بخشی از مقاله
چکیده:
طراحی بناهای عمومی در ایران در دوران پهلوی اول با توجه ویژه روبرو شد و مطالعات بسیاری بر روی بناهای دولتی و عمومی در آن دوران صورت گرفته است. بناهای ایستگاه راه آهن از نمونه توجه به بناهای عمومی بودند که مورد توجه معماران قرار گرفت. در این مقاله بنای راه آهن به دلیل نیاز گسترده و روزافزون مردم مورد بررسی قرار گرفته و نحوه معاصر سازی این بناها را با توجه به نیاز های جدید بررسی می کند. بررسی و بازسازی صحیح ارزشهای کیفی و تاریخی بناهایی از این قبیل و همچنین مطابق سازی بنا با نیازهای روز از اهداف این مقاله می باشد. استفاده از روش های کتابخانه ای با هدف بررسی ارزش های تاریخی دوره پهلوی و همچنین استفاده از روش های میدانی برای شناخت بنا و تغییرات آن مورد بررسی قرار گرفته است. در این مقاله ابتدا به بررسی تاریخ معاصر پرداخته سپس به بررسی و شناخت بناهای دولتی و عمومی در دوران پهلوی و ویژگی های آن خواهیم پرداخت، به عنوان نمونه بنای راه آهن مشهد را مورد بررسی دقیق و کامل قرار دادیم. در انتها با بررسی ارزش های کیفی و تاریخی بنای راه آهن مشهد و موقعیت آن در میان تاریخ معاصر، جایگاه این ارزش ها در جریان معاصر سازی بنا مشخص می گردد
واژگان کلیدی: پهلوی اول، ایستگاه راه آهن، بناهای معاصر
مقدمه
راه آهن به عنوان پدیده ای نو اولین بار در زمان پهلوی اول در ایران مطرح شد. دوران پهلوی اول یکی از دوران های تاریخی است که در آن معماری دولتی رواج یافته ومعماران ایرانی تحصیلکرده در غرب با بهره گیری ازفنون جدید و تلفیق آن با معماری و فرهنگ ایرانی به نوآوری پرداختند .از این بین ایستگاه های راه آهن در تهران ، مشهد و تبریز را می توان نام برد. مشهد شهری توریستی و زیارتی است که در دوران های مختلف تاریخی مورد توجه دولت های گوناگون بوده است. شهری در منتها الیه شمال شرقی ایران که بیشترین آمار مسافر را در سال از آن خود کرده است . بخش عظیمی از مسافران با استفاده از شبکه خطوط ریلی به این شهر سفر می کنند و مخاطبان ایستگاه راه آهن شهر مشهد هستند. در دوران پهلوی اول نیز ما شاهد توجه به مشهد و ساخت بنای راه آهن آن هستیم. بنای راه آهن مشهد که در دوران پهلوی اول ساخته شده است تا کنون بدون تغییر کاربری به کار خود ادامه می دهد. امروز پس از گذشت هفتاد سال معاصر سازی ٌ این بنا ها می تواند در جهت همسو سازی بنا با نیاز های روز کمک موثری بنماید. از این رو بر آنیم تا با استفاده از تکنولوژی روز فضایی در خور زمان حال بسازیم ضمن آنکه ارزش های تاریخی و کیفیت نهان در بنا را نیز حفظ کنیم.
پیشینه تحقیق
ایستگاه راه اهن مشهد در امتداد طراحی ایستگاه های قطار در تبریز و تهران در دوران پهلوی اول شروع به ساخت شد که پس ازوقفه در دوران پهلوی دوم به بهره برداری رسید. در سال 1381 موضوع پایان نامه آقای رامین مهدیزاده قرار گرفت. سپس آقای محمد خبازی با مقاله ای کوتاه و مختصر به معرفی این بنا در مجله معمار 17 پرداخت. پس از آن آقای سید مرتضی شریفی با راهنمایی آقای دکتر جاوید نژاد در دانشگاه تهران مرکز به پایان نامه ای در این مورد اما با نگاه معماری پرداخت و پس از آن در سال 1388 مجله معمار 60 ضمن معرفی بناهای ایستگاهی و ایستگاه راه آهن توجه ویژه ای به این بنا نمودو با استفاده از مقاله آقای محمد خبازی سطرهایی را در مورد این بنا به صورت خلاصه بیان نمود. در سال 91 پایان نامه دیگری در مورد این بنا و معماری آن در دانشگاه هنر مورد دفاع قرار گرفت.
