بخشی از مقاله
چکیده
توسعه سریع کلانشهرها و تبعات ناشی از آن، ازجمله دوری از طبیعت تقاضا برای احداث و تملک خانههای دوم - موقت - دائم - در حومه و محیطهای روستایی مانند ییلاقات ماسال و پارک های جنگلی را افزایش داده که این پدیده در محیط میزبان طیفی از اثرات مثبت و منفی را در برداشته است.
ازآنجاکه پارک های جنگلی طبیعی، عرصههای طبیعیهستند که مشخصاً در جهت حفظ اکوسیستمهای منحصربهفرد سرزمین حائز اهمیتاند بر آن شدیم تا با تحلیل اکولوژیکی منطقه و با توجه به اطلاعات کیفی حاصل از مطالعات صورت گرفته، برای درک سمت وسوی پژوهشهای آینده در زمینه طراحی منطقه، گامی برداشته باشیم. چراکه طراحی اکولوژیک پارادایمی پسامدرن است که مشخصه آن درک عمیق از رابطه انسان و طبیعت و هدف آن حفاظت و بازسازی طبیعت و همچنین ایجاد پیوند شهروند با طبیعت است. نتیجه این پژوهش یافتن 4 پهنه غالب منطقه و پیشنهادانی برای آن است.
مقدمه
انسان بهطور خودآگاه و ناخودآگاه به دنبال یافتن نظم در محیط پیرامون خود است و به مناظر بکر طبیعی به دلیل کمیابی و کیفیات زیبایی آنها ارج مینهد و تمایل به یافتن الگوهایی دارد تا بتواند با درک و تحلیل آنها به ماهیت منظر و زیبایی های پیرامون خود پی ببرد. در هر منظر سه حقیقت بههم پیوسته فرم، عملکرد و معنا که در ارتباط یکدیگر هستند و جود دارد و انسان است که با درک الگوها و شناخت طبیعت میتواند به ماهیت منظر پی برد. استفاده از الگوهای نمادین در مراسم و بناهای مذهبی نشان از الگوهای الهام گرفتهشده از محیط و طبیعت پیرامون وی بوده است و میتوان بین الگوهای طبیعی و فرهنگی و درک ما از زیبایی، از دیر بازپیوندی برقرار کرد.
مدیریت پایدار منابع طبیعی سعی بر مدیریت ساختار و ترکیب منظر برای حفظ جمعیتهای مناسب گیاهان و جانوران و مرمت مناظر آسیبدیده و جایگزینی آنها با فرایندهای طبیعی دارد که این مهم با تحلیل الگوهای اکولوژیکی و الگوهای پوشش گیاهی و ارتباط با شکل زمین انجام میپذیرد. با توجه به آرای صاحبنظران منظر چون مونیکا ترنر 1، کری برت 2، کارل برت 3 و جیگل وو 4 در کتاب »تاریخ اکولوژی منظر در ایالات متحده آمریکا« باوجودآنکه بهطور مستقیم به تعریف منظر پرداخته نشده اما شناخت محیط اجتماعی، شناخت ساختار اکولوژیکی را در بهبود چشماندازهای طبیعی مؤثر برمیشمارند. در این میانیان مک گهارت 5 و سایموندز منظر را تجلی فرایندهای در حال تغییر در طبیعت میداند.
در این پژوهش، تحلیل اکولوژیکی منظر پارک جنگلی اولسبلنگاه موردبررسی قرارگرفته است و هدف از این تحلیل عبارت است از بسط دستهای از اهداف منظر در زمینه منابع مهم و با ارزش ازنظر اجتماع محلی و بسط الگو و ساختاری از منظر بهمنظور دستیابی به محیطی پایدار است.
