بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به روند رو به افزایش جمعیت جهان تأمین نیاز غذایی مردم از دغدغه های اصلی دولت مردان و سازمان های جهانی می باشد . رسالت مهم و اصلی بخش کشاورزی تأمین مواد غذایی است و در این راستا آب بعنوان مهم ترین نهاده تولید محصولات کشاورزی از جایگاه ویژه و بالایی در این بخش برخوردار است . از طرف دیگر توزیع و پراکنش نامناسب بارندگی در کشور موجب شده است که تأمین نیاز آبی گیاهان عمدتاً به شیوه آبیاری و با برداشت از منابع آب زیر زمینی و سطحی انجام گیرد .
افزایش سطح زیر کشت در سال های اخیر فشار فزآینده ای بر این منابع وارد آمده که جهت توسعه پایدار کشاورزی و حفظ اشتغال و استقلال در تولید محصولات غذایی ضرورت دارد که حداکثر استفاده بهینه از این منابع که با صرف هزینه زیاد مورد بهره برداری قرار گرفته اند صورت گیرد .استفاده بهینه از آب و ارتقاء بهره وری آب بدون افزایش کارآیی مصرف آب و ایجاد شرایط مناسب جهت کشاورزان به منظوراستفاده از شیوه های مدرن آبیاری امکان پذیر نمی باشد .
در این دوره برآورد صحیح مقدار آب مورد نیاز از فاکتورهای مهم محاسبه راندمان آبیاری برای چهار محصول مهم منطقه شامل : گندم ، چغندر قند ، یونجه و لوبیا در چهار دشت مهم حاصلخیز منطقه شامل :دشت اقلید ، نمدان ، بکان ، احمد اباد که در انتهاء با استفاده از داده های ایستگاه سینوپتیک هواشناسی شهرستان اقلید در یک دوره پیوسته 24 ساله و داده های سازمان جهاد کشاورزی منطقه میزان باران موثر و نیاز خالص آبیاری هر گیاه برای همان دشت محاسبه ومقایسه شده که محصول لوبیا با توجه به طول کوتاه دوره رشد و نیاز خالص آبیاری و نبود باران موثر در زمان رشد از محصولات دیگر در این منطقه بهتر جواب می دهد.
مقدمه
آنچه مسلم است سند ملی آب گامی ارزشمندجهت استفاده بهینه درآب محسوب می گردد [7]و در این تحقیق بر اساس ارقام سند ملی - نسخه جدید - و میزان آب مصرفی در شیوه های مختلف آبیاری در دشت های اقلید ، نمدان ،احمد آباد ،بکان به ارزیابی راندمان آبیاری ، طول دوره کشت و کارایی مصرف آب پرداخته شده است به امید آنکه گامی هر چند کوچک جهت استفاده بهینه ازآب برداشته شود.
در بخش انجام مطالعات پایه پارامترهای هواشناسی یکی از اقدامات مهم و اساسی در تهیه و تدوین سند ملی آب محسوب میگردد . زیرا اکثر محاسبات نیاز آبی گیاه مبتنی بر پارامترهای هواشناسی میباشد. یکی از پارامترهای مهم برای محاسبه نیاز آبی گیاه میزان تبخیر و تعرق پتانسیل است که برای محاسبه آن نیاز به داشتن آمار دقیق هواشناسی حداقل برای شش پارامتر اقلیمی است .
روش کار
در این نرم افزار از اطلاعات و داده های ایستگاه هواشناسی سینوپتیک شهرستان اقلید شامل طول و عرض جغرافیایی ، ارتفاع از سطح دریا و بارندگی استفاده شده است .اما یکسری اطلاعات و داده ها از سازمان جهاد کشاورزی استان و شهرستان شامل :
الف - دشتهای مهم شهرستان شامل دشت اقلید ، احمد آباد ، نمدان ، بکان
ب - محصولات مهم شهرستان و مقدارسطح زیرکشت
ج - طول دوره رشدمحصولات د - حوضه آبریزدشتها
در پیوست4 - 1 نیاز خالص آبیاری و میزان تبخیر و تعرق و باران موثر برای چهار محصول گندم ، لوبیا ، یونجه و چغندرقند به صورت نمونه در دشت اقلید با استفاده از نرم افزارهای کراپ وات و نت وات محاسبه شده است . در این جداول نام دشت و حوضه آبریز مختص دشت و نوع محصول با طول دوره رشد محصول تهیه شده سپس در ماه های مختلف سال و به صورت ده روزه تفکیک شده که پارامترهایی مانند تبخیر و تعرق ، باران موثر و نیاز خالص آبیاری در دهه های مختلف سال محاسبه شده است .
