بخشی از مقاله
چکیده
امروزه متخصصان بخش کشاورزی با سه چالش مهم افزایش تولید به دلیل افزایش جمعیت، کاهش هزینهها از طریق کاهش مصرف نهادهها و حفظ محیط زیست در فرآیند تولید مواجه هستند. در این راستا بکارگیری فناوری کشاورزی دقیق امری مسلم و اجتناب ناپذیر است و هم اکنون بسیاری از کشورها از این فناوری بدین منظور بهرهمند میشوند.
هدف این مطالعه، بررسی زمینههای فرهنگی و آموزشی لازم برای ترویج کشاورزی دقیق در ایران است. این تحقیق به روش دلفی انجام شد. جامعه آماری این تحقیق را 19 نفر از متخصصان و کارشناسان موضوعی تشکیل دادند. در روش دلفی از نمونهگیری استفاده نمیشود بلکه پانل کارشناسان براساس تخصص موضوعی و تجربه حرفهای به صورت هدفمند انتخاب میشود.
این تحقیق در سه مرحله انجام شد که 30 گویه توسط کارشناسان معرفی شدند. پس از حذف گویههایی که کمتر از 80 درصد نسبت به آنها توافق جامع وجود داشت، 21 گویه بدست آمد که در دو طبقه فرهنگی و آموزشی تقسیمبندی گردیدند. نتایج این تحقیق نشان داد که اکثر گویهها در زمینه آموزشی قرار گرفتند، بنابراین باید توجه ویژه به بخش آموزش گردد و در پایان پیشنهادات کاربردی ارائه گردید.
مقدمه
از آنجا که امروزه تکنولوژی و اطلاعات عوامل تعیین کنندهای در زندگی بشر هستند، در بخش کشاورزی نیز که تأمین کننده نیازهای اولیه بشر است و عمدهترین نقش آن تأمین غذاست باید تکنولوژی جایگاه خود را پیدا کند.کشاورزی دقیق3 واژهای است که این روزها به طور فزایندهای مورد استفاده میباشد و بیشتر آن را یک سیستم مدیریتی در کشاورزی میدانند که از ورود تکنولوژی اطلاعات در سیستم زراعی حاصل شده است.
کشاورزی دقیق اولین بار در دهه 80 میلادی در ایالات متحده امریکا عنوان گردید. این تکنولوژی برای رسیدن به پایداری و حل مشکلات زیست محیطی ایجاد شد و به کمک آن کشاورز این توانایی را پیدا میکند که مزرعه خود را کاملاً مکانیزه مدیریت نمایدو در این تکنولوژی تفاوتها مورد توجه قرار میگیرد. مثلاً در یک منطقه دو کشاورز با زمینهای متفاوت باید سطوح مختلفی از نهاده را بکار برند.
این سیستم کشاورزی تعاریف متعددی دارد و در دنیا مطالعات بسیاری بر روی مزایای آن انجام شده است که در این نوشتار به بعضی از این مطالعات اشاره میشود.
