هویت محله ای ، مشارکت جویی ، سرمایه اجتماعی و همبستگی در بین ساکنین و وجود نهادهای محلی و مردمی و مخصوصأ مذهبی در حد متوسط بوده و پتانسیل نسبتأ خوبی برای بهسازی مشارکتی دارد. بنابراین در این تحقیق سعی گردیده است ساماندهی بافت فرسوده شهری را از چشم اندازی دیگر و با نگرش به مقوله توسعه پایدار مورد تحلیل قرار دهیم. امروزه با رشد روزافزون شهرنشینی، مشکلات شهری بیش از هر زمان دیگری دامنگیر شهرهای کشور گردیده است، این مشکلات با تأثیر گذاری بر تمامی جنبه های شهرنشینی، روابط منطقی زندگی شهرنشینی را نابسامان نموده است و کیفیت کلی و قابلیت زندگی در آن ها را به شدت کاهش داده و زمینه ناپایداری در آن ها را فراهم کرده است.
بافت فرسوده شهری یکی از موارد مطرح در کلیه شهرهای کشور است که هر کدام متناسب با شرایط انسانی و طبیعی خود نیازمند مداخله و اصلاح است، از آنجایی که بافت فرسوده در اکثر شهرها هسته اولیه شکل گیری شهر را شامل می شود این امر موجب اختلال در شکل گیری ارتباط و وحدت فضایی بین بخش مرکزی، بخش میانی و بخش پیرامونی می گردد، بافت فرسوده به دلایلی همچون مرکزیت همیشگی برای وحدت بخشی به پیکره شهر، دارای اهمیت خاصی است که این امر زندگی سالم و روان را در یک شهر تضمین می کند، یکی از موضوعات قابل مطالعه در جهت شناخت شهر و نحوه شکل گیری آن، مطالعه بافت قدیم شهر است، لذا برای هر گونه حرکت عمرانی، نخستین گام شناخت بافت قدیم شهر می باشد - شفقی ، 1376 ، 1 - .
هم اکنون شهرهای ایران با مسأله ای به نام بافت های فرسوده و تاریخی شهر درگیر شده اند. که با زندگی جدید شهری و مشخصات یک شهر مدرن ناسازگار و ناهماهنگ است . کالبد شناسی ساختاری و عملکردی این بافت ها نشان دهنده ی تجلی مشکلاتی نظیر تعارض با ساختار کلی شهر ، تراکم و تمرکز جمعیت و فعالیت ها ، افول اقتصادی ، افول کیفیت کالبدی، کاهش ارزش های محله ای و سکونتی ، افول کیفیت های اجتماعی ، شرایط نامطلوب زیست محیطی ، دشواریهای دسترسی و مشکلات ترافیکی و انحطاط کیفیت های فرهنگی و بصری بوده است .
هر چند این امر ناشی از آن است که برخی محله ها و بافت های شهر از امکانات و عوامل رشد مساوی در طول زمان برخوردار نبوده و نیستند و همین امر سبب بوجود آمدن تفاوت های آشکار در سیمای شهرها و کیفیت محیطی بافت ها شده است و این در حالی است که شهر پایدار و توسعه یافته شهری است که در حین رشد ، توسعه و ایجاد فضاهای جدید، ارتباط منطقی و منسجم بین فضاهای جدید و قدیم برقرار نموده و یک پارچگی و هویت شهر را حفظ و تقویت نماید.
با توجه به این که فرسودگی عمومی کالبدی ابنیه موجود در بافت محله مسجد ملک ضرورت تخریب و نوسازی را الزامی نموده است این مسأله می تواند به عنوان یک فرصت جهت جبران اشتباهات گذشته در خصوص نادیده گرفتن اصول شهرسازی ، زیست محیطی و توسعه ی پایدار محسوب شود. دستیابی با این هدف مستلزم انجام مطالعات گسترده جهت نیل به شاخص های بافت شهری پایدار و شیوه های شهرسازانه تحقق توسعه پایدار می باشد که با در نظر گرفتن فرصتها و تهدیدهای موجود در این بافت ها و ملزومات فنی حقوقی آنها ، ضوابط و معیارها و الگوهای سازماندهی شهر می تواند به دست آید و جهت اعمال در برنامه های بهسازی و سازماندهی مجدد بافت های فرسوده و هدایت فعالیت های عمرانی و ساخت و ساز در آنها مورد استفاده متولیان ، برنامه ریزان و مدیران اجرایی قرار بگیرد.
-2روش تحقیق
امروزه توجه به بافت های قدیم شهرهای آسیایی از نظر متخصصین از اهمیت خاصی برخوردار است، این امر به دو دلیل عمده است :الف :این کشورها از سابقه تمدن شهری زیادی برخوردارند . بغالباً: دیرتر از کشورهای توسعه یافته اروپایی متوجه خطر و بحران تخریب میراث فرهنگی شهرها شده اند - امیر افضلی ، 1385 ، . - 49-48 این تحقیق از نظر هدف ، از نوع کاربردی است و از حیث روش تحقیق، توصیفی تحلیلی بوده و با توجه به ماهیت تحقیق داده های مورد نیاز از طریق مطالعات اسنادی و مطالعات میدانی - ازجمله پرسشنامه ، مصاحبه ومشاهده - جمع اوری شده است.
جامعه آماری 100 نفر از سرپرستان خانوار ساکن در محله ی مورد مطالعه می باشد که به صورت تصادفی انتخاب شده و داده ها با استفاده نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند و از طریق تحلیل SWOT به ارزیابی نهایی وضعیت بافت فرسوده محله پرداخته شده و راهکارهایی در راستای بهسازی و نوسازی مشارکتی در این محله ارائه داده شده است. و همچنین با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ ، پایایی آن مورد سنجش قرار گرفت.
-3مروری بر ادبیات موضوع
1-3تعاریف و مفاهیم:
1-1-3نوسازی :یعنی باز گرداندن حیات مجدد به بنا یا فضا و احیا، با تاکید بر تغییر شکل فضا یا مجموعه شهری است - 85, 1996, Smith - نوسازی زمانی انجام می شود که فضای شهری، مجموعه و یا بنا از نظر عملکردی فعال هستند، ولی فرسودگی کالبدی سبب کاهش بازدهی و کارآیی آن شده باشد - سیف الدینی، - 390:1381
2-1- 3بهسازی :به سلسله اقداماتی گفته می شود که به منظور ابقاء و بهبود کالبد و فضای شهر در کوتاه مدت صورت می گیرد - مهدیزاده ، 1380، - 18 در واقع بهسازی زمانی صورت می گیرد که فرسودگی نسبی فضا از لحاظ عملکردی حاد شده باشد - حبیبی و همکاران ، 1386 ، - 47
3-1-3بافت فرسوده :عبارت است از بافت های شهری که وجود عوامل و عناصر مختلف در آن، کاهش ارزش های کیفی محیط زیست انسان را - از جنبه های کالبدی، عملکردی، زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی - فراهم می آورد و با نزول ارزش های سکونتی، نوسازی در بافت متوقف می شود و میل مهاجرت در جمعیت ساکن فزونی می یابد - جهانشاهی ،1382 ، - 18 4-1-3بازسازی :به معنای از نو ساختن است .بازسازی زمانی صورت می گیرد که در بنا، مجموعه یا فضای شهری، فرسودگی به صورت کامل ایجاد شده باشد - شماعی و پوراحمد ، 1384 ، - 54
