بخشی از مقاله
چکیده:
مدیریت اسلامی به شیوه به کار گیری منابع انسانی و غیر انسانی برای رسیدن به اهداف مشخص طبق ارزش های اسلامی تعریف شده است. این مقاله به تحلیل بایسته های مدیریت اسلامی از دیدگاه امام رضا می پردازد. کاربردی سازی بیانات امام رضا پیرامون مدیریت جامعه و تطبیق آن با توجه به مولفه های امروزی از ضرورت های ارائه این بحث بوده است. در همین راستا به تعریف علم مدیریت،مدیریت اسلامی،بایسته های مدیریت،شرایط مدیر موفق، مدیریت از نگاه امام رضا ،وظایف مدیر و ... در این مقاله پرداخته می شود. شیوه مورد استفاده برای این پژوهش، روش تحقیق تاریخی تحلیلی و روش گردآوری، اطلاعات کتابخانه ای بوده است. با توجه به شاخصه های ذکر شده در تحقیق می توان نتیجه گرفت که مولفه هایی را به عنوان راهبرد در مدیریت اسلامی یک جامعه از منظر امام رضا تعیین کرد که در رعایت: عدالت، میانه روی، احترام به حقوق دیگران، برنامه ریزی صحیح و ... و در کنار این ها در نظر داشتهموقعیّت زمانی از اولویت بالایی برخوردار است.
کلید واژه ها:
امام رضا ، مدیریت، مدیریت اسلامی، علم مدیریت، وظایف مدیر،
مقدمه:
با بررسی های صورت گرفته در بشر و روابط اجتماعی به این نتیجه می توان رسید که اصل مدیریت ، لازمه هر جامعه ای است. در دنیای کنونی که هر روزه جهان به سمت بی عدالتی اداری و مدیریتی پیش می رود لازم است که جهان اسلام مدیریت سالم وکانالیزه اسلامی را ارائه نماید. همانطور که فضل بن شاذان نیشابوری می گوید؛ درباره ضرورت مدیریت از امام رضا شنیدم که فرمود:انّا لانجد فرقه قمنو الفرلاملّه من الملل بقوا و عاشوا الّا بقیّم و رئیس لما لابدّ لهم منه فی الامر الدین و الدنیا - صدوق،1391،ج2، - 156؛به درستی که ما در بررسی احوال بشر هیچ گروه و فرقه ای را نمی یابیم که در زندگی موفق و پایدار باشد مگر بوجود سرپرستی که امور مادی و معنوی - دین و دنیای - آنان را مدیریت نماید؛
اهمیت مدیریت و رهبری در هیچ کدام از ادیان به این روشنی مطرح نشده است که سعادت و پایداری یک ملت را در زندگی دنیوی و امور دینی مرهون آن بداند. ارزش های حاکم بر جامعه بر سبک مدیریتی آن جامعه تاثیر می گذارد؛یعنی برای مدیریت یک جامعه باید ارزش های حاکم بر آن جامعه را مورد توجه قرار داد. زیرا ارزشها باعث مشخص شدن اهداف و راهنمای شیوه ها و تبیین ابزار رسیدن به اهداف می باشد. یک مدیریت اسلامی بر اساس ملاک های اسلامی استوار می شود؛ پس سمت و سوی الهی دارد و هدف آن رساندن انسان به کمال و بهبود نظام های اجتماعی است. نوشتار حاضر، می کوشد تا ویژگی مدیر کار امد را با توجه به سیره معصومین،علی الخصوص امام رضا بررسی کرده ؛ آن را با مولفه های امروزی تطبیق داده و به کار گیرید . در این مقاله سعی شده است، با روش توصیفی وکتابخانه ایی به تحلیل بایسته های مدیریت از دیدگاه امام رضا پرداخته شود و زوایای روش مدیریتی امام باتوجه به آموزه های ایشان تبیین ومورد تحلیل قرار گیرد.
