بخشی از مقاله
خلاصه
پایداری توسعههای جاری و جدید به چالش مهمی پیشروی توسعهدهندگان، برنامهریزان شهری و طراحان در سراسر جهان تبدیل شدهاست. هر پروژه ساختمانی مستلزم استفاده از مصالح طبیعی و مصرف انرژی میباشد و تاثیر فوقالعادهای روی محیط ساختهشده خواهد گذاشت و پیامدهای زیستمحیطی خود را به نسلهای آینده به طور کاملا آشکار منتقل میکند. تاثیر پروژههای شهری روی محیط بهخصوص در کشورهای در حال توسعه، معضلات ناپایداری و تخریب محیطزیست را منجر شدهاست. مهندسی ارزش فرایندی ساختارمند و طرحریزیشده برای دستیابی به تعادل هزینه، کیفیت، کارکرد یک پروژه میباشد که مبتنی بر سه پایه خلاقیت، کارگروهی و کارکردگرایی است.
با توجه به ناکارآمدی روشهای مرسوم در دستیابی به پایداری، از مهندسی ارزش استفاده میگردد که از یک تیم چند تخصصه تشکیل شدهاست و نگرشی اجرایی و کارکردگرا همراه با تجزیه و تحلیل مساله بهصورت نظاممند و هدفمند دارد. پارک چهلبازه در حوزه شمالغرب مشهد با دارا بودن بستری بکر و رواناب فصلی جاری در میانه آن قابلیت تبدیل به پارک اکولوژیک را دارا میباشد. جایگاه پارک چهلبازه در طرحهای بالادست شهری اهمیت نقش زیستمحیطی و تفریحی آنرا خاطر نشان میسازد. در این مقاله علمی کاربردی با استفاده از روش مطالعه میدانی، مهندسی ارزش با هدف پایداری در طراحی پارک چهلبازه اجرا گردیده که نتایج آن میتواند منجر به پشتیبانی از تفکر پایداری توسط اعضای تیم ارزش و ذینفعان و سبب افزایش شاخص ارزش گزینههای طراحی شود و در نهایت دستیابی به بهترین ارزش در سراسر عمر پروژه و نیل به توسعهی پایدار منطقه گردد.
.1 مقدمه
امروزه شهرهای سراسر جهان، با مخاطراتی همچون گرمشدن، تخریب لایه اُزن و بارانهای اسیدی که ناشی از مصرف بیشازحد انرژی و دیگر منابع طبیعی است، مواجه هستند و در حال پرورش زمینهایی در جهت آلودگی، فقر، بیماری و ناامیدی میباشند. اینگونه معضلات را میتوان با یک برنامهریزی محیطی دقیق، از طریق بکارگیری شیوههایی مبتکرانه و دربرگرفتن همهی جنبههای پایداری، تا حدودی جبران کرد و شهرهای ما میتوانند پرچمدار توسعه پایدار باشند 2]، .[1 حامیان توسعه پایدار شهری در جستجوی یافتن راههایی هستند که انسان بدون تخریب ظرفیت زیستی خود در همه ابعاد، نیاز فعلیاش را برآورده سازد. اساس توسعه پایدار، مفهوم ساده اطمینان از کیفیت بهتر زندگی برای افراد، در حال حاضر و نسلهای آینده، میباشد.[3]
با توجه به کاهش فضاهای سبز شهری نیاز به پارکهای شهری محسوس میباشد. پارک چهلبازه مشهد به عنوان بخشی از حوزه آبریز گلستان که مساحتی بالغ بر 200 هکتار را شامل میشود در نظام اکولوژیکی اهمیتی بهسزا دارد. حضور روانآب به صورت یک جریان فصلی این نقش را دو چندان می نماید. توجه به بستر اکولوژیک پارک، بهرهگیری از مبانی نظری محوریت آب و همچنین توجه ویژه به مبانی زیستمحیطی میتواند این پارک را از سایر پارکهای شهری متمایز نماید.