بطور مثال برای بر آورد نیاز خالص آبیاری گندم در مرحله اول استان ، شهر ستان ، دشت ، انتخاب کرده سپس حوضه آبریز دشت مورد نظر بر اساس منابع [3]انتخاب کرده و در مرحله بعد خود نرم افزار بر اساس انتخاب نوع محصول و دشت مورد نظر طول دوره رشد انتخاب کرده و از زمان کاشت که در مورد محصول گندم از دهه اول آبان کشت گندم شروع و تا دهه دوم خرداد برداشت محصول به پایان می رسد . در بقیه جدول که دهه های مختلف چیزی یاداشت نشده یعنی در آن محدوده زمانی گیاهی وجود ندارد .
پارامترهای تبخیر و تعرق و باران موثر بر اساس اطلاعات اقلیمی بلند مدت ایستگاههای سینوپتیک منطقه شامل : بارندگی ، درجه حرارت ، رطوبت ، تابش ، وزش باد ، تبخیر ، یخبندان محاسبه می شود . اما در پایین جدول جمع کل میزان تبخیر و تعرق آن محصول در آن دشت با باران موثر و نیاز خالص آبیاری محاسبه شده و به خاطر اینکه نیاز خالص آبیاری برای کشاورزان قابل فهم باشد جمع نیاز خالص آبیاری تبدیل به واحد متر مکعب در هکتار شده است.نکته مهم اینکه در پیوست4 - 1 در محاسبه نیاز آبیاری برای آبیاری اولیه - خاک آب - مقداری منظور نشده است می توان با توجه به شرایط خاک و نوع زراعت 30 تا50 میلیمتر به مقدار نیاز خالص آبیاری افزود
بحث و نتیجه گیری
در جدول شماره 1 میانگین نیاز خالص آبیاری محصولات مهم زراعی دشتهای شهرستان اقلید براساس نوع محصول نشان می دهد.دراین جدول چهاردشت شهرستان با توجه به داده های سازمان جهاد کشاورزی و محاسبه توسط نرم افزار ابتی وات میانگین پارامترهای تبخیر و تعرق ، بارن موثر و نیاز خالص آبیاری برای هر محصول طبق جدول زیراستخراج گردید.
جدول : 1 میانگین نیازخالص آبیاری محصولات زراعی دشت های شهرستان اقلید
جدول : 2 میانگین سطح زیرکشت محصولات مهم دشت های شهرستان اقلید
پس از تجزیه و تحلیل داده ها جدول 3 کل سطح زیرکشت چهارمحصول و مقادیر تبخیر و تعرق و بارندگی و نیاز خالص آبیاری برای کل شهرستان که شامل چهار دشت مهم زراعی می باشد برآورد و تهیه شده است .
جدول : 3 برآوردتبخیر و تعرق و نیازخالص آبیاری
در نمودار 1 چهار محصول گندم ، لوبیا ، یونجه و چغندر قند با میزان باران موثر و نیاز خالص آبیاری بر اساس جدول 3 تهیه شده درمنحنی مشاهده می شود که میزان باران موثر زراعت یونجه از بقیه زراعت ها بیشتر و زراعت لوبیا کمترین مقدار در بین چهار زراعت دارد البته طول دوره رشد یونجه 365 روز ولی طول دوره رشد لوبیا 119 روز می باشد .
نمودار: 1 نمودار چهارمحصول مهم منطقه با باران موثر و نیاز خالص آبیاری
نتایج
باتوجه به نیازخالص آبیاری و باران موثر وبررسی چهارمحصول مهم منطقه زراعت لوبیا با توجه به کوتاهی طول دوره رشددربین چهارمحصول فوق ونیازمندی کمترنسبت به آبیاری وعدم استفاده از بارندگی موثر می توان توصیه کرد که زراعت لوبیا در این منطقه از لحاظ مصرف آبیاری توصیه کرد.