کشاورزی دقیق از نظر برخی، نگاهی است اجمالی به آینده کشاورزی که در آن مدیریت نهادههای تولید محصولات زراعی، نظیر کود شیمیایی، آهک، علفکش، بذر و غیره بر اساس ویژگیهای مکانی مزرعه، با هدف کاهش ضایعات، افزایش درآمد و حفظ کیفیت محیط زیست اجرا میگردد
این دیدگاه که در آن سطوحی کوچک از یک کشتزار به عنوان واحدهای مدیریتی مجزا مورد توجه قرار گیرد، تازگی ندارد. کشاورزی دقیق میتواند بر هزینه نهادهها و درآمد تولید محصول تأثیرگذار باشد. با اجرای کشاورزی دقیق امکان دستیابی به عملکرد بیشتر با همان سطح نهادهها، فقط با تغییر نحوه توزیع آنها، یا همان عملکرد محصول با کاهش نهادهها و یا حتی عملکرد محصول بیشتر و کاهش نهادهها وجود دارد
مهمترین محور کشاورزی دقیق شناخت دقیق مزرعه و یا زمین زراعی در نقاط مختلف آن است بهطوریکه بتوان زمین زراعی را آسیب شناسی نموده و در جهت اصلاح آن متناسب با شرایط نقاط مختلف زمین گام برداشت. جهت آسیب شناسی مزرعه لازم است در مرحله برداشت، وضعیت عملکرد آن در نقاط مختلف بهدقت شناسائی شده وبعبارتی نقشه عملکرد مزرعه ترسیم گردد
کشاورزی دقیق یک تکنولوژی جدید با انتظار کمکهای قابل توجه به کشاورزان و جامعه بوسیله انجام تصمیمات مدیریتی آگاهانه و بهبود تخصیص درون دادها است. از طریق کشاورزی دقیق، کشاورز می تواند کارآیی بیشتری داشته باشد، هزینه های تولید او کاهش می یابد و در نهایت به صورت بالقوه سود و منفعت او افزایش مییابد
کشاورزی دقیق یک رهیافت یا نظامی در کشاورزی است که نیاز به سطح بالایی از دانش و شناخت کاربران دارد.کشاورزی دقیق را می توان توجه و اقدام مقتضی مناسب با خصوصیات هر نقطه از مزرعه به جای نگرش به کل مزرعه به عنوان یک واحد تولید معنا نمود. در این روش هر متر مربع از مزرعه، یک مزرعه محسوب می شود
از ویژگیهای تکنولوژی کشاورزی دقیق این است که حداقل مصرف منابع معدنی همراه با افزایش کارایی نیروی کار و محصول را ممکن میسازد درحالیکه همزمان هنجارهای تعادل اکولوژیکی را در اکوسیستم کشاورزی ترویج میکند
توسعه کشاورزی دقیق امروزه میتواند تکنولوژی برای حفاظت محیط زیست را در کشاورزی آینده تقویت کند. مثلاً با ابزار موجود در این روش میتوان نهادهها را دقیقا به اندازه لازم و در جای مناسب آنها استفاده کرد
ونگ در سال 2001 در پژوهشی بیان میکند که کشاورزی دقیق یک شیوه بسیار جذاب برای توسعه کشاورزی پایدار است و این امکان را به کشاورزان میدهد که بر اساس دسترسی به منابع و مدیریت اطلاعات و دانش موجود تصمیمات دقیق جهت افزایش بهرهوری داشته باشند و در جهت رفاه و تأمین امنیت غذایی با تأکید بر حفظ منابع گام بردارند. بنابراین در اکثر کشورها این تکنولوژی با توجه به مزایایش پذیرش و گسترش مییابد
کشاورزی دقیق انعطافپذیری بالا و قدرت پیشبینیکنندگی زیادی در علم اقتصاد کشاورزی دارد و با محاسبه میزان بهرهوری دروندادها و تعیین نیاز هر نقطه از زمین از نظر اقتصادی کمک زیادی به کشاورزان میکند - .
فلوراکس و همکاران بیان میکند - - Florax et al ., 2002 هدف اساسی استفاده از کشاورزی دقیق مصرف بهینه منابع است و از آنجا که بی-توجهی به تفاوتهای درون مزرعه باعث خطا در مصرف عناصر پرمصرف کودی و سایر نهادهها شده و بهرهوری محصول را پایین میآورد چنانچه از کشاورزی دقیق استفاده شود، میتوان به میزان زیادی از این مشکل جلوگیری کرد
هدف نهایی کشاورزی دقیق ایجاد واحدهای تک تکنولوژی مثل رادیو و کامپیوتر شخصی نیست بلکه کشاورزی دقیق یک مجموعه از تکنولوژیهاست: یک مجموعه که نوآوریهایی مثل کامپیوتر و ... را با هم ترکیب و همنوا می سازد
تکنولوژی کشاورزی دقیق با وجود تمام مزایایی که برای کشاورز ایجاد میکند مشکلاتی نیز دارد مثلا پذیرش آن نیاز به سطح بالای اطلاعات، زیرساختهای تکنولوژیک و غیره دارد، لذا در کشورهای کمتر توسعه یافته، کوچک بودن اراضی زیرکشت کشاورزان و محدودیت دسترسی به نظام و ماشینهای خاص از موانع توسعه کشاورزی دقیق است.