رویکرد اکولوژیک به مسیلهای شهری در قالب پارکها و فضاهای سبز عمومی به عنوان یکی از مهمترین محورهای توسعه پایدار در کشورهای توسعهیافته مطرح بوده و هست. پارکهای اکولوژیک شهری تصمیم بر تقویت ارتباط انسان و طبیعت دارند. توجه به ویژگیهای زیستمحیطی بستر از یکسو و تقویت نقش پارک در جهت ارتقا سطح کیفی محیطزیست پیرامون خود میتواند به عنوان یکی از ویژگیها و ضرورتهای طراحی پارک چهلبازه تلقی گردد. براین اساس توجه کارفرمایان این پارک به رعایت مفاهیم پایداری و استفاده از روشهایی که بهترین بهرهوری اقتصادی و زیستمحیطی را برای بازدیدکنندگان آنها به همراه داشته باشد، جلب گردید.
طراحی پایدار با بهرهگیری از انرژیهای طبیعی و بکارگیری فنآوریهای جدید و الهام از پیشینه معماری پایدار میتواند به انطباق و تلفیق میان طبیعت و مصنوع پردازد. از چالشهای ایجاد طراحی پایدار، محدودیت آگاهی و عدم وجود اصول کامل برای پایداری و چندپارگی نهادها و آموزش میباشد .[5] اجرای موفقیتآمیز یک طرح بیش از هر چیز نتیجه یک فرایند طرحریزیشده و سیستماتیک است که برنامهکار مهندسی ارزش نامیده میشود.
مهندسی ارزش طبق تعریف انجمن استاندارد مدیریت ارزش، روشی یکپارچه در پاسخ سریع1 میباشد که با برانگیختن خلاقیت و بهبود کیفیت، وسیلهای جهت مدیریت افکار تیم فراهم مینماید و با استفاده بهتر از دانش و تجربه، ایدههای جدیدی بهمنظور انجام کارکردها تولید میکند و گزینههایی پیشنهاد میکند .[4] با توجه به جایگاه پارک چهلبازه در طرحهای بالادست شهری و تعدد ذینفعان و ناکارآمدی روشهای مرسوم در رسیدن به طرح پایدار، مهندسی ارزش با رویکرد نظاممند از طریق مشارکت ذینفعان و بهرهمندی از تیمی با تخصصهای مختلف و همچنین استفاده از خلاقیت و کارکردگرایی با هدف پایداری در حل مسئله در کنار سایر معیارهای طراحی بکار گرفتهمیشود.
.2 مهندسی ارزش
مهندسی ارزش در سطح استراتژیک، ابزاری مطمئن برای ارائه چشماندازهای یک مسیر جدید با استفاده از روش خاص خود و با هدف تامین نیازها و الزامات یک مسئله است و از سال 1989 میلادی مورد استفاده گسترده کارفرمایان، معماران و پیمانکاران صنعت ساخت قرار گرفتهاست. نتایج استفاده از روش مهندسی ارزش باعث کاهش چشمگیر هزینهها و گسترش کاربرد مصالح گردید. فرایند مهندسی ارزش در پروژه دیدگاههای مختلف ذینفعان را در جهت برآوردهکردن اهداف با کمترین مصرف منابع هماهنگ مینماید 6]، .[7 الافی - 2010 - مهندس ارزش را بهعنوان یک روش خلاق، سازمانیافته تفسیر میکند که به تمام اجزای پروژه، با هدف بهینهسازی هزینه بدون فداکردن کیفیت، اعمال میگردد. کیفیت اصطلاحی که معانی مختلفی برای افراد دارد.
کیفیت را موسسه معماران آمریکا - 2006 - بر حسب، درجهای از برتری و جامعه مهندسین عمران آمریکا - 2002 - ، کارایی بهمنظور پاسخگویی به نیازهای استفادهکنندگان و یا کارفرمایان، تعریف کردهاند.[6] مهندسی ارزش از دیدگاه انجمن مهندسی ارزش آمریکا، 1 کاربرد سیستماتیک تکنیکها و فنون شناختهشدهای است که کارکردهای یک محصول یا خدمت را تعیین مینماید و با تعیین بهای این کارکردها، ضروریترین کارکردها برای حصول به عملکرد واقعی محصول با کمترین هزینه دوره عمر 2 مشخص مینماید.
