بخشی از مقاله
چکیده
تربیت دینی، شامل دگرگونی هایی که در عقیده و فکر فرد، به منظور ایجاد نوعی خاص از رفتار و عمل، که متکی بر قواعد دین و مذهب باشد، صورت میگیرد. و در نتیجه این دگرگونیها، عادات، اخلاق، رفتار، آداب، روابط فردی و اجتماعی فرد صورت دینی و مذهبی به خود می گیرد. از آنجایی که تربیت مذهبی و دینی شخص از دوران کودکی و حتی قبل از تولد شروع میشود، توجه به این مسئله از جنبه فردی، خانوادگی و اجتماعی امری ضروری و مهم است.
از اینرو، مقالهی حاضر کوشیده است با بهرهگیری و تحلیل آموزههای قرآنی و روائی، و با تکیه بر روش اسنادی- کتابخانه ای و پیمایش مراحل سهگانهی توصیف، تحلیل و تبیین، به بررسی مراحل تربیتی فرد با رویکردی بر سیره امام رضا - ع - بپردازد. از این منظر پس از تبیین مفهوم تربیت مراحل آن را به دو مرحله قبل از تولد و مرحله بعداز تولد - هفت سال اول، هفت سال دوم و ... - تقسیمبندی و آنها را مورد تحلیل و بررسی قرار داده است.
مقدمه
تربیت عبارت از مجموعه روشها و فنونی است که از آغاز تولد انسان ، بلکه مدتها قبل از تولد باید به کار گرفته شود، تا استعدادهای درونی بشر رشد و نمو لازم را یافته و در مسیر تکامل و تعالی قرار گیرد. اساسا برای ساختن جامعه ای نمونه و تربیت انسان های کامل و سالم از نظر جسمی و روحی ، اصول و روشهایی لازم است که انسان در پرتو آنها بتواند به دور از هرگونه انحراف ، مسیر سعادت و کمال را بپیماید.
این روش ها تحت عناوین احکام و دستورات زندگی شناخته می شوند که برخی قبل از تولد و برخی دیگر بعد از آن و در طول رشد کودک اعمال می شود انتخاب همسر، نحوه تشکیل خانواده ، شرایط انعقاد نطفه ، حالات و رفتار مادر در دوران بارداری ، نامگذاری کودک ، توجه به نیازهای روحی و جسمی او، حفظ شخصیت و احترام فرزند، نظارت بر انتخاب دوستان ، شیوه تعلیم و تربیت و دقت در معاشرت های کودکان و نوجوانان و دهها شیوه دیگر از جمله نکات ریز و ظریفی هستند که در حالات ، ویژگی های شخصیتی و خوی و خصلت ها و انتخاب های یک کودک در آینده موثر می باشند.
پرورش و تربیت فرزندان، یکی از جدیترین و مهمترین دغدغههای والدین و خانوادهها به حساب می آید. اگر تربیت و پرورش فرزندان بر اساس اصول تربیت مذهبی و دینی باشد و با در نظر گرفتن سیره ائمه اطهار - ع - باشد و به همه مراحل رشد کودک توجه شود، پدر و مادر در این امر مهم موفق خواهند بود. لذا به دلیل اهمیت این مسئله و تأکیدی که دین مبین اسلام و امامان معصوم - ع - بر تربیت دینی فرزندان معطوف داشتهاند، دانستن این مراحل تربیتی و انجام تحقیق و پژوهش در این زمینه ضروری و مهم می باشد.
بیان مساله
در این میان آنچه اهمیت دارد، ارائه کاملترین و سالم ترین و مطمئن ترین روش های تربیتی است که علاوه بر دربرداشتن همه ابعاد و نیازهای زندگی انسان ، او را به سعادت حقیقی و زندگی جاودانه و فلاح و رستگاری نزدیک کند و از وضع موجود به کمال مطلوب برساند. این شیوه ها و اصول تربیتی اطمینان بخش را می توان از زندگی و رفتار و گفتار اسوه های حقیقی بشر و پیشوایان راستین الهی به دست آورده و انتخاب نمود، و آن همان سیره تربیتی ائمه معصومین علیهم السلام و خاندان وحی است . ما در این مجموعه به روش ها و نقطه نظرات تربیتی در سیره و سخن حضرت امام حسن مجتبی علیه السلام می پردازیم . به امید آن که بتوانیم از راه و روش آن پیشوای معصوم کمال بهره را برده و در پرتو رهنمودهای حیات بخش آن حضرت به کمال مطلوب که همان فلاح و رستگاری و قرب به خداست نائل شویم.