کشاورزی دقیق در مراحل مختلف کشت بهعنوان یک سیستم مدیریتی بکار میرود که به ترتیب شامل جمعآوری اطلاعات از سطح مزرعه، آنالیز اطلاعات، تصمیم مدیریتی صحیح و کشت صحیح است که این مراحل به صورت چرخهای مدام تکرار میشوند. در کشاورزی دقیق از ابزارهایی برای تشخیص وضعیت و نشان دادن آن استفاده می شود که مهمترین آنها سامانه تعیین موقعیت جهانی4، سیستم اطلاعات جغرافیایی5، سیستم نظارت محصول6، تکنولوژی نرخ متغیر7 و حسگر کنترل8 میباشند
ژانگ و همکاران - - 2002 در تحقیق خود به مزایای دوبعدی - بعد عام و خاص - کشاورزی دقیق اشاره میکنند. ایشان بیان میکنند که کشاورزی دقیق برای کشاورزان سودمندی و توان محاسبه دقیق هزینه و محصول پیش از کشت را فراهم میکند ضمن اینکه منافع اکولوژیکی و زیست محیطی فراوانی برای دولت و عامه مردم دارد - . - Zhang et al., 2008 استفاده از تکنولوژیهایی مانند کشاورزی دقیق به اندازه زمین و میزان مدیریت ریسک کشاورز بستگی دارد
تحقیقات دیگر نشان دادهاند که پذیرش تکنولوژی کشاورزی دقیق به تجربه کار کشاورزی و سطح تحصیلات کشاورز و دسترسی آنان به اطلاعات بستگی دارد
در ایران با وجود اینکه این تکنولوژی در سطح گسترده کاربرد ندارد، مطالعاتی روی آن انجام شده است از جمله در سال 1389 مطالعهای با هدف سنجش نگرش کارشناسان به کشاورزی دقیق انجام گردید و از نتایج آن به این مسئله اشاره شد که در ایران باید تفکر سامانه کشاورزی را تغییر داد و از آنجا که کشاورزی دقیق در راستای کشاورزی پایدار و رهیافتی برای دستیابی به آن محسوب میشود، ضروریست که دیدگاه متخصصین نسبت به کشاورزی دقیق تغییر کند و بر توجه به برنامههای آموزشی تأکید گردد و همچنین متخصصین باید نتیجه و تأثیر کشاورزی دقیق را ببینند و کاربرد آن را مشاهده کنند تا نظرشان نسبت بکارگیری این تکنولوژی تغییر یافته و مشتاق استفاده از آن شوند
کارشناسان جهاد کشاورزی استانهای فارس و خوزستان نیز بیان کردند که استفاده از تکنولوژیهای نظارت عملکرد تأثیر زیادی بر بهبود وضعیت برداشت محصول خواهد داشت و نیز اینکه کاربرد کشاورزی دقیق امری مفید در راستای کشاورزی پایدار خواهد بود - صالحی و همکاران، . - 1387 این گروه از کارشناسان به مفید بودن فناوریهای متغیر سموم نیز اشاره کردهاند
در تحقیق دیگری در استان فارس این نتیجه حاصل شد که ابتدا باید کلاسهای آموزشی در مورد تکنولوژی کشاورزی دقیق برای متخصصین و کشاورزان برگزار گردد و پس از ایجاد زمینه آموزشی لازم در آنها دولت باید سامانه حمایتی و امکانات اولیه را برای ترویج این تکنولوژی بین کشاورزان ایجاد کند
نجف آبادی و همکاران - - Najafabadi et al., 2011 دانش و آگاهی کارشناسان را بعنوان یکی از الزامات کشاورزی دقیق بیان کردند.