کلی و میل3، مهندسی ارزش را »ارزیابی گزینههای مصالح و روشهای ساخت بهمنظور صرفهجویی در هزینه بدون آنکه تاثیر عمدهای روی طرح، ماندگاری یا زیبایی داشتهباشد و بر مبنای اولویت انتخاب صورت میگیرد.« تعریف مینمایند.[5] در این راستا فرایند مهندسی ارزش شامل شناسایی پروژه، توسعه تیم پروژه، جمعآوری اطلاعات، تحلیل کارکرد، تولید ایده از طریق طوفان فکری، انتخاب بهترین ایده و برنامهریزی تغییرات و اجرای تغییرات میباشد.[7]
.3 روششناسی مهندسی ارزش در راستای ارتقای پایداری اکولوژیکی پارک چهلبازه
استفاده از مهندسی ارزش در دستیابی به پایداری نقش مهمی در تضمین کیفیت ایفا میکند. اعتبار و دوام را بوسیله ارتقای اجرا در سراسر عمر پروژه تضمین مینماید و همچنین سبب رسیدن به کارایی زیاد، حداقل استفاده از منابع، ترکیب بهینه هزینهی دورهعمر، دستیابی به کیفیت رضایتبخش استفادهکنندگان در محدودهی بودجه میگردد .[8] بهمنظور دستیابی به مفهوم پایداری با استفاده از رویکرد مهندسی ارزش منافع پایداری به اعضای تیم ارزش بهمنظور تعهد به مسائل پایداری توضیح دادهشد و نه بهصورت دستورکار جداگانه، بلکه در مرحله پیشمطالعه کارگاه ارزش در نظر گرفته شد و در همه فازهای کارگاه مهندسی ارزش ادغام گردید.
اهداف پارک اکولوژیکی تهیه شده و دستهبندی شده که شامل موارد احیای ساختار اکولوژیک شهر با تاکید بر عملکردهای زیستمحیطی پارک پایدار، ایجاد مجموعهای پایدار در بستر طبیعی زیستمحیطی درون، خودکفایی پارک با استفاده از اصول پایداری، ارتقا فرهنگ و آموزش، ارتقا جاذبههای گردشگری و تفریحی در راستای شکلگیری قطب فراغتی تفریحی با هویت ویژه، تلاش در راستای انسجام عملکردی با غلبه فضاهای سبز و باز، استفاده موثر و بهینه از اراضی واقع در پیوند با بافت همجوار، ارتقا کیفیات دید و منظر با تاکید بر وجود عناصر طبیعی در راستای تقویت حضورپذیری و گردش پیاده میباشد، در روششناسی مهندسی ارزش و در فاز پیشمطالعه به منظور تعهد اعضای تیم به پایداری در نظر گرفتهشد.
متدولوژی مهندسی ارزش در قالب برنامهکاری تعریف و عملیاتی میشود برای درک بهتر مراحل کاری را بهصورت بسیار خلاصه معرفی میکنیم. گام اول یا مرحله پیشمطالعه ارزش که شامل معرفی جامع و مانع طرح اولیه، جمعآوری اطلاعات لازم برای انجام مطالعات مهندسی ارزش، تعیین مبانی مطالعه شامل گاوهای مقدس، معیارهای ارزیابی پروژه، محدوده مطالعات مهندسی ارزش، تهیه اطلاعات پایه هزینه - قیمتهای واحد - به نحوی که امکان شروع مطالعات مهندسی ارزش با این پیشفرضها میسر باشد. شناسایی مسائل و اهداف پایداری، تعهد به پایداری در این فاز صورت میگیرد. گام دوم مطالعات مهندسی ارزش گام مطالعه یا کارگاه مهندسی ارزش است که شامل شش فاز اطلاعات، تحلیل کارکرد، خلاقیت، ارزیابی ایدهها، توسعه ایدهها و ارایه نتایج میباشد. فعالیتهای هر فاز به طور خلاصه تشریح میگردد.
