بخشی از مقاله
مطالعه خصوصيات اکولوژيکي گياه جوجوبا و بررسي کشت آن در استان گلستان
چکيده :
امروزه با مشخص شدن اثرات سوء بسياري ازترکيبات شيميايي،توجه به تنوع توليد وبهره گيري از گياهان موجود درطبيعت و اصلاح و کشف انها جزيي از مطالعات و نوآوريهاي مهم جوامع پيشرفته مي باشد.
گياه جوجوبا از گياهان بومي جنوب غرب آمريکاي شمالي بوده که باتوجه به نيازهاي اکولوژيکي منحصربه فرد خود قادربه رويش در شرايط اقليمي حادهم هست .
درکشورايران ، گياه جوجوبا در استانهاي سيستان و بلوچستان،يزد،کرمان ،خوزستان،بوشهرمستعد کشت است .
باتوجه به شرايط اقليمي استان گلستان،به بررسي کشت اين گياه دراستان گلستان پرداختيم . کلمات کليدي:جوجوبا،تنوع توليد،گياهان بومي،شرايط اقليمي حاد،استان گلستان
مقدمه:
امروزه به دليل استفاده نامناسب ازمنابع و عدم توجه به چرخه هاي اکولوژيک و مباني توليدپايدار،کشت وپرورش گياهان زراعي تنهابه گونه هاي خاصي محدودشده است .ساماندهي ژنتيکي اين گياهان براساس اقليم و شرايط زراعي ،ضمن افزايش آسيب پذيري محيط و کاهش تنوع ،باعث حذف بسياري از عوامل موثراکولوژيک و افزايش عوامل خسارتزا گرديده است .لزوم برگشت به توليد اکولوژيک وحفظتوازن وثبات چرخه هاي طبيعي ،موضوعي است که کشورهاي پيشرفته درقالب روشهاي متنوع جنگل زراعي ،کشت مخلوط و غيره ونيز توجه به گونه هاي جديد همچون کرامب و جوجوبا سعي درحصول به آن را دارند.گياه جوجوبا بدليل ويژگيهاي زراعي منحصربه فردخودازاستعدادزيادي درکشت وتوسعه درنواحي نيمه خشک کشوربرخوردار است .ويژگيهاي منحصربه فرد آن باعث توجه بسياري ازمحققان وحتي سوداگران به اين گياه شده است .
شکل ظاهري گياه جوجوبا:
گياه جوجوبا بانام علمي ( simmondsia chinensis) ،ازنهاندانگان ،خانواده simmondsiaceae وازجنس simmondsiaو از گونه simmondsia.c.k.schneid است .گياه جوجوبا در جهان بانام هاي متفاوتي شناخته شده است . نامهايي ازقبيل :باک نات،آجيل قهوه،گوت نات،فندق جاماييکا،يويوبا،ژوژوبا،هوهوبا،برگ ليمو و ...
ريشه گياه: گياه جوجوبا باداشتن ريشه هاي عميق قابليت دسترسي به منابع اب زيرسطحي تا اعماق١٠-١٥متر رامهيا ميسازد.طول ريشه بالغ درآن گاهي به ٣٠متر هم ميرسد.
ساقه گياه: درخچه اي هميشه سبز دوپايه باساقه هاي متعدد وانشعابات يقه اي که که ارتفاع آن درشرايط عادي١-٢.٥ مترو حداکثر به ٥ مترمي رسد.
برگهاي گياه : برگها متقابل ، بيضوي و فاقد دمبرگ ،به طول ٢-٤ سانتي متر باکوتيکول ضخيم ، چرمي شکل نسبتا کرکدار،اندازه برگ ها ازيک بوته تا بوته ديگر تفاوت قابل ملاحظه اي دارد.(حسنلووحاج نجاري،١٣٨٦)
گلهاي نر،خوشه مجتمع سبزمايل به زرد،به طول mm٤٣ ميباشند. گلهاي ماده،درشت ،منفرد وسبزرنگ به طول mm٢٠١٠ بوده که روي دمگل برگشته اي قرار دارند.(ساعدي، ١٣٨٦)
طول دانه حداکثر٢سانتي متر و وزن هردانه بين ١-٠.٤گرم ميباشد.تعدادبذوردهرکيلوگرم ٥٥٠٠تا ٦٥٠ عدداست .گل دهي وگرده افشاني آن باوجودبارندگي هاي پاييزه کافي و دماي مناسب بالاي صفردرجه ،دراواخرزمستان رخ مي دهد.(ساعدي،١٣٨٦)
نيازهاي اکولوژيکي :
دامنه رشدجوجوبا ازارتفاع١٨٠٠ مترازسطح درياگزارش شده است و در عرضهايي بين ٢٣تا ٣٥ درجه شمالي بامحدوده دمايي -٩ تا ٥٠ درجه سانتي گراد را تحمل مينمايد.اين گياه درخاکهاي ساحلي باهدايت ٢٤ ميلي موس برسانتي متربه خوبي رشد ميکند.و شوري ١٢ دسي راهم تحمل مي کند.جوجوبابه خاکهاي سنگن و مستعد غرقابي بسيارحساس بوده و لازمه کشت آن وجود زهکشي قوي است .تا ازايجاد حالت غرقابي جلوگيري به عمل ايد.اين گياه دردامنه اسيديته ٥-٨ بخوبي رشد ميکند ولي PHکمتر از ٥ باعث سميت الومينيوم مي شود.