در سیره تربیتی امام رضا علیه السلام مسائل تربیتی و نکات باریک روان شناختی قابل توجهی دیده می شود، که می تواند به عنوان الگو و روش صحیح تعلیم و تربیت کودکان مطرح شود و بهترین فنون پرورش کودکان برای والدین و مربیان است. اگر ما از نظر تربیتی به سیره و سخن آن امام معصوم نظری بیفکنیم و از این زاویه گفتار و رفتار آن حضرت را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهیم ، در سراسر زندگی آن بزرگوار شیوه های کارآمد تربیتی خواهیم یافت و راه های تغییر از وضعیت موجود به یک وضعیت ایده آل و مطلوب را که به نوعی از اهداف تعلیم و تربیت محسوب می شود برای فرزندان و نسل جدید در پیش رو خواهیم داشت . بر اساس روش تربیتی امام رضا علیه السلام بعد از این که به زمینه ها و بسترهای مناسب در تعلیم و تربیت پرداخته شد؛ با ایجاد ارتباط عاطفی و برقراری محبت و صمیمیت بین مربی و متربی به کاهش تنش و فشارهای روانی فرزندان کمک شایان می شود.
ضرورت انجام تحقیق
انسان موجودی ترقی خواه و دارای استعداد کمال است و برای سیر تکاملی خویش نیازمند پیروی از یک روش تربیتی قوی و کامل می باشد و بدون آن انسان فاقد تربیت بوده و انسان تربیت نیافته فاقد همه چیز است . پس باید انسان در کنار پرورش و سلامت جسم خویش در تربیت روح و روان خویش بکوشد وگرنه ماهیت انسانی خویش را از دست خواهد داد.
موضوع تربیت امروزه ، نه تنها در جوامع و خانواده های مسلمان مورد توجه قرار گرفته و هر پدر و مادری آرزو می کند که فرزندان خود را طبق رهنمودهای صحیح و اصول و ارزشهای الهی تربیت کرده و در نهایت فرزندی رشد یافته و کارآمد داشته باشد، بلکه اهداف عالی و اخلاقی تعلیم و تربیت از مهم ترین دغدغه های جهانی است.
تربیت روح و روان یک انسان ، خیلی مهمتر از پرورش جسم اوست و می توان گفت اگر جسم انسان صدمه ببیند، در بسیاری موارد قابل ترمیم و جبران است و یا لااقل قابل تحمل می باشد، اما ضربه روحی و روانی سال های طولانی انسان را رنج می دهد و در اکثر موارد غیر قابل جبران بوده و تحمل آن خیلی مشکل است. و این به خاطر اهمیت ، ظرافت و پیچیدگی روح و روان انسان است ، برای همین باید مربیان و اولیاء اطفال ، به روح و روان حساس فرزندان خویش توجه کنند و با رفتار و گفتار خویش شخصیت آنان را از نظر روحی و روانی مورد هجوم قرار ندهند و شخصیت آینده آنان را مخدوش ننمایند. بلکه برعکس باید در تقویت خودباوری ، خودشناسی ، اعتماد به نفس در دستیابی به کفایت های حرفه ای، اقتصادی و آمادگی پذیرش مسئولیتهای اجتماعی ، باروری خلاقیت ها و شکوفایی استعدادها، یاور مخلص و رفیق شفیق باشند.
نکته دیگری که در اهمیت و ضرورت تربیت باید به آن اشاره شود، این که تربیت یک امر موقتی و سریع نیست ، بلکه نیاز به زمان و صبر و بردباری دارد و استقامت و عشق و پشتکار می طلبد. تربیت یک انسان ممکن است سال ها طول بکشد و نتیجه زحمات پدران و مادران در مورد پرورش فرزندشان به سال ها وقت نیاز دارد. جواهر لعل نهرو می گوید: در ظرف دو سال می توان ساختمان کارخانه ذوب آهن را به پایان برد ولی جهت ساختن و تربیت یک انسان کارآمد و مدیر برای این صنعت حداقل بیست سال وقت لازم است. با توجه به نکات یاد شده امیدواریم با بهره گیری از این رهنمودهای ارزنده تربیتی نسل جوان و نوجوان را که از مهمترین و عظیم ترین سرمایه جامعه مان می باشند به روش صحیح تربیت نموده و سعادت و سلامت آینده کشورمان را تضمین نماییم.
پیشینه
درباره پیشینه پژوهش لازم است اشاره شود که هرچند در زمینه دیدگاههای تربیتی پیامبر اکرم - ص - و امام علی - ع - و چگونگی برخورد آنها با کودکان تحقیقات و مقالات پراکندهای صورت گرفته، اما به صورت تحلیلی تحقیق مستقلی انجام نشده و هنوز هم جا برای تحقیقات بیشتر در این زمینه وجود دارد.
