بخشی از مقاله
چکیده:
بافتهای قدیمی اکثر شهرها که اغلب در برگیرنده گنجینه های گران بهایی از تاریخ هر شهر می باشند به مرور زمان و در اثر تحولات جدید، عملکرد گذشته خود را از دست داده و رفته رفته رو به اضمحلال رفته و امروزه نیز به عنوان بزرگترین معضل در شهرها مطرح هستند.
این بافت ها از طیف گسترده ای از مشکلات کالبدی، عملکردی، ترافیکی و زیست محیطی رنج می برند که نیازمند شناسایی دقیق، جامع و مداخله آگاهانه و برنامه ریزی شده به منظور ساماندهی آن می باشد. بافت مرکزی شهر سیرجان کانون و هسته اولیه شکل گیری شهر سیرجان بوده است و امروزه مرکز اصلی فعالیتهای سیاسی، مذهبی، ارتباطی، اقتصادی و در کل گرانیگاه و نقطه تلاقی ساختار فضایی شهر است.
در این میان، بافت فرسوده پیرامون بازار سیرجان از هویت و مرکزیت خاصی برخودار است که مورد توجه این مقاله می باشد. هدف اصلی در این تحقیق، احیاء بافت تاریخی با توجه به معیارهای بافت های سنتی با ارزش است، که بدین ترتیب بتوان شاهد کالبدی با هویت بومی در محدوده مورد نظر بود. این تحقیق از نوع کاربردی و حل مسئله است که مبتنی بر داده های مکانی بوده و به شیوه توصیفی - تحلیلی با بهره گیری از داده های میدانی - مشاهده مستقیم و مصاحبه - و کتابخانه ای - فیش برداری - و استفاده از روش تحلیلی SWOT انجام شده است . این مقاله با تدوین نقاط قوت و نقاط ضعف داخلی و فرصتها و تهدیدها بیرونی به ارائه استراتژیهای احیاء و توسعه بافت فرسوده شهر سیرجان رسیده است.
-1 مقدمه:
بافتهای فرسوده و ناکارآمد شهری بخش اعظمی از سطح شهرهای کشور را تشکیل می دهند. وسعت بالای بافت های فرسوده شهری عدم وجود سیستم فاضلاب شهری و آلودگی صوتی در حیطه زیست محیطی، نفوذ ناپذیری بافت به لحاظ دسترسی و کمبود و نقصان زیر ساخت های عمومی در حیطه کالبدی، کاهش حس تعلق مکانی و افزایش ضریب ناامنی در حوزه فرهنگی اجتماعی، نامناسب بودن ورودی های درون محله در حوزه ساختار کالبدی تاسیسات شهری، توجه کمتر به توسعه درونی شهر و بافت های فرسوده درکنار آفرینش فضای شهری جدید در حوزه حقوقی و مدیریتی و همچنین آسیب پذیر بودن این فضاها در قبال سوانح طبیعی به ویژه زلزله از دیگر سو، نوسازی و بهسازی آنها را به یکی از مسائل اساسی در حوزه شهرسازی تبدیل کرده است.
فرسوده شدن بافت های شهری در گذر زمان را می بایست در فرایند شهرنشینی و شهرسازی کشور مورد بازخوانی قرارداد که رشدهای شتابان نقش مؤثر و مداومی را در وسعت یابی شهرها از یک سو و در قدیم و جدید کردن فضاهای قبلی از دیگر سو، داشته اند. تحرک بالای نظام شهرنشینی در برخی از مقاطع زمانی و اتخاذ سیاست های توسعه کالبدی مبتنی بر رشد از پیرامون نه از درون از مواردی است که مانع از امروزین شدن برخی از بافت های دیروزین گردید که خود ارزش زیست و سکونت این بافت ها را کاهش داد و موجبات نشست بخشی از اقشار فرودست مهاجر را در آنها تسریع و حرکات نوسازی را تضعیف کرد
برخی از مسائل و مشکلهای موجود در بافتهای فرسوده عبارتند از : وجود قطعات زمین بسیار کوچک، نامنظم، تأسیسات و تجهیزات شهری نامناسب، قدیمی بودن ساختمانها و عدم استحکام و کارآیی لازم با نیازهای امروزی و... که نتیجه آن عدم بهره گیری درست زمین به عنوان یک عنصر ایستا است؛ لذا یکی از دغدغههای اصلی مدیران و برنامه ریزان و طراحان شهری، برنامه ریزی، بهسازی، نوسازی و ساماندهی این قبیل بافتها در کنار بافتهای جدیدتر بوده است.
فرسودگی شدید ساختمان ها، دسترسی های محلی نامناسب و نفوذ ناپذیری بافت، نقصان و کیفیت و کمیت پایین تاسیسات زیربنایی، مشکلات زیست محیطی و تولید آلودگی ناشی از وجود افاغنه، تبعات ناشی از فقدان روش های مناسب دفع پسابها و پسماندها و تردد وسایل حمل و نقل باری به داخل بافت در کنار محدودیت امکانات گذران اوقات فراغت و فضاهای عمومی، کیفیت زیستی در بافت مرکزی را با مشکلات متعدد آسیب پذیر ساخته است.
بافت فرسوده شهر سیرجان نیز از این شرایط مستثنا نیست. ساخته های تاریخی بافت پیرامون بازار شهر سیرجان که حامل ارزش های فرهنگی- تاریخی اند، نیازمند حفاظت و حراست اند، لیکن در حال حاضر رشد شتابان شهرنشینی، افزایش آهنگ مهاجرت و به تبع آن افزایش ناگهانی جمعیت و... درک و احساس تعلق شهروندان به شهر و میراث تاریخی آن را کاهش داده است؛ به همین جهت، به ندرت شاهد تقاضای مرمت و باززنده سازی محله های تاریخی می باشیم که علت این امر را باید در تضاد مابین نیازهای جدید، مشکلات و کمبودهای بافت تاریخی، ناآگاهی نسبت به ارزش های موجود در این بافتها و نبود مبانی نظری مناسب در باب مرمت شهری جستجو کرد.
ناحیه بافت فرسوده پیرامون بازار سیرجان با موقعیت نسبی در مرکز شهر سیرجان و از شمال به خیابان های ابن سینا و شریعتی، از جنوب به بلوار دکتر صادقی، از شرق به خیابان نصیری شمالی و از غرب به خیابان 17شهریور، یکی از محلات قدیمی و فعال سیرجان بوده است که امروزه به صورتتقریباٌ نیمه متروکه در آمده است. وجود بناهای تاریخی و هویت آفرین شهری در این محدوده و ضرورت توجه به حفظ هویت محله، زیباسازی و مبلان شهری از دلایل مورد توجه برای احیاء و ساماندهی بافت فرسوده این محدوده است که این تحقیق به آن پرداخته است.
-2 پیشینه تحقیق :
تا کنون بافتهای فرسوده شهری از زوایای گوناگون مورد مطالعه قرار گرفته است. یکی از مسائل مهم بافتهای فرسود احیاء و نوسازی آنها بوده است. مهمترین تحقیقات انجام شده موارد ذیل است:
عندلیب و دیگران - 1392 - به مقایسه و تطبیق باز آفرینی بافتهای فرسوده شهری بلوک خیام تهران و پروژه لیورپول بریتانیا پرداخته است. وی معتقد است که اتخاذ سیاستهای کوتاه مدت و در نظر نگرفتن هویت تاریخی منطقه و مشارکت نامناسب مردم باعث عدم موفقیت بلوک خیام تهران شده است