امتيازخاص اين گياه کاهش نيازابي ان درفصل تابستان است .اين گياه اگرچه در مناطقي بابارندگي mm٧٥هم قادربه ادامه حيات ميباشد اما بارندگي کمتراز mm٢٠٠موجب کاهش شديد رشد ان مي گردد.گونه هاي زراعي اين گياه دربارندگي هاي کمتر از mm٦٠٠ نياز به ابياري دارند.جوجوبادرشرايط طبيعي ٢٠٠ سال عمرميکندولي درشرايط ديگر١٥ سال عمرميکند.(ساعدي،١٣٨٦)
پراکنش رويشگاهي :
جوجوبابوته اي چندساله و هميشه سبزوبومي صحراي سونوران درجنوب غربي امريکا،شمال غرب مکزيک و کاليفرنيا مي باشد.کشورهاي بزرگ توليدکننده جوجوبا امريکا،استراليا،مکزيک ،کاستاريکا،برزيل ،ارژانتين ،پاراگوئه،مصر،پرو وفلسطين بوده و درکشورهاي عربستان سعودي ،سودان،کنيا،افريقاي جنوبي توسعه يافته وازتوليدمطلوبي دراين کشورهابرخورداراست .درايرانباتوجه به شرايط ويژه اقليمي بويژه کمبوداب ازگياهان مناسب جهت کشت و توسعه خصوصادرنواحي جنوبي کشور واستانهاي بوشهر،سيستان و بلوچستان،فارس، خوزستان وتا حدودي کرمان ،يزد واطراف کويرميبايست استفاده شود.ويژگي چندمنظوره بودن اين گياه بعنوان گياهي زراعي صنعتي علوفه اي حفاظتي(موثردرکاهش فرسايش خاک )توجه جدي تر به اين گياه را مي طلبد.
نقشه پراکنش رويشگاهي جوجوبادرجهان
(ساعدي ، ١٣٨٦)
رنگ بنفش :سيستان وبلوچستان، رنگ نارنجي،بوشهر، رنگ سياه،خوزستان،رنگ قرمز،يزد(نصيري و حاج نجاري، ١٣٧٧)
رنگ آبي: تحقيقات در استان گلستان به صورت ازمايشي است .
مواردمورداستفاده :
١.دارويي٢.صنعتي٣.علوفه اي٤.حفاظتي
روغن جوجوبا نيز به عنوان مواد افزودني به روغن موتور، روغن انتقال و دنده ديفرانسيل استفاده ميشود.
(el mogy)
٢.ازدست دادن وزن،بهبودعملکردکبد،بالابردن سطح ايمني بدن،براي درمان سرطان،ارتقاءرشدمو،نرم کننده پوست ،ضداکنه
(Ashour,etal.2013)
٣.گياه جوجوباداراي ارزش اقتصادي است زيرا ٥٠ درصدازان دانه ها از،استرموم بي بو ،نور،تشکيل شده است .علاقه به نفت جوجوبا ناشي ازخواص غيرمعمول دانه ان نسبت به ساير روغن هاي شناخته شده است .
(Tobaresa .etal.2003)
٤.علاوه بر ويژگيهاي روغن جوجوبا، بذوراين گياه داراي واکس مايعي است که بعنوان يک روغن گياهي بي نظير شناخته شده و از آن تحت عنوان طلاي صحرا يا طلاي مايع ياد ميکنند.
روغن جوجوبا بي طعم ،بي مزه،بارنگ طلايي،خاصيت فساد ناپذيري،مايع دردماي اتاق و فاقد تري گليسيريد بوده،همچنين به دليل ميل ترکيبي زياد با پوست و فقدان هرگونه عوارض،کاربرد فراواني به عنوان مسکن ، نرم کننده و حالت دهنده دارد.(ساعدي، ١٣٨٦)
٥.سايرمصارف عبارتند از: کرمهاي دارويي و بهداشتي،کريستال واکسها،روغنهاي رژيمي،جوهرچاپ وغيره .
تا کنون بيش از ٣٠٠ مورد مصرف براي آن شناخته شده و حدود ٩٠% ازتوليد جهاني جوجوبا به مصارف آريشي بهداشتي ميرسد.