برای دستیابی به این اهداف ابتدا به مروری بر روشهای تحلیل الگو و سپس بررسی موقعیت جغرافیایی و اقلیمی هوایی منطقه پرداخته که منتج به شناسایی جریانها و آشفتگیهای موجود میشود. برخی از این اطلاعات بر پایه داده های راه دور و عکسهای ماهوارهای و برخی نیز با مشاهده منطقه موردبررسی، بهدستآمده است و با استناد و مطالعه منابع کتابخانهای و بسط الگوها و ساختارهای منتج از این منابع، رابطهای زیر بنایی بین شکل زمین، اقلیم، ادراک و زیبایی شناسی، بهمنظور دستیابی پایدار به ارزشها و ایجادشده است. این مسئله منجر به طراحی جداول و ایجاد ترکیباتی از این عوامل در ارتباط با نواحی مختلف منظر گردید.
پیشینه پژوهش
»منظر« بهعنوان ترکیبی از کشتزارها، ساختمانها، تپهها، جنگلها، بیابانها، عناصر آب و زیستگاهها قلمداد میشود - Steiner.2000. P,4 - و »بومشناسی منظر« شاخهای از بومشناسی است که در اروپا در دهه 1960 ظهور یافت و به مطالعه الگوی مؤلفههای منظر میپردازد . - Ahern-Botequilha, 2002,p.67 - زمینههای کاربری زمین، پوشش گیاهی، ساختار و الگوهای فضایی و تغییر الگو و فرایندها ازجمله مفاهیم مشترک و بنیادی میان بوم شناسان و برنامه ریزان منظر هستند , - 2008,p. 51 - Semiari و ایشان سعی دارند تا ساختارها، دلایل تغییر، چند پارگی و تخریب لایههای منظر را بشناسند و به هدایت آنها بپردازند
وانایی یک بوم سامانه در حفظ جایگاهی مطلوب ازنظر پیوستگی و تداوم بومشناختی در طی زمان است
محیط و منظر بیان لحظهای فرایندهای جاری بومشناختی، فنی شناختی و فرهنگی بوده که در طول زمان در حال تغییرند. ماینیگ 6 در کتاب »چشم نظارهگر : ده صورت مختلف از یک منظره« در مورد تمایل بیننده مطالعه کرده و مینویسد "هر محیط و منظری نهتنها ازآنچه در برابر چشمان ما قرار دارد، بلکه ازآنچه در فکرمان میگذارد نیز تشکیلشده است
یک منظر هم به فرم و هم به الگو دیده میشود که اطلاعاتی در مورد ماهیت عوامل فعال در محیط و منظر را در اختیار قرار میدهد. در منظر سه حقیقت بههمپیوسته یا سه جنبه مرتبط، یعنی جنبههای بصری، ادراکی و تجربی در قالب فرم - بصری - معنا - ادراکی - و عملکردی - فرایندهای بیولوژیکی و اکولوژیکی و تجارب انسانی - در ارتباط متقابل با یکدیگر جلوهای از وحدت در کثرت را به وجود میآورند
تحت عنوان »نقش محیط و منظرهای معمول« در قرائت مفاهیم محیط و منظر، به اصل بومشناختی که برای معماران ناشناخته است پرداختهشده و به جای اکولوژی این نظریه پذیرفته شده است، که خود ویراست دیگری از نظریههای بیانشده توسط پیرس اوف لوئیس است، با این اصول و مبانی پیش شناخت محیط و منظر بهعنوان یک ضرورت بیانشده و به گفته ماینیگ - 1979 - ، محیط و منظر توسط ذهن ما تفسیر میشود و بهبیاندیگر برای مردم معانی مختلفی دارد. منظر پدیدهای عینی، ذهنی پویا و نسبی است که محصول تعامل انسان با محیط و جامعه با تاریخ است
مروری بر مفاهیم، الگو، فرایندها
اصول پایداری منظر و در رابطه با آن پایداری اکوسیستمها مستلزم نمودهایی از محیط، اجتماع و اقتصاد است و دارای اهدافی عملکردی، فرهنگی و زیبایی شناسانه است. که در پژوهش به اصول حفظتی و اکولوژیکی پرداخته شده است. عوامل بومشناختی را به سه دسته فرایندهای زمینشناسی - طبقات زمین، آبشناسی، باد، هوازدگی - ، فرایندهای خاک سازی و فرایندهای زیستشناختی تقسیم میکنند که این فرایندها تأثیر متقابلی بر یکدیگر گذاشته و یک اکوسیستم را به وجود آورده و محیطها و مناظر متنوعی را می سازند.
