بخشی از مقاله
چکیده
صوفیان نخستین به سبب نزدیکی به صدر اسلام و سرچشمه هاي ناب معنویت همواره نگاهی آرمانی به جامعه و حکومت فاضله داشتهاند. سفیان ثوري نیز از نخستین صوفیانی است که در گفتار و رفتارش نوعی منش اجتماعی و سیاسی ملاحظه میشود
تعلّق وي به گروه زاهدان و محدثان از سویی و انتساب او به نخستین صوفیان از سویی دیگر، شخصیتی چند بعدي از سفیان ساخته است. وي در زندگی خود گاه از حضور در صحنههاي سیاسی و اجتماعی به شدت پرهیز کرده و بر منفعتگرایانی که با انگیزههاي غیر الهی به این حوزه گام نهادهاند، سخت تاخته است. گاه حضور او در این صحنهها همراه با نوعی مدارا و تساهلگرایی بوده است. علاوه بر این سفیان در مواردي نیز با بینشی عمیقاً سیاسی وارد عرصه اجتماع شده و با انتقاد تند از خلفا و تشویق به جهاد در عرصههاي خارجیتحرّك سیاسی ویژهاي بروز داده است.
مقدمه
صوفیه در پرداختن به موضوع سیاست گاه صرفاً بر یکی از دو معیار وحدت و کثرت تأکید داشتهاند که به همین سبب نیمی از حقیقت را از دست دادهاند. عزلت پیشگان کسانی هستند که در عالم وحدت ماندهاند و منفعت گرایان آنانند که جز عالم کثرت، به چیز دیگري اعتقاد قلبی ندارند و در واقع عارف نما هستند. دستهاي از صوفیه نیز احکام عوالم وحدت و کثرت را به هم آمیخته اند و بدین ترتیب با خلط مراتب به تساهل گرایی در عرصه سیاست گرفتار آمدهاند. البته این تساهل گرایی گاه تحت تأثیر آراي فقهی در میان اهل سنت بوده است و در مواردي نیز نوعی مداراي اجتماعی مثبت به حساب میآید.
تحرّك پیشگان هم گروهی هستند که به هر دو عالم وحدت و کثرت توجه داشته اند اما در میان همین دسته گروهی به آفت عوام زدگی دچار شده اند - مثل عیاران - و گروهی به فعالیتهاي ضد فرهنگیِ خواص مآبانه و متعصبانه روي آوردهاند. اما عارفان سیاستمدار آنانند که جامع وحدت و کثرت می باشند و قواعد شئون مختلف را رعایت میکنند. عرفان در این گونه افراد، صفاتی ایجاد میکند که لازمه سیاستمداري است. تحلیل اندیشههاي سیاسی و اجتماعی صوفیان به ویژه صوفیان نخستین که به سرچشمههاي ناب عرفان نزدیکتر بودهاند به تحلیل رابطه حقیقی عرفان و سیاست کمک شایانی میکند؛
کاري که در عرصه پژوهش چندان مورد توجه مورخان نبوده است. البتّه از سوي دیگر نقد بهجاي برخی اندیشههاي افراطی صوفیان در این زمینه به پالایش و تصفیه تصوف و نزدیکسازي آن به عرفان حقیقی منجر خواهد شد که مستلزم زدودن هاله تقدس از گرد چهرة این صوفیان است.
سفیان ثوري - ف - 161 نیز از صوفیانی است که آراء و افکار سیاسی و اجتماعی وي از لابه لاي اقوال و افعالش قابل استخراج و استنباط است. وي در کوفه زاده شد و چون پدرش از ثقات محدثین بود در میان کتب حدیث بزرگ شد
و از سوي دیگر نیز او از گروه صوفیان نخستین شناخته می -شود، لذا تحلیل اندیشههاي وي که در این تحقیق به روش کتابخانهاي صورت پذیرفته است در تبیین رابطه تصوف اسلامی و سیاست روشنگر خواهد بود. در این پژوهش اندیشههاي سفیان ثوري را بر سه محور عزلتگرایی، تساهلگرایی و تحرك پیشگی سیاسی و اجتماعی طبقه بندي کرده ایم.
عزلت گرایی
سفیان ثوري در طول زندگی همواره به کسب از راه تجارت در حد نیاز بسنده میکرد تا از صله امیران بینیاز باشد و اگر چه مناصب بزرگی به وي پیشنهاد داده میشد و هدایاي فراوانی از سوي ملوك براي او ارسال میگشت، از پذیرفتن آنها ابا میکرد
وي شدیداً به عزلت اجتماعی اعتقاد داشت و در این زمینه گاه به نوعی منفینگري نزدیک میشد تا جایی که زیادي دوستان شخص را نشانه نقصان دین تلقّی میکرد و میگفت: سفیان از اینکه آبروي خود را در راه کسب مال یا منزلت به خطر بیندازد، ترس داشت.
وي ترك حب مقام را سخت ترین نوع زهد میدانست و میگفت: چنان که میبینیم سفیان در این جملات متوجه صوفیان ضعیف النّفسی است که زهد را در نخوردن غذا و نوشیدنی و حتّی فقر مادي خلاصه کرده اند اما جاه طلبی و ریاست جویی چنان هم در نهاد ایشان متمکّن است.