ترکيبات شيميايي اين روغن به روغن نهنگ بسيار شباهت داشته و به همين دليل پس از ممنوعيت صيد نهنگ جانشين روغن نهنگ گرديده و در صنايع مختلف دارو سازي،پزشکي،آرايشي بهداشتي، صنايع الکترونيکي و دستگاههاي مکانيکي،صنايع غذايي و موارد ديگر کاربرد دارد. بدليل مقاومت بسيار زياد در برابر فشار و دماي بالا،در ساخت روغن ترمز و روغن چرخ دنده هاي ماشين آلات سنگين نيزاستفاده ميگردد، بطوريکه اگر با روغن ترمز معمولي ترکيب شود، نيازي به تعويض روغن تا ١٥٠.٠٠٠ کيلومتر نخواهد بود!
باقيمانده حاصل از عمل استخراج (کنجاله)،خوراکي با پروتئين بالا (٣٣%) ميباشد که بدليل داشتن ترکيبات کاهش دهنده اشتها به صورت محدود درصنايع غذايي کاربرد دارد.
اين روغن داراي ارزش اقتصادي بالايي است بطوريکه هر کيلوگرم آن در بازارهاي جهاني بين ٥٠٣٠ دلار بفروش ميرسد و همين ارزش اقتصادي بالاي اين روغن باعث شد زمانيکه ١٠٠٠ هکتار از اراضي استراليا به کشت اين گياه اختصاص يافته بود،خشکسالي ٧ ساله که در نهايت باعث ٧سال توقف توليد اين گياه شد،وقفه اي درسوددهي سهامداران بوجود نياورد. (ساعدي، ١٣٨٦)
٦.کاربردهاي موم حاصل از دانه هاي جوجوبااز دانه هاي اين گياه موم مايعي به دست مي آيد که حاصل ترکيب اسيدهاي چرب با الکل .
است .موارد استفاده اين روغن بسيار چشمگير و به دليل خواص جالب توجه از اهميت ويژه اي برخوردار است .حلاليت روغن جوجوبا در حلال هاي آلي مشخص شده که اين اطلاعات در جداسازي و متبلور کردن اجزاي موم مزبور استفاده مي شود ضمنا براي انجام انواع مختلف واکنش هاي آلي . مفيد و ضروري است عدم حضور کامل گليسرين در اين موم نشان مي دهد که جوجوبا از همه دانه هاي روغني شناخته شده متفاوت است و به دليل اينکه به وسيله ليپاز گوارشي هيدروليزنمي شود، يک روغن بدون کالري در رژيم غذايي محسوب مي شود .اين روغن مستقيما جانشين روغن اسپرم نهنگ مي شود و به اين ترتيب ديگر لزومي به شکار اين حيوانات نيست .
ضمنا اين روغن فاقد بوي ماهي موجود در روغن اسپرم نهنگ است و خام آن داراي پيه است . بنابراين قبل از استفاده در بسياري از فرآيندهاي صنعتي نياز به حرارت کمي دارد و يا هيچ حرارتي لازم نيست . اين روغن بر اثر سولفوره شدن تيره نمي شود و هنگامي که زياد سولفوره مي شود به صورت غير قابل برگشت در وضعيت مايع باقي مي ماند. روغن جوجوبا در صورت هيدروژنه شدن،جانشين خوبي براي نخل برزيلي و موم زنبور عسل به شمارمي رود.
روغن مي تواند به صورت يک عامل ضدکف در طي توليد آنتي بيوتيک ها و هم چنين به عنوان دارو در اختلالات پوستي به کار رود.اين روغن در تهيه محصولات فرعي مثل الکل ها، اسيدها ومحصولات لاستيکي ، شوينده ها، اطفا کننده هاي آتش و حتي روغن غذايي و هم چنين در صنعت چرم سازي استفاده مي شود. (حسنلوو حاج نجاري،١٣٨٦)
نحوه تکثيران به ٣صورت انجام مي گيرد:ازطريق بذر،کشت بافت ،قلمه برداشت :دانهها در ماه آگوست و سپتامبر (اوايل مرداد و اوايل شهريور) به مرحله برداشت مي رسند، زماني که ميوه جوجوبا رسيده مي شود بافتهاي بيروني آن از سبز به قهوهاي تغيير رنگ مي دهند «دانه رسيده بين ٠.٢ -١.٥ گرم وزن دارد و قطر آنها بين ٣-١٥ ميليمتر مي باشد و دانهها جدا شده و به زمين مي ريزند، به اين ترتيب براي گرفتن بذر نيازي به تکان دادن درخت و صرف انرژي مکانيکي نيست .البته دانهها را مي توان با دست از روي شاخه برداشت نمود. يا به وسيله ستگاههاي مکنده بعد از آنکه بزمين ريخت جمع کرد. اين نوع دستگاههاي مکنده شبيه به آن دستگاههايي است که در برداشت گردو و بادام بکار مي رود. روش جمع آوري ممکن است از طريق پهن کردن توريهاي پلاستيکي در زير بوتهها صورت پذيرد. نظير اين را در جمع آوري گردو مي بينيم . البته بذرهاي رسيده در منطقه بومي گياه به صورت دستي و يا وسيلهاي بنام چين چگالي انجام مي شود.(ساعدي، ١٣٨٦)
نتايج ازمايش برروي خاک گلستان