-1 مفهوم شناسی:
»مدیریت« از نظر لغت یعنی »اداره کردن« و» مدیر« اسم فاعل از مصدر اداره به معنی» اداره کننده« است. اداره از ریشهدَوَرَ«» گرفته شده که مصدر آندَوَران«» به معنی» گردیدن« است. پس »مدیر« یعنی» گرداننده« و »مدیریت« به معنی گرداندن یک سازمان در جهت هدف خودش می باشد. - اختری، - 1369
-1-1 مدیریت از نگاه دانشمند غیر مسلمان:
انجام کار از طریق دیگران - Williams .Chuck -
مدیریت، هماهنگ سازی منابع انسانی و مادی در جهت تحقق هدف هاست. - کاست و رزنزویگ - فراگرد هماهنگ سازی فعالیت های فردی و گروهی در جهت هدف های گروهی . - دانلی و همکاران -
فرایند کار کردن با دیگران و استفاده ی کارآمد از منابع محدود برای تحقق اثر بخش اهداف سازمان. - Allen& Bocon - هماهنگ سازی منابع انسانی و مادی در جهت تحقق هدف هاست. - کاست و رزنزویگ -
-1-2 مدیریت اسلامی:
مدیریت اسلامی آن است که در عمل و اجرا و هدف، عدالت اجتماعی را مورد نظر قرار دهد و مقصود نهایی آن کسب رضایت خداوند باشد و خدمت به خلق را نوعی عبادت بداند و زندگی و معیشت افراد هم در همین راستا تامین شود. - ابراهیمی،1379، - 28~2~ در مدیریت اسلامی رسیدن به اهداف سازمانی، یکی از اهداف است نه تنها هدف. - نبوی، 1386، - 23 هنر و علم به کارگیری صحیح امکانات در جهت رسیدن به اهداف مورد نظر، به نحوی که با موازین اسلامی مغایرت نداشته باشد. - نبوی، 1386، - 33 مدیریت اسلامی، مدیریتی است که »زمینه رشد انسان به سوی االله را فراهم نماید و مطابق کتاب و سنت وسیره و روش پیامبر و امامان معصوم و با استفاده از علوم و فنون و تجارب بشری در جهت رسیدن به اهداف یک نظام در ابعاد مختلف همانند یک محور و مدار و قطب عمل کند. - «روحی عزیزی، مهدوی مژگان، - 1380
-1-3 وجه تمایز مدیریت اسلامی با مدیریت در سایر مکاتب
مدیریت اسلامی، پایبندی به ارزشها را تنها اصول مدیریت نمی داند؛ بلکه مدیر و کارمندان را در تمام شئون زندگی، مسئول می داند؛ چنان که امیرمؤمنان والی خویش را به دلیل حضور در مجلس ضیافت خانه ای که همسایگانش گرسنه بودند، سرزنش می کند. - سید رضی، 1395 ، نامه - 45 این سرزنش، نشان می دهد که مدیریت اسلامی آمیخته با زندگی انسان است و مسائل شخصی مدیر از مسائل سازمانی او قابل تفکیک نیست. مدیریتی میتوانداسلامی باشد که شاخصه های مدیریتی بر اساس اصول و مبانی اسلامی را داشته باشد، وکاملا هم از لحاظ مبنا و هم از لحاظ کارکرد منطبق باشد. ارزش های تعریف شده در مدیریت اسلامی هیچگاه حتی با تغییر زمان مکان وشرایط تغییر نمی کند.بلکه با پایداری بر روش ها خود را تطبیق میدهد با شرایط جدید.
-2 ویژگی یک مدیر
در فرآیند مدیریت، وظایفی برای مدیر بیان شده که در مدیریت اسلامی و فرهنگ مدیریت رضوی نیز مشاهده می شود؛ و به اختصار به توضیح این وظایف می پردازیم.
-2-1 برنامه ریزی
برنامه ریزی یعنی، پیش بینی و دقت در دورنمای آینده و تنظیم برنامه عملیات - شریعتمداری،1391، - 31 یک مدیر با توجه به اهدافی که مد نظر دارد با برنامه ریزی صحیح و دقیق کار خود را آغاز می کند. همانطور که امام رضا مردم را به تدبر و حسن برنامه ریزی در زندگی سفارش فراوان کردهمیاندفرمایند:.ایشان لا یستَکمِلُ عَبدٌ حقیقهَ ِصالُ ثَلاثٍ: اَلتﱠفقﱡهُ فِی الدّینِ وَ حُسنُ التﱠقدیرِ فِی المَعیشَهِ، وَ الصﱠبرُ عَلَی الرﱠزایا - صدوق،ج1، - 305 ؛ هیچ بنده ای حقیقت ایمانش را کامل نمی کند مگر این که در او سه خصلت باشد:دین شناسی، تدبر نیکو در زندگی و شکیبایی در مصیبت ها و بلاها. با برنامه ریزی و آینده نگری ترس از پشیمانی و مواجهه با مشکلات به حداقل می رسد؛ و یک مدیر لایق از حداقل امکانات به صورت سود مند استفاده می کند . در کل برنامه ریزی شامل تعریف اهداف،ایجاد راهبردکلّی برای دست یابی به اهداف و تهیه برنامه های عملیاتی برای یکپارچگی و هماهنگی فعالیت هاست.
-2-2تصمیم گیری
تصمیم گیری، به انتخاب یک راه از میان راه های مختلف می گویند. - شریعتمداری،1391، - 67 قبل از آن که تصمیمی در هر زمینه ای گرفته شود باید به نتایجی که در پی آن تصمیم رخ می دهد توجه لازم را مبذولبدارد ؛وطبق تصمیم اتخاذ شده احتمال موفقیت را بررسی نماید، که این کار همیشه ساده نخواهد بود. تصمیم گیری در هر