مروری بر روش تحلیل الگوها
تحلیل الگوها از طریق بررسی مکانی و طبقهبندی پدیدههای طبیعی یا آزمون مناظری که از مجموعهای از الگوها به وجود آمدهاند، انجام می پذیرد و ازآنجاییکه الگوها و فرایندها در حال تأثیر متقابل بر یکدیگر هستند باید از واقعی بودن این الگوها اطمینان حاصل شود پدیده های طبیعیمعمولاً عناصری کامل یا سامانههایی منفرد و دارای الگوهای مشابه هستند. الگوهای مطرحشده در تحلیل منظر عبارتاند از الگوهای شکل زمین، الگوهای اکوسیستم و الگوهای انسانساخت.
تحلیل الگوهای شکل زمین
ازآنجاییکه شکل زمین، زیربنایی بر تمام فعالیتهای انسانی و طبیعی است بحث را با تحلیل الگوی شکل زمین آغاز میکنیم برای تحلیل منظور از شکل زمین صورت سهبعدی زمین است و برای تحلیل آن را به دو جزء ساختار و ترکیب تقسیم میکنند. ساختار به چگونگی کنار هم قرار گرفتن و فرسایش اجزا و ترکیب به آرایش شیمیایی، مقاومت و منشأ سنگها میپردازد.
ساختارهای فرسایشی بیشتر در ارتفاعات بالاتر و منظر رسوبی در نواحی پایینتر تشکیل میشود. و این مسئله ساختارهای مقعر و زاویهدار را در ارتفاع و فرمهای گرد تر را در ارتفاعات پایینتر مناطق کوهستانی ایجاد میکند و موجب ایجاد تباینی مشخص بین دو الگو موجود میشود. برای تحلیل شکل زمین میتوان از عکس، نقشه توپوگرافی و خطوط همتراز استفاده کرد. هرچه خطوط همتراز بیشتر باشد درجه انحنا - محدب و مقعر - بیشتر خواهد بود. در - شکل - 1 که توپوگرافی بخشی از پارک جنگلی اولسبلنگاه نشان میدهد، فلشهای سبز نمایشدهنده خط الراسها و فلشهای قرمز نشاندهنده دره ها هستند.
تحلیل ساختار منظر
تحلیل منظرمعمولاً با توصیف اجزای تشکیلدهنده یا عناصر آن شروع می شود. که عناصر پایه عبارتاند از: منظر موزاییک - کاشی - ، دالانها، بستر. منظر موزاییک، به مناظری اطلاق میشود کهمعمولاً شامل لکههای متفاوتی از مناطقی با پوشش گیاهی یا بدون آن است. پرچینها در برخی روستاها و مزارع نیز میتوانند لکهها را ایجاد نمایند - شکل . - 2 دالانها نیز مسیرهایی هستند که برای حرکت آب، جانوران به کار میروند و با پوشش گیاهی خاص یا ساختار دیگری در ارتباط قرار نمیگیر ندر منطقه موردتحقیق از نوع مارپیچ و به هم بافته است - تصویر - .
بسترها نیز بخشی از منظر هستند که دارای بیشترین ارتباطات میباشند، ممکن است لکهها، دالانها و مسیرها درون بستری قرارگرفته باشند که این لکهها توسط دالانهایی با ساختار و ترکیب یکسان به یکدیگر مرتبط و بیشترین ارتباط را شکل دهند که درنتیجه آن بستر ایجاد میکنند
شکل -1 توپو گرافی و نمایش تقعر و تحدب منطقه مورد پژوهش
شکل -2 لکه ها و بستر مورد پژوهش