به تازگی دو مقاله با عنوان های شناخت ایستگاه های راه آهن و بررسی امکان توسعه آن ها که به مطالعه موردی راه آهن مشهد پرداخته و مقاله دیگر با عنوان بررسی معماری ایستگاه های راه آهن مشهد بر اساس اصل پایداری نوشته ساسان کیوانلو و شقایق صحرایی نیز در این موضوع مباحثی را عنوان کرده اند. اما بیشتر این عنوان ها و مقالات در حوزه معماری بنا را بررسی کرده اند و حال آن که موضوع پایان نامه حاضر در مورد فضاهای داخلی بناست و شیوه های معاصر سازی که هیچ یک از مقالات بالا به آن نپرداخته اند.از سوی دیگر معاصر سازی نگاهی است که امروزه به دنبال هویت بخشی به بناهای گدشته است و مباحث گسترده ای را شامل می شود که بیشتر مصداق های خارجی دارد و در کشور های اروپایی مورد توجه ویژه است.
ضرورت و روش تحقیق بناهای با ارزش تاریخی زیادی در ایران امروز نیازمند باز سازی بهسازی ، باززنده سازی و... هستند. از یک سو وجهه تاریخی و باارزش بنا و از سوی دیگر عدم هماهنگی برخی بناها با کاربری یا کاربران معاصر معماران را بر آن داشته تا در جستجوی روش هایی برای باز نگری به این فضاها و استفاده مجدد و بهینه از آنها باشند . این استفاده مجدد علاو ه بر احیای بنای تاریخی و زنده نگهداشتن آن می تواند آنرا برای نسل امروز و فردا بازشناسی کند. در این بین معمار داخلی نقشی پر رنگ تر ایفا می کند . ارتباط تنگا تنگ معماری داخلی بناهای عمومی با عوامل انسانی و اجتماعی معمار داخلی هر بنایی را به کاوش در روش های خلق فضاهای اجتماعی موفق وا میدارد.در این تحقیق از روش های کتابخانه ای به بررسی ارزش های تاریخی دوره پهلوی پرداخته و از روش های میدانی برای شناخت بنا و تغییرات آن استفاده شده است تا به شناخت کامل و جامعی از بنا دست پیدا شود. یافتن اسناد تاریخی و مصاحبه با عوامل راه آهن مشهد از منابع اصلی این تحقیق است.
.1 مفهوم معاصر معماری معاصر
معاصر از جمله اصطلاحاتی است که اگر چه بار زمانی دارد ولی در دوره ما به یک مفهوم تبدیل شده است . در سده های اخیر به جهت رشد علوم انسانی مفاهیم و تعاریف حاصل شده که مبدا پیدایشش آن از غرب بوده است. امروز هم نام گذاری و طبقه بندی های تاریخی از علوم معاصر پدید آمده است . پیش از تاریخ، قرون وسطی، تمدن، سبک مدرن و دوره معاصر نام ها و اصطلاحاتی هستند که در گذشته مطرح نبوده اند و حاصل عصر ماست. - کیانی - 1391 امروزه شرایط طوری متحول شده است که عصر صنعت اصطلاح معاصر را تا حد بسیار زیادی تحت سیطره واژه مدرن قرار داده است.در این تعریف تاریخ معاصر دوره ای را تلقی می کند که زندگی نو بر اساس تفکرات اندیشه ها و خصلت های نو شکل گرفته است و هر آنچه را با نام گذشته یا سنت ، به دلیل آنکه زمان آن سپری شده است کنار می زنداما از لحاظ معیار های جهانی بازه 200-150 سال اخیر را در بر میگیرد - کیانی - 1391 و هنگا می که با محدوده اقلیمی و فرهنگی دیگری برخورد می کند محدوده زمانی خود را تغییر می دهد و بیشتر با مبنای تحول اجتماعی یا فرهنگی بیان می شود.
شروع معماری معاصر ایران را می توان از حدود سال 1300 به بعد دانست این زمان است که در اثر تحولات سیاسی و اجتماعی جریان زندگی اجتماعی و اقتصادی ایران تغییر کرد سیمای شهرهای ایران محول شد و بناهای لازم برای زندگی جدید مانند ادارات ، کارخانه ها ، بانکها ، ایستگاههای راه آهن ، دانشگاه و غیره و همچنین واحدها و مجموعه های مسکونی جدید در شهرها بوجود آمدند آن بخش از معماری که دنباله روی جریانهای معماری معاصر جهان بودند به علت عدم ارتباطی که با آن داشتند و با توجه به تاخیریکه در انتقال مبانی و اصول این معماری به ایران صورت می گرفت و بالاخره به علت عدم تسلط بر این اصول و بد فهمی آن صرفا به تقلید ناشیانه جریانهای معماری معاصر جهان پرداختند و جریان دیگری که معماری گذشته ایران و پیوند با آن را مطرح می کرد نیز عمدتا به تقلید سطحی و ساده لوحانه و در مواردی زننده از معماری گذشته ایران بسنده کرد .
.2 معماری در دوران پهلوی
